Zespół Aspergera

Wśród różnych przejawów autyzmu odrębnie możemy wyróżnić zespół Aspergera. Pomimo faktu, że stworzono już wiele programów do badania ASD, a także mamy postępy w leczeniu, nie wszystko wiadomo o tym rodzaju zaburzenia.

Do 1994 roku zespół Aspergera nie miał własnego kodu diagnostycznego i nie był wyodrębniany w statystykach chorób psychicznych. Później obliczono, że zespół ten występuje średnio u 0,06 procent populacji, a liczba takich diagnoz w ostatnim czasie gwałtownie rośnie.

Zespół Aspergera wg opisu Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób (ICD-10) charakteryzuje się:

• małym kontaktem ze światem zewnętrznym;
• ukierunkowaniem się do swojego świata wewnętrznego, wyraźną izolacją od otoczenia;
• skupieniem się na własnych (często nietypowych) zainteresowaniach;
• fiksacją na jednym zadaniu;
• niezrozumieniem motywów innych ludzi;
• lekkim upośledzeniem zdolności motorycznych, które mogą normalizować się wraz z wiekiem.

Jednocześnie zdolności umysłowe są normalne.

Czasami Pacjenci z Zespołem Aspergera wyprzedzają swoich rówieśników pod względem inteligencji. Daje to bardzo nietypowy obraz kliniczny.

Osoby z ZA mają potrzebę przestrzegania powtarzających się rytuałów. Sposób ich mowy objawiają się zbyt formalnym stylem mówienia lub monotonną mową.

Charakterystyczne jest niedostosowane społecznie i emocjonalnie zachowanie oraz niezdolność do prawidłowej interakcji z rówieśnikami.

Częste są też problemy z komunikacją niewerbalną, w tym ograniczona gestykulacja, niewystarczająca lub niewyraźna mimika, a także niezgrabność motoryczna i słaba koordynacja ruchowa.

Osoba „neurotypowa” (tj. niecierpiąca na zaburzenia ze spektrum autyzmu) może skoncentrować się na tym, co inna osoba mówi w danej chwili, ponieważ jej mózg jest w stanie odciąć wszystkie dźwięki i hałasy, które nie są związane z rozmową.

Natomiast wiele osób z Zespołem Aspergera nie jest w stanie filtrować strumienia audio i nie jest w stanie oddzielić szumu tła od mowy. W tym przypadku o ich uwagę rywalizuje jednocześnie kilka strumieni dźwięku — hałas uliczny, muzyka, rozmowy przechodniów.

Słuchanie tego, co mówi inna osoba, może być wyzwaniem dla osoby z ZA. Potrzebuje znacznie więcej wysiłku, aby skupić się na mowie, i najprawdopodobniej będzie musiała poprosić rozmówcę o powtórzenie tego, co powiedział.

Zespół Aspergera, jako autyzm wysoko funkcjonujący odnosi się do kilku wspólnych cech zaburzenia autyzmu, które objawiają się izolacją osoby, niezdolnością do rozpoznawania emocji innych ludzi. Pacjent wypowiada długie monologi w dziwnie monotonny sposób.

Zespół Aspergera jako psychopatię autystyczną „odkrył” austriacki psychiatra Hans Asperger w 1938 roku, a nieco później jego rodak, Leo Kanner, który wyemigrował do Stanów Zjednoczonych.

Badania i obserwacje byłe prowadzone na oddziale terapeutycznym dla dzieci z problemami neuropsychiatrycznymi. Obserwując tam sześciu chłopców z upośledzeniem umysłowym, badacze opisali nową chorobę i jej objawy kliniczne w 1925 r. w niemieckim czasopiśmie naukowym.

Początkowo mowa była o „psychopatii schizoidalnej”, później – „psychopatii autystycznej”. Ponadto zauważono paradoksalną kombinację cech: wysoki poziom inteligencji pacjentów i słabe zdolności motoryczne. To jest dokładnie to, co jest charakterystyczne dla Zespołu Aspergera.

