Okres dojrzewania nazywany jest okresem buntu – dorastające dziecko zaczyna sprzeciwiać się rodzicom, chce być samodzielne, ustalać własne zasady, często wytyka rodzicom ich błędy, bywa złośliwe lub nawet agresywne. W okresie dojrzewania młodemu człowiekowi towarzyszą skrajne emocje i wahania nastroju – od euforii po depresję. Ważna jest także przynależność do grupy rówieśniczej, a wszelkie problemy ze znajomymi są bardzo trudne dla dziecka. W okresie nastoletnim zaczynają się także eksperymenty z używkami, pierwszym seksem oraz sprawdzanie, na co można sobie pozwolić.
Dla rodziców okres dorastania dziecka również jest trudny – z nastolatkiem ciężko się rozmawia, często dochodzi do konfliktów. Młody człowiek zamyka się w sobie, chroni swoją prywatność i niechętnie odpowiada na pytania rodziców.
Najistotniejszą grupą odniesienia stają się dla nastolatków rówieśnicy. Młodzi tworzą własną kulturę, wspólnie określają normy, wartości i styl życia. W grupie można bezpiecznie szukać kompromisów, rozwijać zainteresowania i sprawdzać granice. W ten sposób kształtuje się światopogląd młodych ludzi, dzięki relacjom rówieśniczym skupiają się też oni na aktywnościach społeczno-politycznych, życiu osobistym i budowaniu kompetencji do przyszłej pracy zawodowej.
Z jednej strony potrzebują autonomii i przestrzeni do eksperymentowania z rzeczywistością i nawiązywania bliskich relacji rówieśniczych poza rodziną, zaś z drugiej – nadal ważna jest dla nich opieka i troska ze strony rodziców.
Rozmowa z młodzieżą w wieku nastoletnim bywa dla matek i ojców trudna, ale trzeba nauczyć się słuchać i rozumieć swoje dziecko na nowo w tym trudnym okresie, a w przypadku, gdy nie jest się w stanie samodzielnie rozwiązywać problemów: poprosić o pomoc bliskich lub skorzystać z doradztwa profesjonalistów.
Zaawansowana technologia zmieniła skalę i rodzaj problemów, z jakimi borykają się młodzi ludzie, choć część z nich pozostała taka sama. Do najczęstszych problemów współczesnej młodzieży zaliczamy:
- uzależnienie od internetu, uzależnienie od telefonu, social media, gier komputerowych;
- cyberprzemoc (nękanie i zastraszanie, grożenie publikacją wizerunku, itp.);
- problemy z używkami;
- inicjacje seksualne;
- problemy w szkole, w grupie rówieśniczej;
- zaburzenia odżywiania,
- nieradzenie sobie z presją otoczenia;
- depresja.
Problemy wychowawcze nie oznaczają od razu zaburzeń psychicznych. Jednak wystąpienie jakichkolwiek poważnych problemów z nastolatkiem powinny skłonić do konsultacji z psychologiem dla młodzieży lub psychiatrą dla nastolatków. Zbagatelizowanie objawów mogą rzutować na późniejsze życie dziecka, utrudniając mu satysfakcjonujące funkcjonowanie w społeczeństwie.
