Stres

Pojęcie stresu zaczerpnięte zostało z fizyki, a do nauk o zdrowiu wprowadził je Hans Seley, który określił stres jako „nieswoistą reakcję organizmu na stawiane mu wymagania” oraz wyróżnił stres negatywny (distres) i stres pozytywny (eustres).

Stres nie musi nam szkodzić. Może także mobilizować do działania, a więc wpływać pozytywnie na rozwój osobisty i wzrost kompetencji poprzez zwiększenie zasobów radzenia sobie.

Lazrus i Folkman uważali, że stres powstaje w sytuacji konfrontacji osoby z wymaganiami stawianymi przez otoczenie, ale tylko wtedy, gdy jednostka subiektywnie postrzega doświadczenia te jako trudne, oceniające, przekraczające jej zasoby radzenia sobie i zagrażające własnemu dobrostanowi.

Krótko mówiąc, w sytuacji stresu następuje konfrontacja posiadanych przez człowieka przekonań, wartości i umiejętności z wymaganiami, ograniczeniami i zasobami, jakich wymaga dana sytuacja.

Najprościej rzecz ujmując, stres jest aktywną reakcją organizmu na pojawiające się stresory. Stresory — czyli to, co nas stresuje — możemy podzielić na 3 grupy:

• stresory fizyczne: hałas, wahania temperatury, załamania ciśnienia powietrza, infekcja, urazy fizyczne, ciężka praca, głód, nadmiar bodźców lub ich brak;
• stresory psychiczne: obawa, że się nie sprosta zadaniu, nadmierne obciążenie/niedociążenie zadaniami, brak samodzielności, brak czasu, pośpiech, utrata kontroli;
• stresory społeczne: konflikty, niepożądana wizyta, izolacja, mobbing, strata bliskich osób, pogarszający się stan zdrowia, bieżące problemy sytuacyjne.

To są tylko przykłady, każdy z nas jest bowiem indywidualnością z własnymi doświadczeniami i jednostkową sytuacją, która wpływa na odbiór i ocenę rzeczywistości. Reakcja na stresory jest różna: zależy od naszych doświadczeń, wrodzonych umiejętności oraz aktualnego nastroju.

Model reakcji stresowej przebiega w następujący sposób: kiedy napotykamy na swej drodze stresor, następuje ocena, która uwzględnia nasze doświadczenie, cechy wrodzone, indywidualną konstrukcję psychiczną oraz umiejętności.

Następnie ma miejsce reakcja na stres, która zachodzi na trzech poziomach:

• psychologicznym (na tym poziomie pojawia się: rozdrażnienie, podejrzliwość, wrogość, odczuwanie nieokreślonego lęku, ataki złości, apatia, przygnębienie, poczucie osamotnienia, trudności z podejmowaniem decyzji, zachwiane poczucie własnej wartości, zawężenie świadomości);
• ciała (objawy: przyśpieszony puls, rozszerzenie źrenic, wzmożona potliwość, kołatanie serca, napięcie mięśni kończyn dolnych górnych, sztywność karku, suchość w jamie ustanej, ucisk w gardle, pobudzenie psychoruchowe, tiki nerwowe, naprzemienne uczucie gorąca i zmiana, gonitwa myśli);
• zachowania (na tym poziomie może wystąpić: zwiększona pobudliwość, tiki nerwowe, impulsywność działania, utrata apetytu lub uczucie ciągłego głodu, zaburzenia snu (bezsenność lub wzmożona senność), nagłe wybuchy gniewu lub płaczu, podatność na wypadki, nadużywanie alkoholu, nadmierne palenie, konfliktowość, brak satysfakcji z wykonywanej pracy, obniżona wydajność).

Objawy te mogą występować pojedynczo lub grupowo, zamiennie bądź w zróżnicowanym natężeniu. Należy pamiętać, że każdy z nas jest inny: jeśli jesteśmy bacznymi obserwatorami siebie, możemy zauważyć, w jaki sposób reagujemy na stres.

Zarówno wydarzenie traumatyczne (czyli silna, niespodziewana, nagła reakcja stresowa, która jest interpretowana jako zagrażająca naszemu zdrowiu i życiu), jak i długotrwały, przewlekle przeżywany stres wpływa na nasze zachowanie, a także sposób funkcjonowania, przeżywania, doświadczania i reagowania.