Hans Asperger to austriacki pediatra i psychiatra, od którego nazwiska pochodzi nazwa zaburzenia: Zespół Aspergera. Urodził się na farmie pod Wiedniem, był introwertycznym dzieckiem. Istnieje hipoteza, jakoby Hans Asperger, jak na ironię, sam miał łagodny zespół Aspergera.

Po maturze studiował medycynę w Wiedniu, od 1932 kierował wydziałem lekarsko-pedagogicznym. Ożenił się w 1935 roku i miał pięcioro dzieci.

W ciągu swojego życia opublikował ponad 300 prac, z których najbardziej znanym jest artykuł z 1944 roku. Niemal w tym samym czasie ukazała się praca Leo Kannera, w której zaproponował diagnozę autyzmu. W przeciwieństwie do pracy Kannera opis Aspergera był w dużej mierze nieznany aż do lat 90., kiedy został rozpowszechniony przez media zachodnie.

Artykuły o Zespole Aspergera zyskały szeroką popularność w świecie anglojęzycznym dopiero w 1981 roku, kiedy zostały przetłumaczone brytyjską lekarka Lorna Wing. Opublikowała ona serię opisów przypadków dzieci z podobnymi objawami. Nazwała te objawy Zespołem Aspergera.

Dzieło dr Wing zyskało dużą popularność i było szeroko rozpowszechniane. Zespół Aspergera został uznany za odrębne zaburzenie i zdiagnozowany w 1992 roku, kiedy został włączony do dziesiątej edycji Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób (ICD-10), podręcznika diagnostycznego Światowej Organizacji Zdrowia.

W tym samym roku diagnoza została włączona do czwartej edycji podręcznika diagnostycznego i statystycznego zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (DSM-IV).

Współczesna medycyna nie ma zdecydowanego stanowiska, czy obydwa zaburzenia należy traktować osobno, czy wzajemnie one się wykluczają. Podstawowe objawy kliniczne zarówno autyzmu, jak i ZA to niechęć pacjenta do nawiązania kontaktu, istotne problemy w interakcji z innymi, błędna interpretacja ogólnie przyjętych norm zachowania, brak empatii.

Uważa się, że w Zespole Aspergera objawy te są mniej wyraźne niż w autyzmie. Do tego dochodzi specyficzny rozwój mowy – problemy ze sprawnością mówienia, opóźnienie mowy lub jej wczesny rozwój. Jednak ze względu na podobieństwo objawów eksperci często definiują Zespół Aspergera jako podkategorię autyzmu.

Przyczyn ZA szuka się na wielu obszarach – w trudnym porodzie, zakażeniach okołoporodowych, skłonnościach genetycznych, a także we wpływie toksyn, na przykład ze szczepień („oficjalnie” szczepienia nie powodują autyzmu i chorób pokrewnych, ale sądy przyznają odszkodowania dla rodzin, których dzieci ucierpiały w wyniku szczepień).

Wielu rodziców dzieci autystycznych łączy fakt podania szczepionki z rozwojem autyzmu i zaburzeń ze spektrum autyzmu. W niektórych badaniach mówi się o wpływie szczepień ochronnych, zawartej w nich rtęci i ogólnym przeciążeniu immunologicznymi. Nie ma jednak wiarygodnych dowodów naukowych na te założenia, a większość lekarzy zdecydowanie odrzuca hipotezę, jakoby to szczepienia wywoływały Zespół Aspergera bądź inne postacie autyzmu.

Jedna z wieku hipotez roboczych głosi, że u ciężarnej kobiety występuje specyficzna interakcja autoimmunologiczna, która powoduje uszkodzenie mózgu płodu. Są też założenia dotyczące rozwoju zaburzeń autystycznych w wyniku zaburzeń hormonalnych u dziecka, a także ich związku z wcześniactwem.

Istnieje mnóstwo kontrowersji na temat przyczyn rozwijania się Zespołu Aspergera, naukowcy nie znają jeszcze w 100% odpowiedzi na pytanie, skąd się on bierze. Badanie przyczyn tego zaburzenia u dzieci trwa do dziś i jest dalekie od zakończenia.