Problemy psychiczne wśród młodzieży występują dość często – ze statystyk WHO wynika, że nawet 20 proc. nastolatków cierpi na problemy psychiczne. Według Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób wyróżnia się następujące rodzaje zaburzeń:
- Organiczne zaburzenia psychiczne;
- Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane używaniem substancji psychoaktywnych (alkohol, leki, narkotyki);
- Schizofrenia;
- Zaburzenia nastroju (afektywne): choroba afektywna dwubiegunowa, epizod depresyjny, zaburzenia depresyjne nawracające;
- Zaburzenia nerwicowe, związane ze stresem i pod postacią somatyczną (fobie, bóle psychogenne, zaburzenia obsesyjno-kompulsywne, zespół stresu pourazowego, nerwica natręctw);
- Zespoły behawioralne związane z zaburzeniami fizjologicznymi i czynnikami fizycznymi (np. zaburzenia odżywiania, zaburzenia snu, zaburzenia seksualne);
- Zaburzenia osobowości;
- Upośledzenie umysłowe;
- Zaburzenia rozwoju psychicznego (zaburzenia rozwoju mowy i języka, zaburzenia rozwoju umiejętności szkolnych — dysleksja, dysortografia, specyficzne zaburzenia rozwoju funkcji motorycznych (dysgrafia), całościowe zaburzenia rozwoju (autyzm);
- Zaburzenia zachowania i emocji rozpoczynające się zwykle w dzieciństwie i w wieku młodzieńczym: zaburzenia hiperkinetyczne (zespoły nadpobudliwości ruchowej), zaburzenia zachowania, mieszane zaburzenia zachowania i emocji, zaburzenia emocjonalne rozpoczynające się zwykle w dzieciństwie, zaburzenia funkcjonowania społecznego rozpoczynające się zwykle w dzieciństwie lub w wieku młodzieńczym, tiki;
Większość zaburzeń psychicznych ujawnia się przed czternastym rokiem życia, ale nie jest to regułą.
Zaburzenia psychiczne bardzo często wynikają z nawarstwiających się problemów nastolatka i nieumiejętności radzenia sobie z nimi. Niektórych zaburzeń można uniknąć, jeśli zainterweniuje się odpowiednio wcześnie – np. jeszcze w szkole podstawowej.
Czasem rodzice mogą podejrzewać, że dziecko ma pewne predyspozycje do różnych zachowań i emocji wynikające z charakteru. Niektóre dzieci są mniej pewne siebie, bardziej wycofane, co nie zmienia się w wieku nastoletnim. Jeśli jednak rodzic obserwuje wyraźną zmianę w zachowaniu, przewlekły smutek lub izolowanie się od rówieśników, to należy zasięgnąć porady specjalisty. Zawsze trzeba się skonsultować ze specjalistą, jeśli podejrzewa się uzależnienie – od alkoholu, tytoniu, gier komputerowych czy telefonu. Specjalista może pomóc w rozwiązaniu tego problemu, zważywszy na fakt, że mogą one wynikać np. z zaburzonej samooceny, problemów emocjonalnych lub nieradzenia sobie ze stresem.
Zaliczamy do nich:
O zaburzeniach zachowania mówimy wtedy, kiedy nastolatek zachowuje się agresywnie, często wdaje się w bójki, zadawanie cierpienia (także zwierzętom) sprawia mu radość, niszczy przedmioty celowo, a także kłamie lub kradnie. W skrajnych przypadkach może też dojść do napadów czy podpaleń. Bardzo często problem agresji i wybuchów złości widać u młodszych uczniów – w okresie buntu doszło do eskalacji zaburzenia.
Zaburzenia zachowania należy różnicować z zaburzeniami emocjonalnymi, ADHD, zaburzeniami psychotycznymi, chorobą afektywną dwubiegunową i PTSD — zespołem stresu pourazowego.
Zaburzenia lękowe mogą objawiać się wycofaniem się i trudnościami w relacjach, zmniejszoną aktywnością, problemami ze snem, drażliwością, a nawet dawać objawy somatyczne w postaci bólu głowy, brzucha, biegunki.
U nastolatków diagnozuje się najczęściej zespół uogólnionego lęku, który objawia się nierealistycznym lękiem bez związku z żadną konkretną sytuacją, ciągłym napięciem. W ramach zaburzeń lękowych wyróżnia się także zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne, czyli uporczywie powracające myśli lub wyobrażenia powodujące lęk i powielanie zachowań, które mają na celu zmniejszenie napięcia.
U młodzieży może pojawić się także fobia szkolna: ostra (spowodowana silnym przeżyciem na terenie szkoły) i przewlekła (narastająca stopniowo, ale poprzedzona przykrym epizodem na terenie szkoły).
Anoreksja, bulimia i kompulsywne objadanie się to przykłady zaburzeń odżywiania, które mogą pojawić się w każdym wieku. U nastolatków do rozwoju zaburzeń dochodzi wtedy, kiedy masa ciała i dążenie do nierealistycznego ideału stają się centrum uwagi dziecka. Zaburzenia odżywiania są odzwierciedleniem deficytów psychicznych, np. braku pewności siebie.
