Dysmorfofobia

Dysmorfofobia to zaburzenie psychiczne, które silnie osłabia poczucie własnej wartości. Dotyka jednej z najdelikatniejszych kwestii ludzkiej uwagi — wyglądu. Aby osoba z dysmorfofobią mogła normalnie funkcjonować, konieczna jest interwencja specjalisty. W przeciwnym razie jej życie społeczne i zdrowie psychiczne ulega znacznemu pogorszeniu.

Cierpisz na zaburzenie dysmorficzne? Pomoc doświadczonych psychologów i psychiatrów oferuje Centrum Zdrowia Psychicznego MindHealth.

Kobieta z dysmorfofobią patrzy na siebie w lustrze

Czym jest dysmorfofobia?

Samo słowo dysmorfia w języku greckim oznacza brzydotę. W języku angielskim natomiast zaburzenie dysmorficzne określone jest jako Body Dysmorphic Disorder (BDD). W systemach diagnostycznych zaburzenie dysmorfofobi widnieje dopiero od niedawna. Jednak już od lat 80 XIX w. zaczęto wyodrębniać symptomy choroby. Objawy dysmorfofobii zostały opisane przez Morselliego już w 1886 roku.

Dziś dysmorfofobia określana jest w definicjach jako zaburzenie obrazu własnego ciała. DSM-IV wyróżnia cielesne zaburzenie dysmorficzne. Zaburzenie dzielone jest na podtyp urojony i nieurojony. Zarówno klasyfikacja DSM-IV, jak i ICD-10 wiążą chorobę z nadmiernym zainteresowaniem kwestią własnego wyglądu. DSM sugeruje diagnozowanie zaburzenia w powiązaniu z funkcjonowaniem społecznym i zawodowym. ICD-10 wskazuje na powiązanie dysmorfofobi z innymi zaburzeniami psychicznymi, np. depresją.

Choroba w klasyfikacji ICD-10

Dysmorfofobia mieści się w zakres zaburzeń hipochondrycznych ujętych pod kodem F45.2 w Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD-10).

Zaburzenia hipochondryczne cechują się nieustannym przekonaniem Pacjenta o doświadczaniu chorób somatycznych. Pacjent koncentruje swoją uwagę na fizyce swojego ciała, skarży się na dolegliwości. Naturalne funkcjonowanie ciała interpretuje przez pryzmat zachowań anormalnych. Skupia się na pewnych narządach lub układach funkcjonowania. W skład kategorii oprócz dysmorfofobii (nieurojonej) wchodzą również:

  • zaburzenia obrazu ciała;
  • nerwica hipochondryczna;
  • hipochondriaza;
  • nozofobia.

Dysmorfofobia urojeniowa

Zaburzenia urojeniowe to stan cechujący się występowaniem trwałych urojeń (zaburzenia myślenia o istnieniu zjawisk bądź rzeczy i wydarzeń, które nie istnieją). Jednocześnie urojeń tych nie można zaklasyfikować do organicznych, schizofrenicznych czy afektywnych.

Treść urojeń może być bardzo różnorodna. Tym samym także dysmorfofobia może mieć charakter urojeniowy. W klasyfikacji ICD-10 występuje pod kodem F22.8 jako inne uporczywe zaburzenia urojeniowe (urojeniowa dysmorfofobia). Wyodrębnienie tego typu zaburzenia jako osobnego poddawano wątpliwościom.

Badania nad Pacjentami z zaburzeniem typu urojeniowego i nieurojonego wskazują na brak istotnych różnic w przebiegu choroby, objawach, czy reakcji na leczenie.

Dysmorfofobia — test

Lekarz podczas wywiadu stara się przetestować Pacjenta pod kątem wystąpienia czynników świadczących o dysmorfofobii. Specjalista zadaje proste pytania otwarte.