Według większości ekspertów najbardziej prawdopodobnymi czynnikami wpływającymi na rozwój Zespołu Aspergera są:

• dziedziczna predyspozycja;
• płeć — najczęściej schorzenia diagnozuje się u chłopców;
• wpływ substancji toksycznych na płód w pierwszym trymestrze ciąży;
• wewnątrzmaciczne lub poporodowe infekcje wirusowe.

W wielu przypadkach Zespół Aspergera prowadzi do upośledzenia rozwoju czuciowo-ruchowego dziecka. Integracja sensoryczna to czynność, której wpływ na harmonijny rozwój dziecka jest trudny do przecenienia. To zdolność osoby do podejmowania właściwych decyzji i podejmowania działań odpowiadających aktualnej sytuacji, wyróżnianie niezbędnych informacji ze strumienia informacji i skoncentrowanie na nich uwagi.

Rozwój podstawowych odczuć dziecka ma miejsce w łonie matki. W trzecim miesiącu ciąży, w wyniku ruchów matki, zaczyna tworzyć się aparat przedsionkowy dziecka.

Poczucie, że jego mięśnie pracują, pokonując opór (percepcja proprioceptywna), pojawia się u dziecka już w czwartym lub piątym miesiącu ciąży, kiedy naciska w brzuch matki. Już w szóstym miesiącu dziecko słyszy głos matki i odgłosy otaczającego go świata. Pod koniec ciąży czuje na brzuchu dotyk matki. Na kilka tygodni przed urodzeniem dziecko zaczyna odróżniać światło od ciemności, a już narodzone uczy się patrzeć i dostrzegać to, co widzi.

Bardzo często Zespół Aspergera objawia się i diagnozuje dopiero w wieku szkolnym. W przeciwieństwie do autyzmu jest definiowany głównie przez interakcje społeczne.

Dzieci z Zespołem Aspergera rozwijają nietypową mowę, a ich  słownictwo jest często dysfunkcyjne. Można to zauważyć,  gdy dziecko z ZA wchodzi w interakcję z innymi dziećmi.

Ze względu na szybkie przyswajanie mowy objawy Zespołu Aspergera we wczesnym wieku są trudne do odróżnienia od innych zaburzeń zachowania, takich jak zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD).

W rezultacie u Twojego dziecka może być początkowo zdiagnozowane ADHD, a problemy związane z zachowaniem i reagowaniem na kontakty społeczne mogą być rozpoznawane jako Zespół Aspergera.

Poniżej znajduje się lista objawów, które mogą występować najczęściej u dzieci z Zespołem Aspergera:

• dziecko bardzo rzadko wchodzi w interakcje z innymi ludźmi lub zachowuje się niewłaściwie w sytuacjach społecznych;
• mowa „robocza” lub powtarzalna;
• skłonność do mówienia więcej o sobie niż o innych;
• brak zrozumienia tematów lub wyrażeń, które są uważane za „powszechną wiedzę”;
• niewystarczający kontakt wzrokowy lub brak wymiany zdań podczas rozmowy;
• obsesja na punkcie konkretnych i nietypowych tematów;
• jednostronny sposób mówienia;
• niezręczne ruchy i / lub maniery.

Jedną z najbardziej widocznych i definiujących cech Zespołu Aspergera jest nadużywanie nietypowej narracji i mowy. Mogą to być proste rzeczy – jak opowiadanie o lodówce, pogodzie – lub złożone tematy, takie jak kadencja prezydenta Franklina Roosevelta podczas Wielkiego Kryzysu.

Osoby z autyzmem mogą nie być w stanie wychwycić niuansów, takich jak ton mowy i mimika. Trudno im również zrozumieć, w jaki sposób te niuanse zmieniają znaczenie tego, co zostało powiedziane. W rezultacie osoby cierpiące na ZA częściej traktują słowa dosłownie. Trudno im zrozumieć sarkazm, ironię, metafory czy kalambury.

Osobom z Zespołem Aspergera z reguły trudniej jest też „odczytać” niektóre znaki w zachowaniu danej osoby, zrozumieć gesty i mimikę, więc trudniej im zdecydować, kiedy rozpocząć rozmowę, a kiedy lepiej tego nie robić.