W wyniku stresu pogarsza się nastrój, mogą także wystąpić zaburzenia snu, ataki paniki, depresja czy zaburzenia lękowe.

Chemia (kortyzol, adrenalina), która wydziela się w organizmie w wyniku stresu, osłabia naszą odporność. Sprzyja to nie tylko infekcjom, ale i rozwojowi wielu innych chorób somatycznych.

Do form reakcji na ostry i chroniczny stres zaliczamy:

• lękowe zahamowanie działania,
• agresję,
• regresję,
• fiksację,
• ucieczkę w chorobę,
• nawrót przebytej choroby.

Umysł wpływa na ciało, a stres jest z nami na co dzień. Z tego względu warto wiedzieć, jak można się ustrzec przed jego poważnymi konsekwencjami.

Wracając do naszego przodka myśliwego, widzimy, że jego sposobem na poradzenie sobie ze stresem była ucieczka. Decydowała ona o tym, czy człowiek pierwotny przeżyje. W dzisiejszych czasach fizyczna ucieczka raczej nie rozwiązuje naszych problemów, trzeba więc znaleźć inne rozwiązania.

Radzenie sobie ze stresem zależy od naszego nastroju, nastawienia, doświadczenia (czy mieliśmy podobne problemy w przeszłości i jak sobie z nim poradziliśmy) lub wrodzonych umiejętności. Każdy z nas na poziomie indywidualnym ocenia dany stresor i tu pojawia się sposób radzenie sobie ze stresem, które może być:

• skoncentrowany na zadaniu, którym jest rozwiązanie problemu – cechuje osoby konkretne, które wiedzą, jak wyeliminować dany czynnik stresowy i chcą od razu się tego podjąć;
• skoncentrowany na emocjach — charakteryzuje osoby skłonne do skupiania się na własnych przeżyciach. Działania te mają na celu zmniejszenie napięcia emocjonalnego;
• skoncentrowany na unikaniu — charakteryzuje osoby skłonne do myślenia, przeżywania i intensywnego doświadczania sytuacji stresowych. Styl ten może przybierać dwie formy:

1. angażowanie się czynności zastępcze;
2. poszukiwanie kontaktów towarzyskich.

Kiedy stresory się nakładają lub kumulują, może wystąpić zespół „wyuczonej bezradności”, który powstaje w wyniku ciągu wydarzeń stresujących i mocno angażujących. Jeżeli próby poradzenia sobie z sytuacją nie dają oczekiwanych rezultatów, skutkuje to niechęcią do podejmowania aktywnych działań. Aby uzyskać pomoc w takim wypadku, warto odwiedzić psychologa.

W Mind Health Centrum Zdrowia psychicznego oferujemy różne rodzaje terapii, które pomogą uporać się ze skutkami przewlekłego stresu i nabyć umiejętności jego łagodzenia.

Możemy prewencyjnie działać na stres, czyli wyciszać organizm, stosując takie metody jak:

• relaksacja, wizualizacja;
• medytacja;
• ćwiczenia oddechowe;
• ćwiczenia fizyczne;
• stosowanie metod biofeedbacku;
• prowadzenie zdrowego stylu życia;
• umiejętność relaksowania się (zdrowa dieta, aktywność fizyczna, nieużywanie środków odurzających, równowaga między pracą a wypoczynkiem, dbałość o właściwy wypoczynek, umiejętność organizowania czasu wolnego, zabawy i rozrywki);
• właściwa organizacja pracy i dbałość o środowisko pracy;
• stopniowe zaszczepianie stresu (poprzez odpowiedni trening);
• grupy wsparcia społecznego;
• trening asertywności.

W naszym życiu zdarzają się różne sytuacje. Czasem następuje kryzys. Jeśli nasze dotychczasowe metody radzenia sobie zawiodły i czujemy, że sytuacja nas przerasta, warto udać się do specjalisty w celu nabycia umiejętności radzenia sobie ze stresem.

Źródła:

• Ch. Maslach, Wypalenie się: utrata troski o człowieka, w:  P. Zimbardo, F. Rucj, Psychologia i życie
• M. Litzke H. Schuh, Stres, mobbing i wypalenie zawodowe.

Autor: mgr Anna Grabowska (psycholog, neuropsycholog)