Można przypuszczać, że zaburzenie występuje, jeśli Pacjent przejawia przynajmniej część zachowań takich jak:

  • częste przeglądanie się lustrze i innych powierzchniach ukazujących odbicie (np. witryny sklepowe) lub wręcz przeciwnie - unikanie własnego odbicia (usuwanie luster z własnego otoczenia);
  • próby ukrycia defektu, np. obsesyjne używanie korektora, stałe nakładanie grubej warstwy fluidu, noszenie kapelusza bez obiektywnej potrzeby;
  • Kkmpulsyjne dbanie o siebie, np. zbyt częste rozczesywanie włosów;
  • częsta „kontrola” defektu (dotykanie miejsca, w którym występuje);
  • wrogie nastawienie wobec innych osób;
  • częste pytanie bliskich o zauważalność/stan defektu;
  • unikanie otoczenia (odcięcie się od znajomych);
  • przesadne stosowanie diet i wykonywanie ćwiczeń fizycznych;
  • ciągłe poszukiwanie informacji na temat schorzenia, zdrowia, ćwiczeń, diet;
  • próba odwrócenia uwagi od defektu poprzez ubiór, czy biżuterię.

Cechą dysmorfofobii jest fakt, że działania chorego na rzecz poprawienia wyglądu nie zmniejszają napięcia związanego z zaburzeniem. Wręcz przeciwnie, prowadzą do uczucia wstydu, obrzydzenia, czy depresji.

Pacjentka chora na dysmorfofobię twarzy

Dysmorfofobia twarzy i innych części ciała: statystyki

Zaburzenia obrazu ciała najczęściej dotyczą twarzy. W 14% jej rysów, w 12% wielkości i kształtu twarzy, 12% warg, 11% podbródka, 11% brwi, 11% czoła.

Lokalizacja pozostałych defektów ciała o częstym występowaniu dotyczy:

  • skóry (73%);
  • włosów (56%);
  • nosa (37%);
  • masy ciała (22%);
  • brzucha (22%);
  • piersi/klatki piersiowej (21%);
  • oczu (20%);
  • ud (20%);
  • zębów (20%);
  • nóg (18%);
  • budowy ciała i kości (16%).

Metody leczenia dysmorfofobii

Podstawą leczenia zaburzenia jest psychoterapia. Wspomagająco stosuje się również odpowiednio dobrane leki. Przed podjęciem leczenia kluczowe jest określenie, czy lekarz ma do czynienia z osobą zaburzoną, czy zdrową, lecz o sporym zainteresowaniu wyglądem zewnętrznym. Granica między jednym a drugim jest cienka.

Najczęściej stosowane w leczeniu lęku przed brzydotą metody to:

Terapia poznawczo-behawioralna.W tej metodzie leczenie poprzez ekspozycję i eksperymenty behawioralne podważa sens porównań, obsesyjnych myśli i wątpliwości Pacjenta na temat swojego wyglądu. Niezdrowe myśli poddaje się modyfikacji, a zachowania ogranicza. Skuteczność terapii poznawczo-behawioralnej w leczeniu dysmorfofobi została potwierdzona badaniami. Terapia poprawia samoocenę i ogólny stan psychiczny Pacjenta.

Ekspozycja i hamowanie reakcji. Ta technika bywa stosowana równolegle z terapią poznawczo-behawioralną. W tym przypadku Pacjent konfrontuje się ze swoimi lękami i próbuje powstrzymać reakcję stanowiącą symptom zaburzenia. Najpierw chory określa przejawy swojego zaburzenia, a następnie dokonuje wyboru tego, które jest najdotkliwsze i wymaga interwencji w pierwszej kolejności.

Pacjenci są poddawani ekspozycji na sytuacje lękowe, dzięki czemu mają szansę przetestować i wyćwiczyć własną, zdrową reakcję na nie.

Lęk przed brzydotą: leczenie farmakologiczne

Pomoc w leczeniu zaburzenia obrazu ciała stanowi również farmakoterapia. Zwykle stosuje się leki przeciwdepresyjne, najczęściej selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny. Leki należy stosować długo, ponieważ istnieje wysokie ryzyko nawrotu symptomów choroby.

