CBT: terapia poznawczo-behawioralna

Obecnie  to najlepiej udokumentowana forma leczenia metodami psychologicznymi. Znajduje zastosowanie zarówno u dorosłych, jak i u dzieci i młodzieży.

Terapia poznawczo-behawioralna jest oddziaływaniem o potwierdzonej skuteczności. Wdraża się ją samodzielnie lub w połączeniu z innymi terapiami. Jest nastawiona na leczenie objawowe i/lub przyczynowe wielu problemów zdrowia psychicznego. Specjaliści wykorzystują ją m.in. w przypadku zaburzeń nastroju, zaburzeń lękowych,  zaburzeń odżywiania, zaburzeń osobowości, schizofrenii czy uzależnień. Metody i techniki zaczerpnięte z CBT są przydatne także poza psychiatrią.

Korzenie terapii poznawczo-behawioralnej sięgają pierwszej połowy XX wieku i wiążą się z pracami wczesnych behawiorystów, którzy podkreślali rolę procesów warunkowania i uczenia się oraz ich wpływ na szeroko rozumiane zachowanie jednostki. Terapia poznawcza pojawiła się w latach pięćdziesiątych, sześćdziesiątych ubiegłego wieku, a największy wkład w jej rozwój mieli psycholog Albert Ellis i psychiatra Aaron Beck. W latach osiemdziesiątych do terapii poznawczych zaczęto włączać techniki behawioralne. Od kolejnej dekady rozwijają się tzw. terapie trzeciej fali, np. uważność, terapia akceptacji i zaangażowania (ACT), terapia schematów (ST) czy terapia dialektyczno-behawioralna (DBT). Coraz częściej do pracy terapeutycznej w CBT włączany jest również dialog motywujący.

W terapii behawioralnej zakłada się, że zaburzenia zdrowia psychicznego są wyuczonymi schematami zachowania, a ich leczenie polega na oduczaniu reakcji niedostosowanych i uczeniu prawidłowych. Terapia poznawcza także odwołuje się do przekonania, że zachowanie jednostki to skutek uczenia się. Za jego najważniejszy wynik uznaje jednak przekonania i myśli, które następnie wpływają na zachowanie i stan emocjonalny. Dezadaptacyjne przekonania kluczowe, negatywne myśli automatyczne i zniekształcenia poznawcze mogą powodować problemy psychiczne. Celem terapii poznawczo-behawioralnej jest redukcja objawów poprzez modyfikację sposobu myślenia, nadawanie innych znaczeń napływającym informacjom, nauczenie się nowych sposobów rozwiązywania problemów czy nabycie nowych kompetencji dotyczących relacji z innymi osobami.

W klasycznej terapii poznawczo-behawioralnej analizuje się związki między przekonaniami, emocjami i zachowaniem. W trakcie procesu pacjenci są w stanie poznać i zmienić swój sposób myślenia. Uczą się rozpoznawać i modyfikować m.in. swoje:

• myśli automatyczne: to interpretacje sytuacji zewnętrznych i wewnętrznych, które same przychodzą nam do głowy i które jesteśmy skłonni odbierać jako opis tych sytuacji. W istocie jednak ich adekwatność do faktów może wynosić od 100 do 0 proc.;
• zniekształcenia poznawcze: tak nazywa się błędy logiczne, które są zawarte w mało adekwatnych do faktów myślach automatycznych. Zalicza się do nich np. wyolbrzymianie negatywów, bagatelizowanie pozytywów, myślenie „czarno-białe”, etykietowanie, obwinianie czy wyciąganie pochopnych wniosków;
• kluczowe (rdzenne) przekonania: to najgłębsze, ogólne przekonania, których źródło tkwi w doświadczeniach życiowych, przede wszystkim z wczesnego dzieciństwa. Myśli automatyczne są ich pochodnymi.

Terapia poznawczo-behawioralna jest ustrukturyzowana i ograniczona w czasie, zorientowana na poszukiwanie strategii radzenia sobie i rozwiązywanie problemów. Wyraźny jest w niej aspekt edukacyjny. Skupia się na teraźniejszości. W CBT istotne jest przymierze między terapeutą a Pacjentem. Ten ostatni ma wpływ na przebieg oddziaływań.  Terapia oparta jest na konceptualizacji. To proces stawiania i weryfikowania hipotez dotyczących tego, na czym polegają trudności pacjenta, jakie są korzenie problemu i jakie czynniki go podtrzymują. Konceptualizacja na ogół ma formę pisemną. Jest omawiana z pacjentem i rozwijana przez cały czas trwania CBT.

Terapia poznawczo-behawioralna może mieć charakter indywidualny lub grupowy. Sesja zwykle rozpoczyna się od wspólnego ustalenia jej planu. Początkowa część CBT jest bardziej teoretyczna. Natomiast na późniejszym etapie więcej czasu spędza się na stosowaniu nowych strategii. Poza pracą podczas sesji Pacjent często dostaje do wykonania zadania domowe. W terapii poznawczo-behawioralnej wykorzystuje się różnorodne techniki, które służą korygowaniu negatywnych wzorców myślowych, zmniejszaniu lęku czy nabywaniu umiejętności związanych z relacjami międzyludzkimi. W trakcie CBT specjalista regularnie dokonuje pomiaru postępów.