Jeśli zabierasz głos jako pierwszy, zaproś do dyskusji osobę z ZA i zadawaj bezpośrednie pytania, wtedy pomożesz jej zdecydować się na rozmowę.

Istnieje kilka powodów, dla których osoby z ZA mają tendencję do wielokrotnego powtarzania niektórych słów i fraz wypowiedzianych przez rozmówcę. Czasami chcą pokazać, że słyszeli, co zostało powiedziane, ale nie mogą od razu odpowiedzieć na te słowa. Powtarzając to, co powiedział rozmówca, zyskują czas na zebranie myśli. Kiedy powtórzą twoje słowa, może to również oznaczać, że nie odpowiedziałeś jeszcze w pełni na ich pytanie.

Niektórym osobom z Zespołem Aspergera o wiele łatwiej jest wyrazić swoje myśli na piśmie niż na głos – komunikacja za pomocą wiadomości tekstowych i e-maili może być dla nich bardziej odpowiednim sposobem dialogu. Daje im to czas na przemyślenie odpowiedzi i sformułowanie swoich myśli bez martwienia się o potrzebę kontynuowania rozmowy.

Ten sposób komunikacji pomaga im również uniknąć konieczności odbierania różnych niewerbalnych wskazówek komunikacyjnych, które utrudniają im pracę.

Osoby z ZA często nie lubią rozmawiać przez telefon. W takim przypadku muszą również bardzo szybko reagować na to, co zostało powiedziane, a hałas w tle może również odwrócić ich uwagę od rozmowy.

Osoby z ZA często ustalają własne zasady, są uzależnione od określonego stylu życia. Na przykład odwołanie lekcji u dziecka bądź nastolatka z Zespołem Aspergera może wywołać niepokój i lęk, inaczej poukładane ubrania lub zabawki również wzbudzą jego niepokój.

Dzieci i dorośli z ZA mogą bardzo przykładać się do swojego hobby: bywa, że graniczy to z zachowaniami obsesyjnymi.

Najczęściej objawiają się zaburzeniami wrażliwości – czasami nawet niezbyt mocny zapach lub niezbyt jasne światło może wywołać niepokój.

Rozpoznanie wczesnych objawów Zespołu Aspergera u dziecka nie zawsze jest łatwe. Takie dziecko może np. nie uśmiechać się do obcych, długo nie patrzeć im w oczy, nie wskazywać palcem na przedmiot, który wyraźnie je interesuje, rzucać kamieniami czy układać figury szachowe wzdłuż obrysu stołu.

Czasami wydaje się, że dziecko takie jest lepiej rozwinięte niż jego rówieśnicy, ponieważ zachowuje się poważnie jak dorosły, a jedynym znakiem, że nie wszystko jest w porządku, jest nadmierne, niekończące się zmęczenie matki.

Do 1994 roku zespół Aspergera, jeden z rodzajów autyzmu, nie miał własnego kodu diagnostycznego i nie był wyodrębniany w statystykach chorób psychicznych.

Zespół Aspergera jest diagnozowany klinicznie. Do tej pory nie znaleziono markerów biochemicznych, hormonalnych czy genetycznych, które jednoznacznie towarzyszą tej chorobie. Nie można go również wykryć podczas skanowania mózgu.

Nie zawsze obserwujemy zmiany strukturalne w mózgu w Zespole Aspergera – w przeciwieństwie do guzów, torbieli czy nieprawidłowości naczyniowych.

Dziecko z Zespołem Aspergera ma większe ryzyko, że stanie się wyrzutkiem w szkole, co jest przedmiotem zastraszania. Cechy zachowania takiego dziecka, sposób komunikacji, niemożność nawiązania przyjaźni i jej utrzymania odpychają dzieci, zmuszając je do unikania kontaktów z kolegami z klasy.