Badania dowodzą, że chorzy reagują również na leczenie fluoksetyną. U Pacjentów z postacią urojoną dysmorfofobii zaleca się natomiast zastosowanie klomipraminy. Odpowiednie środki przepisuje psychiatra.

Matka pomaga córce z dysmorfofobią: dziewczyna przegląda się w lusterku i uśmiecha się

Jak pomóc choremu na dysmorfofobię?

Pacjent z zaburzeniem jest bardzo delikatną jednostką, która potrzebuje szczególnego podejścia. Żyjąc z Pacjentem, należy przede wszystkim zwracać uwagę na krytykę. Najlepiej wstrzymywać się z niepochlebną oceną, gdyż Pacjent jest narażony na pogłębienie swojego zaburzenia, jeśli widzi, że jest ono dostrzegalne. Przy każdej okazji warto komplementować osobę z dysmorfofobią i pomagać jej w zdrowy sposób poprawić swój wygląd i samopoczucie (np. idąc na zakupy, pomagając w makijażu).

Z chorym należy dużo rozmawiać i okazywać mu zrozumienie. Podłoże w komunikacji powinna stanowić empatia. Jeśli jeszcze nie doszło do leczenia, trzeba subtelnie dać choremu do zrozumienia, że jego problemy mogą mieć podłoże psychiczne, a nie fizyczne.

Typowym przykładem sytuacji wymagającej interwencji jest przygotowywanie się do wyjścia. Pacjent jest nadwyraz zaangażowany w poprawę swojego wyglądu przed opuszczeniem domu. Kompulsywne nakładanie makijażu, długie dobieranie ubrań, narzekanie na swój wygląd mogą doprowadzić do rezygnacji z wyjścia, jeśli Pacjent nie uzyska pożądanego efektu. Może dojść do wybuchu emocji — histerycznego płaczu. Jest to obraz osoby, która nie radzi sobie z zaburzeniem i potrzebuje pomocy specjalisty.

Przyczyny dysmorfofobii

Zaburzenie obrazu ciała może być efektem czynników biologicznych, psychologicznych lub kulturowych. Współudział tych czynników stanowi idealne podłoże dla rozwoju zaburzenia. Dysmorfofobia może się pojawić również po przeżyciu urazowego wydarzenia.

Występowanie zaburzenia różni się w zależności od płci, narzędzi, jakie są wykorzystywane do jego zmierzenia, progu diagnostycznego, kultury, czy metod badań. Dysmorfofobia często współwystępuje z innymi zaburzeniami psychicznymi. Może się pojawić w czasie depresji, czy zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych, zaburzeń odżywiania i fobii społecznej.

Predyspozycje genetyczne: Według badań w rozwoju zaburzenia istotne znaczenie mają predyspozycje genetyczne. Literatura wskazuje, że około 20% osób doświadczających dysmorfofobii posiada w rodzinie bliskiego krewnego, który także doświadcza zaburzenia. Ciężko jednak stwierdzić, czy nie mają na to wpływu zbliżone czynniki środowiskowe krewnych. Badacze wskazują na konieczność przeprowadzenia badań bliźniąt, aby móc potwierdzić tę zależność.

Nieprawidłowości serotoninergiczne: Serotonina jest kluczowa dla regulowania lęku, pamięci i snu. Osoby z dysmorfofobią mogą mieć uszkodzone receptory i cechować się blokadą na działanie serotoniny. Potwierdzeniem takiej teorii jest fakt, że selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny wykazują korzystny wpływ w leczeniu chorych na dysmorfofobię. Badacze wskazują, że podobny wpływ na rozwój choroby może mieć również dysregulacja takich neuroprzekaźników jak dopamina, czy kwas gamma-aminomasłowy.

Przyczyny środowiskowe: Na rozwój dysmorfofobii wpływ mogą mieć również czynniki środowiskowe. To między innymi postawy rodziców wobec dziecka jak np. częste nawiązywanie do estetycznego wyglądu. Dzieci, które w czasie rozwoju były poddawane krytyce i znęcaniu się ze względu na wygląd, są bardziej narażone na wystąpienie zaburzenia. Bardziej podatne na rozwój dysmorfofobi mogą być również osoby wykazujące określone cechy osobowości. Narcyzm, osobowość schizoidalna i perfekcjonizm to te cechy, które są w literaturze wskazywane jako podatny grunt do rozwoju zaburzenia.

