Zaburzenia psychotyczne

Na kompleksowe leczenie zaburzeń psychotycznych zapraszamy do prywatnego szpitala psychiatrycznego MindHealth na warszawskim Tarchominie. Zapewniamy doskonałą opiekę, warunki hotelowe i całkowitą dyskrecję.

Zaburzenia psychotyczne to choroby objawiające się stanami poczucia odrealnienia. Pacjent dotknięty schorzeniem ma zaburzony kontakt z rzeczywistością, inaczej odbiera otoczenie i związki, jakie w nim zachodzą. Jest wiele rodzajów zaburzeń psychotycznych, niektóre są bardziej uciążliwe, inne mniej. Są to m.in. zaburzenia ze spektrum schizofrenii, zaburzenia schizotypowe i inne zaburzenia psychotyczne. Rodzaje zaburzeń różnią się od siebie intensywnością określonych objawów, momentem wystąpienia, czy przyczyną powstania. Na ogół w zaburzeniach psychotycznych dominuje jedna z takich cech jak dezorganizacja myślenia, omamy, urojenia, objawy negatywne i nieprawidłowe zachowania ruchowe. Zaburzenia psychotyczne stanowią zjawisko medyczne, które podlega leczeniu tak jak inne choroby.

Objawy zaburzeń psychotycznych różnią się od siebie w zależności od rodzaju konkretnego zaburzenia. Jednak najczęściej literatura przywołuje urojenia, czyli przekonania o istnieniu zjawisk, jakie w rzeczywistości nie mają miejsca. Pacjent jest zamknięty na argumenty potwierdzające to, że się myli. Urojenia mogą przyjmować różny charakter, np. prześladowczy. Pacjent może być przekonany, że ktoś go nęka. Zdarzają się urojenia wielkościowe w zaburzeniach o charakterze psychotycznym, w których uważa, że jest wyjątkowo uzdolniony. Występują także urojenia nihilistyczne o charakterze depresyjnym. Można także wyróżnić urojenia dziwaczne, gdy Pacjent ma wrażenie utraty kontroli nad własnym umysłem lub ciałem.

Innym objawem są omamy, czyli realistyczne spostrzeżenia Pacjenta, np. omamy słuchowe, występujące szczególnie w schizofrenii, gdy chory słyszy dźwięki, których nie ma. Omamy mogą dotyczyć także innych zmysłów. Obecna w zaburzeniach psychotycznych dezorganizacja myślenia natomiast objawia się jako wypowiedzi oderwane od tematu. To zdarza się także osobom zdrowym, dlatego nie należy przypisywać zaburzenia zawsze, gdy dezorganizacja występuje. O schorzeniu świadczy istotne nasilenie, utrudniające zwyczajną komunikację. Zaburzenia mogą się także objawiać fizycznie, jako nieprawidłowe zachowania ruchowe, katatonia. Można zaobserwować osłabienie interakcji z otoczeniem, mutyzm, opór wobec poleceń i niespełnianie ról społecznych.

Pierwsze objawy zaburzeń psychotycznych przyjmują postać zaburzeń myślenia. Pacjent może czuć się zdekoncentrowany, niechętny do działania, mieć zaburzenia snu i odczuwać lęk. Bliscy osób zaburzonych obserwują w początkowej fazie wycofanie z kontaktów z innymi ludźmi oraz zachowanie, które można by uznać za “dziwne”.

Oczywiście ostateczne objawy są uzależnione od rodzaju zaburzenia. W przypadku schizofrenii są to przede wszystkim urojenia i pseudohalucynacje, zaburzenia funkcji poznawczych. Zaburzenia schizotypowe sprawiają, że Pacjent zachowuje się w sposób ekscentryczny. Zaburzenia urojeniowe utrwalone z kolei sprawiają, że Pacjent czuje się prześladowany, lecz mają na tyle subtelny charakter, że nie są na pierwszy rzut oka dostrzegalne. W tym przypadku Pacjenci spełniają role społeczne i na ogół dobrze funkcjonują.

Przyczyny występowania zaburzeń psychotycznych są wieloczynnikowe. Są to m.in. czynniki genetyczne i środowiskowe. Niektóre mutacje genowe prowadzą do nieprawidłowości w strukturze mózgu, czy mniejszej odporności na stres. Z kolei czynniki środowiskowe obejmują przypadki chorób matki w czasie ciąży, co przekłada się na rozwój płodu. Występowanie psychozy oscyluje w granicach 1% w populacji. Prawdopodobieństwo zachorowania jest wyższe u osób w bliskim pokrewieństwie z chorym. Środowiskowe czynniki wystąpienia np. schizofrenii to także mieszkanie w mieście i nieprawidłowe funkcjonowanie rodziny. Zaburzenia psychotyczne częściej występują w obszarach o większym stopniu urbanizacji. Badania na bliźniętach wskazują na występowanie czynnika dziedzicznego. W rodzinach dzieci z doznaniami psychotycznymi obserwuje się samobójstwa, występowanie schizofrenii, czy pobyt członka rodziny w szpitalu psychiatrycznym.