Jak piszą naukowcy z Francji, komunikacja z rówieśnikami jest bardzo ważna dla dzieci i młodzieży. Przyjaźń tworzy kontakt emocjonalny, rozwija umiejętności komunikacyjne, poczucie współczucia, uczy empatii wobec innych. Jest to trudne dla dzieci z Zespołem Aspergera.

Preferują one gry według jasnych, określonych zasad, aktywności, gdzie wymagana jest minimalna interakcja z innymi. Osoby z zespołem Aspergera mają trudności z rozszyfrowaniem cech komunikacyjnych, takich jak ton głosu, gesty, mimika i mowa ciała. Dosłownie rozumieją słowa, nie łapią dowcipów i często wchodzą do rozmowy, nie rozumiejąc jej wątku. Cechują je stereotypowe zachowania, nienaturalna intonacja, wyobcowanie, specyficzne hobby.

Tymczasem wyjątkowe dzieci chcą być przyjaciółmi i nie rozumieją, dlaczego są same. Często mają objawy depresyjne, lękowe.

Według badań przeprowadzonych przez naukowców z Cambridge, dorośli z Zespołem Aspergera znacznie częściej mają myśli samobójcze niż zdrowi, a nawet psychotyczni pacjenci: 66 procent w porównaniu do 17 procent i 55 procent. Wynika to przede wszystkim z depresji na tle izolacji społecznej, samotności, braku komunikacji, nieładu i bezrobocia.

Aby lepiej wiedzieć, jak traktować Zespół Aspergera, powinniśmy zrozumieć, że każdy z nas ma swój własny obraz świata, który różni się od tego, jak widzi świat inna osoba. I każdy ma swoje własne, niepowtarzalne doświadczenie komunikowania się ze światem. Jeśli będziemy o tym pamiętać, to będziemy mogli lepiej rozumieć siebie i innych.

Zespół Aspergera diagnozowany jest na podstawie trzech podstawowych grup objawów dotyczących umiejętności społecznych i sposobu myślenia.

1. Sposób manifestacji.

• niezrozumienie w komunikacji społecznej mimiki, gestów, mimiki, intonacji;
• trudności w zrozumieniu początku i końca rozmowy, wyboru tematów do komunikacji;
• łatwość w użyciu skomplikowanych fraz, ale brak świadomości w ich znaczeniu;
• brak zrozumienia humoru i żartów, często osoba z Zespołem Aspergera bierze je do siebie;

2. Wyobraźnia i twórcze myślenie.

• prezentacja wydarzeń alternatywnych;
• brak świadomości cudzego punktu widzenia;
• interpretacja uczuć i myśli — niezrozumienie podpowiedzi;
• powtarzalność w kreatywności, jasność i stabilność są bardzo ważne dla osób z Zespołem Aspergera.

3. Społeczny wpływ w komunikowaniu się z rówieśnikami:

• brak dostrzegania małych ogólnie przyjętych norm, np. osoba z Zespołem Aspergera może zbytnio zbliżyć się do nieznajomego i rozpocząć niewłaściwą rozmowę;
• pewność tego, że inni są nieprzewidywalni;
• izolacja, która jest często postrzegana przez innych jako ignorancja i obojętność;
• powielanie czynów, które inni uważają za nieprawidłowe.

Przede wszystkim konieczne jest zidentyfikowanie i zdiagnozowanie zaburzenia oraz odróżnienie tych objawów od przejawów innych rodzajów autyzmu dziecięcego bądź pojawiającego się w wieku dorosłym.

Diagnoza zaburzeń wiążących się z syndromem Aspergera jest trudna. Najczęściej dziecko diagnozuje się w wieku 4-11 lat. Podczas rutynowych badań pediatra może zidentyfikować pewne objawy, które należy dokładniej zbadać. Rozpoznanie Zespołu Aspergera wymaga kompleksowej oceny psychologa, psychiatry, neurologa, logopedy i innych specjalistów.

Podczas diagnozy lekarze określają przede wszystkim następujące nieprawidłowości behawioralne:

• brak odpowiedzi na własne imię;
• nieprawidłowy kontakt wzrokowy;
• brak zainteresowania rówieśnikami, grami interaktywnymi, zespołowymi;
• nieużywanie gestów podczas wskazywania czegoś;
  alienacja.