Wydarzenia życiowe: Zaburzenie może się również rozwinąć w wyniku urazów fizycznych i seksualnych. Badacze za przyczyny zaburzenia przytaczają także negatywne doświadczenia z dzieciństwa. To one wywołują często zaburzenia emocjonalne ze zdolnością do przekształcenia się m.in. właśnie w dysmorfofobię. Strach przed odrzuceniem i niska samoocena stanowi punkt wyjścia dla zaburzenia.

Kultura: To, jak media promują atrakcyjność fizyczną, idealne standardy piękna w społeczeństwie sprawia, że wiele osób ma niską samoocenę. Kult piękna wskazuje na określone rysy twarzy, sylwetkę i cerę. Modelki na wybiegach i idealny wygląd zwyczajnych kobiet w mediach społecznościowych sprawiają, że Pacjenci popadają w zaburzenia. Często nie wiedzą, że przekazy medialne przechodzą dogłębny retusz.

Dysmorfofobia: baner umów wizytę u psychologa

Objawy dysmorfofobii

Przejawy lęku przed brzydotą skutecznie utrudniają życie. Sprawiają, że Pacjent wyklucza się z życia społecznego, a wszystkie jego myśli koncentrują się na defekcie i tym, jak go ukryć. Do częstych objawów dysmorfofobii należą:

  • objawy depresji;
  • myśli samobójcze;
  • napady paniki, lęk;
  • niskie poczucie własnej wartości;
  • urojenia na temat wyglądu;
  • nadmierna koncentracja na sytuacjach społecznych;
  • poczucie, że stale ktoś wyśmiewa Pacjenta;
  • odcięcie od rodziny i przyjaciół;
  • uczucie wstydu;
  • odizolowanie;
  • uzależnienie od innej osoby, która akceptuje defekt;
  • trudności w wykonywaniu obowiązków w szkole i pracy;
  • popadanie w uzależnienia;
  • próby samookaleczania.

Każde zachowanie skupiające się wokół wyglądu w sposób nadmierny sugeruje prawdopodobieństwo rozwoju zaburzenia. Defekty, jakie Pacjent wskazuje, zwykle są niedostrzegalne dla innych.

Dysmorfofobia u dzieci

Dysmorfofobia zwykle rozwija się w okresie nastoletniości. W czasie dojrzewania Pacjenci szczególnie mocno koncentrują się na swoim wyglądzie. Niestety na tym etapie bardzo przejmują się opinią innych. To prowadzi do rozwoju kolejnych zaburzeń. Dzieci z dysmorfofobią całkowicie odcinają się od życia społecznego. Przez co nie rozwijają swoich kompetencji społecznych. Unikają chodzenia do szkoły, a ich oceny się pogarszają. Dlatego dysmorfofobia u dzieci potrafi zaprzepaścić przeszłość, ponieważ w niektórych, cięższych przypadkach młodzi Pacjenci przerywają kształcenie.

Szczególnie w dobie portali społecznościowych dzieci są narażone na rozwój zaburzenia. Rówieśnicy, którzy wstawiają zdjęcia do Internetu, poddają je obróbkom, dokładnie przygotowują się do uwiecznienia swojego wyglądu na fotografii, przez co często zdjęcia w pełni odpowiadają na kanon współczesnego piękna. Dzieci w okresie dorastania czują się gorsze od innych, oglądając tak przygotowane zdjęcia. Jest to efekt estetycznych sztuczek, na jakie pozwala Internet.

Dysmorfofobia u mężczyzn

Mogłoby się wydawać, że wygląd fizyczny to kwestia dotykająca głównie kobiet. Jednak nie jest tak. Dysmorfofobia to zaburzenie, które występuje również u mężczyzn. Rzeczywiście częściej dotyka kobiet, jednak u mężczyzn w ostatnich latach następuje zauważalny wzrost rozwoju zaburzenia.