Objawami depresji są najczęściej smutek, przygnębienie, wpadanie w złość, wrogie nastawienie, apatia, obojętność, rezygnacja z kontaktów towarzyskich, pasji, zaniechanie obowiązków, spadek energii, trudności w nauce. Depresję łatwiej rozpoznać u starszych dzieci niż u tych młodszych – statystycznie na kliniczną depresję cierpi 1% dzieci przedszkolnych powyżej 2.-3. roku życia, 2% w grupie dzieci 6-12 lat oraz do 20% w grupie młodzieńczej.
Leczenie depresji u młodzieży, podobnie jak u dorosłych, opiera się na farmakoterapii i psychoterapii. Nie wolno zwlekać z zasięgnięciem porady specjalisty, nieleczona depresja może doprowadzić do myśli samobójczych.
W zależności od stwierdzonego problemu stosuje się psychoterapię lub psychoterapię i farmakoterapię. Pierwsza wizyta u psychologa rozpoczyna się zwykle od wywiadu z rodzicem, dopiero na drugą konsultację przychodzi dziecko. Także podczas wizyty u psychiatry nastolatek i jego opiekun usłyszy odpowiednie pytania, mające pomóc specjaliście poznać Pacjenta oraz jego problem i dojść do przyczyny zaburzenia.
Należy pamiętać, że psycholog młodzieżowy i psychoterapeuta nie mogą wypisywać recept na leki, farmaceutyki może przepisać tylko psychiatra.
Terapia, która jest podstawową formą leczenia zaburzeń psychicznych, wymaga czasu. Nie wystarczy chodzenie samego nastolatka do specjalisty – rodzice także powinni brać czynny udział w terapii, dowiadywać się co robić, aby pomóc dziecku. Zazwyczaj terapeuta po pierwszych dwóch-trzech wizytach przedstawia plan terapii i określa, ile spotkań będzie potrzebnych do rozwiązania problemu.
Rodzice nie powinni zwlekać z wizytą u psychologa lub psychiatry młodzieżowego i nie traktować jej jako ostateczności. W razie wystąpienia problemów lub zaburzeń szybka wizyta u specjalisty pomaga szybciej pozbyć się problemu. Co można zrobić we własnym zakresie?
- Rozmawiać z nastolatkiem i słuchać go. Nawet jeśli rodzicom problemy syna lub córki wydają się nieistotne, to wcale nie znaczy, że takie są. Dla młodego człowieka mogą być całym światem i najważniejszą rzeczą w życiu. Warto tutaj pamiętać, że problemy wynikające z dostępu do social mediów są jak najbardziej realne. Nastolatki, które napatrzą się na wyretuszowane i piękne zdjęcia gwiazd często nie potrafią zaakceptować własnego ciała.
- Pozwolić na odrobinę swobody. Nie oznacza to całkowitej rezygnacji z kontroli nad dzieckiem i jego zainteresowaniami, ale nastolatek musi nauczyć się odpowiedzialności, a tylko dzięki podejmowaniu samodzielnych decyzji jest to możliwe.
- Zachować spokój – zawsze. Nawet jeśli syn lub córka nie są spokojni, to rodzic powinien reagować rozsądnie i bez emocji. W ten sposób daje nastolatkowi poczucie bezpieczeństwa.
- Agresja jest niedopuszczalna.
- Należy być konsekwentnym i cierpliwym – nie powinno się obiecywać czegoś, czego się nie da. Dotyczy to nie tylko dorastającej młodzieży, ale potomków w każdym wieku.
Koszt wizyty stacjonarnej lub telekonsultacji z psychologiem bądź psychoterapeutą w jednej z placówek MindHealth Centrum Zdrowia Psychicznego to około 150-160 zł*, a wizyta u psychiatry z dzieckiem kosztuje 300-350 zł* (aby poznać dokładny koszt wizyty w Twoim mieście, odwiedź zakładkę Cennik).
* Przedstawione ceny mają charakter informacyjny i nie stanowią oferty handlowej w rozumieniu Art.66 par.1 Kodeksu Cywilnego.