Terapia poznawczo-behawioralna jest krótkoterminowa. Jej czas trwania zależy od konkretnego przypadku. Według literatury przedmiotu CBT obejmuje zazwyczaj 8-25 sesji. W praktyce proces może być jednak dłuższy: wszystko zależy od potrzeb Pacjenta i szybkości postępów procesu terapeutycznego.

Pierwsze spotkania w ramach terapii poznawczo-behawioralnej polegają na ogół na zebraniu przez specjalistę wywiadu, postawieniu diagnozy i określeniu wraz z pacjentem celów leczenia. W CBT cele są powiązane ze zgłaszanymi problemami, konkretne, ograniczone w czasie, możliwe do osiągnięcia metodami terapeutycznymi i mierzalne. Następnie specjalista opracowuje i przekazuje plan terapii. Jest on oparty na protokołach leczenia i na konceptualizacji. Przed rozpoczęciem oddziaływań dochodzi też do zawarcia tzw. kontraktu terapeutycznego.

W klasycznie rozumianej terapii poznawczo-behawioralnej stosuje się techniki ukierunkowane na te obszary funkcjonowania człowieka, na które mamy bezpośredni wpływ, a więc na zachowanie i myślenie. Dzięki temu możemy oddziaływać na czynniki, które nie poddają się sterowaniu wolą, czyli odczucia emocjonalne i fizyczne. Do strategii i technik stosowanych w CBT zalicza się m.in.:

• dialog sokratejski: polega na zadawaniu pytań ogólnych i sondujących oraz formułowaniu podsumowujących twierdzeń, co służy zbadaniu treści i znaczenia doświadczeń oraz przekonań pacjenta i zmianie jego zachowań;
• techniki restrukturalizowania poznawczego: mają za zadanie nauczyć pacjenta większej świadomości i oceny trafności negatywnych myśli oraz zastępowania ich bardziej zrównoważonymi interpretacjami, przewidywaniami i założeniami;
• eksperymenty behawioralne: obejmują testowanie słuszności negatywnych założeń lub oczekiwań pacjenta poprzez przeprowadzenie eksperymentu i ocenę wyniku;
• trening relaksacyjny: to autosugestywne wprowadzanie stanu odprężenia umysłu i rozluźnienia mięśniowego;
• systematyczna desensytyzacja (odczulanie): to wyobrażanie sobie przez pacjenta sytuacji wywołujących lęk według ustalonej hierarchii, co prowadzi do stopniowego zmniejszania wrażliwości;
• techniki ekspozycyjne: polegają na zachęcaniu pacjenta do konfrontacji z przedmiotami czy sytuacjami, których się boi, aż lęk przestanie być problemem;
• techniki modelowania: są nastawione na uczenie pacjenta zachowań, których dotychczas nie przejawiał, by wygasić reakcje nieprzystosowawcze;
• trening asertywności: ma na celu wytworzenie nawyków nowych zachowań w sytuacjach, które wywoływały niepożądane reakcje emocjonalne;
• techniki nastawione na uczenie się rozwiązywania problemów: polegają na edukowaniu pacjenta w zakresie ustrukturyzowanej, systematycznej metody rozwiązywania problemów jako alternatywy dla impulsywności, skupiania się na niewłaściwych trudnościach lub całkowitego unikania wyzwań;
• trening umiejętności społecznych i komunikacyjnych: polega na identyfikowaniu konkretnych deficytów umiejętności społecznych pacjenta, a następnie uczeniu go określonych strategii zwiększania skuteczności zachowań społecznych;
• psychoedukacja: stosuje się ją, by pacjent lepiej rozumiał problem, z powodu którego jest leczony oraz proponowane techniki.

Terapia poznawczo-behawioralna jest stosowana w leczeniu szerokiego zakresu problemów. Specjaliści — także ci przyjmujący w MindHealth — wykorzystują CBT w przypadku zaburzeń takich jak:

• depresja;
• choroba afektywna dwubiegunowa;
• zaburzenie paniczne;
• uogólnione zaburzenie lękowe;
• zaburzenie stresowe pourazowe (PTSD);
• zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne;
• zaburzenia odżywiania;
• schizofrenia;
• zaburzenia osobowości;
• uzależnienia;
• samookaleczenia;
• ADHD (zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi);
• agresja i zaburzenia zachowania;
• tiki nerwowe;
• moczenie się i zanieczyszczanie.

Techniki i interwencje poznawczo-behawioralne wykorzystywane są też poza psychiatrią. Wdraża się je np. w ramach poradnictwa psychologicznego skierowanego do osób zdrowych, przeżywających problemy życiowe, trudności przystosowawcze czy kryzysy rozwojowe. Znajdują również zastosowanie u pacjentów z cukrzycą, chorobami przebiegającymi z chronicznym bólem, schorzeniami pulmonologicznymi czy w przypadku osób skarżących się na zaburzenia seksualne.

Z terapii poznawczo-behawioralnej można skorzystać w MindHealth Centrum Zdrowia Psychicznego. Zapisy do placówek w Warszawie, Krakowie, Wrocławiu i innych miastach przyjmowane są pod nr tel.  22 566 22 24. Na CBT do wybranej placówki umówisz się też przez sklep internetowy.

Zapraszamy!