Literatura wskazuje, że dysmorfofobia zarówno u mężczyzn, jak i kobiet może występować równie często, lecz mężczyźni rzadziej szukają pomocy u specjalisty. Panowie najczęściej koncentrują swoją uwagę na defektach dotyczących swojego umięśnienia, genitaliów, budowy ciała i przerzedzenia włosów. Kobiety natomiast zwracają większą uwagę na kształt bioder, skórę, czy masę ciała.

Mężczyzna cierpiący na dysmorfofobię odwraca się tyłem do lustra

Czy dysmorfofobię da się wyleczyć?

Leczenie dysmorfofobii to długi proces. W czasie leczenia może dojść do zaostrzeń, czy powrotu choroby, gdy już wydaje się, że została wyleczona. Rokowania na wyleczenie nie zawsze są pozytywne. Jednak są dostępne w pełni skuteczne metody leczenia zaburzenia, a także objawów, jakie powoduje. Niestety zaburzenie często występuje w parze z innymi chorobami. Równolegle leczona depresja może stanowić przeszkodę w wyleczeniu dysmorfofobii. Niektórzy Pacjenci nawet nie podejmują leczenia, a jeśli już do tego dojdzie, to nie przynosi ono efektów, ponieważ nie chcą uwierzyć w to, że są zaburzeni.

Inną trudność w wyleczeniu stanowi skutek dysmorfofobii, jakim jest izolacja. Osoby zaburzone boją się wychodzić z domu, przez co nie są w stanie poszukać pomocy. Niektórzy Pacjenci podejmują się zabiegów chirurgicznych, licząc na to, że pomoże im to wyjść z zaburzenia. Nie jest to jednak skuteczna metoda, ponieważ choroba ma podłoże psychiatryczne, a nie fizyczne. Wieloetapowe podejście do leczenia ukierunkowane na pomoc psychologiczną i farmakologiczną jest w stanie wyleczyć zaburzenie. Szczególnie skuteczna jest terapia CBT w połączeniu z lekami SSRI.

Życie z dysmorfofobią

Dysmorfofobia może działać w dwojaki sposób. Wszystko zależy od stopnia zaawansowania zaburzenia. Niektóre osoby wykazują jedynie oznaki nadmiernego zainteresowania swoim wyglądem. Pacjenci w gorszych przypadkach zaburzenia mogą miewać nawet myśli samobójcze i całkowicie odciąć się od życia społecznego. Życie z dysmorfofobią to dla wielu funkcjonowanie w samotności. Pacjenci dążą do izolacji społecznej, próbują modyfikować własne ciało, lecz to nie przynosi ukojenia. Czasem dysmorfofobia ma postać jedynie epizodyczną. Pacjent wygląda na zdrową osobę, poza momentami uaktywnienia zaburzenia. Przykładem incydentalnym jest chwilowe porównywanie się do innych osób i zamartwianie własnym wyglądem. Gdy etap przeminie, Pacjent wraca do normalnego życia.

Niestety defekt buduje lęk przed odrzuceniem, prowadzi do autoagresji i niechęci wobec otoczenia. To sprawia, że życie społeczne Pacjenta praktycznie przestaje istnieć. Dysmorfofobia to ciężkie zaburzenia, które wymaga interwencji specjalisty. Chory zwykle nie jest w stanie poradzić sobie z zaburzeniem samodzielnie.

Zadaniem dla bliskich Pacjenta jest przekonanie go, że specjalista może pomóc mu powrócić do normalnego życia i akceptacji własnego ciała.

Źródła:

  • J. Zakrocka, Co to jest dysmorfofobia?, „Smak Zdrowia” 2018, nr 8;
  • Światowa Organizacja Zdrowia, Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych. ICD-10, 2009 r.;
  •  J. Ross, S. Gowers, Zaburzenie obrazu ciała, „Psychiatria Po Dyplomie” 2011, nr 8(4), s. 142-149.
Dysmorfofobia