Zaburzenia psychotyczne to ogólne określenie na choroby o zbliżonych objawach. Rodzaje poszczególnych zaburzeń tej grupy mają jednak inny przebieg, początek wystąpienia i cechy charakterystyczne. Poniżej wymieniono przykładowe zaburzenia psychotyczne.

• Ostre przemijające zaburzenia psychotyczne;
• Uporczywe zaburzenia urojeniowe;
• Schizofrenia;
• Zaburzenie schizoafektywne;
• Zaburzenia schizotypowe;
• Halucynoza alkoholowa;
• Zaburzenia psychotyczne związane z przyjmowaniem substancji.

W klasyfikacji ICD-10 zostały ujęte w sekcji Zaburzenia psychiczne i zachowania spowodowane używaniem substancji psychoaktywnych (F10–F19). Obejmują wiele zaburzeń o różnym nasileniu i objawach. Rozwijają się w wyniku przyjmowania jednej lub więcej substancji psychoaktywnych. Dotyczy to zarówno narkotyków, jak i zleconych przez lekarza medykamentów. W tym przypadku dla prawidłowej diagnozy konieczne jest zidentyfikowanie przyjmowanej substancji. Należy przeprowadzić wywiad z Pacjentem, w razie konieczności zlecić badania krwi i płynów ustrojowych, poddać analizie objawy fizyczne i psychiczne Pacjenta. Objawy psychotyczne związane z przyjmowaniem substancji nie powinny mieć jednak związku z ostrym zatruciem, czy zespołem abstynencyjnym. W tej grupie zaburzeń do objawów należą najczęściej omamy słuchowe, urojenia i zaburzenia percepcji. Pacjent jest osobą świadomą, lecz może miewać przymglenia tej świadomości.

Są to zaburzenia, które przyjmują nietypowy obraz kliniczny dla schizofrenii. Objawiają się jako trwałe, usystematyzowane urojenia koncentrujące się zwykle na jednym obszarze. Ich tematyka nie jest zbyt irracjonalna i możliwe jest zaistnienie przedmiotu urojeń w rzeczywistości. Pacjent może doświadczać jednego urojenia lub zespołu kilku ze sobą związanych. Ich cechą jest długotrwałe utrzymywanie się, przynajmniej przez 3 miesiące. Są mocno zakorzenione w myślach Pacjenta, lecz ich charakter jest na tyle subtelny, że nie zawsze osobie ich doświadczającej można zarzucić zaburzenie. Zwykle są to urojenia prześladowcze, które powodują, że Pacjent np. myśli, że jest filmowany. Niektóre przypadki wiążą się z podejrzeniem zdrady partnera i uczuciem zazdrości wobec niego. Wówczas osoba zaburzona koncentruje się na wykryciu zdrady.

Ostre i przemijające zaburzenia psychotyczne ICD-10 umieszcza na pozycji F23. Sekcja dzieli się na kilka podgrup różnicujących zaburzenia m.in. na te z objawami schizofrenii, bez objawów schizofrenii, czy ostre zaburzenia psychotyczne podobne do schizofrenii. Tę grupę zaburzeń cechuje występowanie ostrych objawów psychotycznych. Należą do nich urojenia, omamy, zaburzenia postrzegania, dezorganizacja zachowania. Zaburzenia te mają ostry początek, który trwa około dwóch tygodni. Jest to okres rozwoju choroby. O tych zaburzeniach mówimy, kiedy nie mają one podłoża organicznego. Natomiast organiczne zaburzenia psychotyczne to takie, które związane są ze zmianami organicznymi w ciele. Rozwijają się na przykład w wyniku uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego.

Zaburzenia ostre i przemijające z czasem mijają w ciągu kilku miesięcy, tygodni, czy w najkrótszych przypadkach dni. Zaburzenia tej grupy mogą się wiązać z przeżytym stresem w związku z traumatycznym wydarzeniem, jakie miało miejsce na niedługo przed pojawieniem się objawów zaburzenia. Przypadki wywołane urazem psychologicznym to tzw. zaburzenia psychotyczne reaktywne.