Eksperci zwracają również uwagę na naruszenie interakcji ze społeczeństwem, zachowania o stereotypowo powtarzalnym charakterze, brak znaczącego rozwoju poznawczego i językowego.

Nie ma jednej metody leczenia zaburzenia ZA. Skuteczność różnych technik potwierdzają jedynie ograniczone dane. Główne działania korekcyjne obejmują:

• nabycie umiejętności społecznych niezbędnych do bardziej efektywnej interakcji interpersonalnej (Trening Umiejętności Społecznych - TUS);
• terapia poznawczo-behawioralna pomagająca Pacjentowi lepiej radzić sobie ze stresem, ograniczać powtarzalne czynności i obsesyjne zainteresowania;
• korekta zaburzeń mowy;
• fizjoterapia.
• integracja sensoryczna.

Treningi psychologiczno-edukacyjne prowadzone są nie tylko z dziećmi, ale także z rodzicami. Opiekunowie takiego dziecka muszą nauczyć się, jak właściwie wchodzić w interakcje z dzieckiem i rozumieć jego wewnętrzny świat.

Aby wyeliminować afektywne objawy psychotyczne, można przepisać leki.

Niestety dzisiejsza medycyna nie jest w stanie całkowicie poradzić sobie z ZA. Jednak prawidłowa korekta pomoże osiągnąć poprawę w nawiązywaniu więzi społecznych, realizacji potencjału. Oznacza to, że przy wczesnej diagnozie i prawidłowym schemacie leczenia Pacjent może prowadzić normalne życie.

Dzieci, u których zdiagnozowano Zespół Aspergera, są wyjątkowe, mają osobliwe zachowanie i myślenie. Można je uznać za mniej zmysłowe, ale bardziej pragmatyczne. Taka nietypowość wystawia je na pewne życiowe próby. Dlatego tak ważne jest prawidłowe ustalanie priorytetów i identyfikowanie talentów, które pozwolą mu wyrosnąć z dziecka na geniusza. Potwierdzają to przykłady ludzi sukcesu z Zespołem Aspergera, takich jak Mozart i Einstein.

Dotknięte Zespołem Aspergera dzieci, nastolatki i osoby dorosłe doświadczają szeregu objawów związanych głównie z kontaktami społecznymi: mają trudności z nawiązywaniem nowych znajomości, odnalezieniem się w grupie rówieśniczej i prowadzeniem rozmów, charakterystyczne dla osób z ZA jest też unikanie kontaktu wzrokowego.

Jest to zaburzenie rozwoju należące do spektrum autyzmu. Mimo wielu badań nie jest do końca jasne, jakie są jego przyczyny: podejrzewa się podłoże genetyczne, urazy okołoporodowe, a nawet wpływ szczepień, żadna z tych hipotez nie została jednak dostatecznie potwierdzona.

W przypadku Zespołu Aspergera bardzo ważne jest odpowiednio wczesne podjęcie leczenia polegającego m.in. na wzmacnaniu kompetencji społecznych. Nie można go całkiem wyleczyć, Zespół Aspergera jest jednak łagodną postacią autyzmu i można z nim normalnie żyć.

W Centrum Zdrowia Psychicznego MindHealth diagnozujemy i prowadzimy terapię zarówno w przypadku dzieci, jak i dla osób dorosłych. Nieleczony Zespół Aspergera może znacząco przeszkadzać w codziennym funkcjonowaniu, dlatego warto skonsultować się ze specjalistą, który zastosuje odpowiednie kryteria diagnostyczne i zaproponuje terapię dostosowaną do potrzeb Pacjenta. Zapraszamy do zapisów.

Bibliografia:

• C. Grand,  Autyzm i zespół Aspergera, Warszawa 2012;
• G. Zalewski, Inne, ale nie gorsze: o dzieciach z autyzmem opowiadają rodzice, Warszawa 2012;
• C. Preismann, Zespół Aspergera: jak z nim żyć, jak pomagać, jak prowadzić terapię, Sopot 2012.