Możemy także wyróżnić ostre wielopostaciowe zaburzenie psychotyczne, które cechuje występowanie omamów, urojeń i zaburzeń postrzegania, które szybko się zmieniają. Pacjent może także doświadczać wahania nastrojów, przemijającego poczucia szczęścia, czy lęku. Część zaburzeń jest niestała i wielopostaciowa, objawy pojawiają się nagle, rozwijają się przez kilka dni, a następnie ustępują i już nie wracają. W tym przypadku mogą także występować objawy typowe dla schizofrenii. Jeśli dojdzie do ich utrwalenia, należy zmienić rozpoznanie choroby właśnie na schizofrenię.

U dzieci w wieku dorastania najczęściej występują zaburzenia ze spektrum schizofrenii. Choć jest to zaburzenie trudne w identyfikacji ze względu na brak kryteriów diagnostycznych. To zwykle nauczyciel zauważa w zachowaniu dziecka objawy wskazujące na zaburzenia. Mały Pacjent może się skarżyć na widzenie i słyszenia rzeczy i osób nieistniejących. Niepokojący jest obraz dziecka, które rozmawia z pustą przestrzenią. Może mówić w sposób nielogiczny i doświadczać wahań nastroju. Dziecko zaburzone izoluje się od świata zewnętrznego, od rówieśników. Czasem zachowuje się nieadekwatnie do wieku i doświadcza lęku i strachu przed rzeczywistością, jaka go otacza.

Ok. 15%-20% osób w wieku podeszłym doświadcza depresji, zaburzeń świadomość, otępienia, czy psychozy. Zaburzenia u osób starszych często ze sobą współwystępują, co przekłada się na trudności diagnostyczne. Za czynniki ryzyka w zachorowaniu uznaje się osobowość ekscentryczną, podejrzliwą, samotniczą. Znaczenie ma także życie w izolacji społecznej, zaburzenia słuchu, czy widzenia. Objawy zaburzeń narastają powoli. Urojenia zwykle dotyczą rodziny, czy sąsiadów. Chore osoby w wieku podeszłym mogą zachowywać się w sposób uciążliwy, np. zaniedbywać higienę.

Szczególnie istotne jest wczesne rozpoznanie choroby i szybkie wdrożenie leczenia. Dzięki temu objawy mają szansę szybko ustąpić. Leczenie psychologiczne daje Pacjentowi możliwość normalnego funkcjonowania i zapobiega nawrotom. Z tych względów zalecane są więc częste kontrole w poradni zdrowia psychicznego. Leczenie zaburzeń psychotycznych obejmuje farmakoterapię i psychoterapię jednocześnie. Pacjentowi podaje się leki antypsychotyczne, które redukują objawy psychozy, stabilizują stan psychiczny Pacjenta i zapobiegają nawrotom choroby. Lekarze wspomagająco stosują także leki uspokajające, które pomagają Pacjentowi zasnąć.

Udział w psychoterapii powinni wziąć także bliscy Pacjenta, aby lepiej go zrozumieć i wiedzieć, jakiej pomocy potrzebuje. Im lepiej Pacjent się czuje, tym rzadziej może odwiedzać terapeutę. W przypadku zaostrzenia choroby wskazane jest skierowanie do szpitala, szczególnie jeśli swoim zachowaniem osoba dotknięta zaburzeniem może zagrażać sobie i osobom ze swojego otoczenia.

Źródła:

• P. Gałecki, A. Szulc, Psychiatria, Wrocław 2018;
• B. Remberk, Znaczenie kliniczne doznań podobnych do psychotycznych u dzieci i młodzieży, „Psychiatra Polska” 2017, t. 51, nr 2, s. 271-282;
• P. Wróbel, Psychopatologia wieku podeszłego (https://utw.uj.edu.pl/documents/6082181/82810c19-464b-4b49-9165-0e8a279bb28e - dostęp 26.07.2022);
• Zaburzenia należące do spektrum schizofrenii i inne zaburzenia psychotyczne. DSM-5, J. Wciórka (red.), Wrocław 2018;
• M. Gawłowska, J. Rabe-Jabłońska, „Legalizować czy nie?” – analiza związku pomiędzy stosowaniem kanabinoli a częstością występowania i obrazem klinicznym zaburzeń psychotycznych, „Psychiatria i Psychologia Kliniczna” 2010, t. 10, nr 1, s. 38-44;
• I. Patejuk-Mazurek, Co to jest psychoza? Poradnik dla pacjentów i ich rodzin (https://dczp.wroclaw.pl/DOCS/BSBP/Psychoza_poradnik.pdf - dostęp 26.07.2022);
• I. Namysłowska, Dziecko z zaburzeniami psychotycznymi w szkole. Informacje dla opiekunów i pedagogów (http://bc.ore.edu.pl/Content/192/03ore_schizo.pdf - dostęp 26.07.2022).