Źródłem stresu może być wszystko: życie osobiste, szkoła, praca, wakacje, wystąpienia publiczne i o wiele więcej. Nie da się go uniknąć. Czym właściwie jest stres i jak wpływa na nasz organizm, psychikę oraz zachowanie?
Sprawdź też, czym różni się stres pozytywny od negatywnego i jakie są skutki psychiczne i fizyczne długotrwałego stresu. W walce z nim pomoże terapia w MindHealth.
Spis treści
Stres to reakcja organizmu na zagrożenie. Towarzyszy człowiekowi od początku jego istnienia. Aby zrozumieć działanie stresu, możemy wyobrazić sobie człowieka z czasów kamienia łupanego, który w trakcie polowania niespodziewanie zmienił rolę z myśliwego na ofiarę. Sytuacja zagrożenia życia zmobilizowała jego organizm do ucieczki, hamując działanie układu pokarmowego, a spinając mięśnie i przyśpieszając bicie serca. Z dzisiejszego punktu widzenia wiemy już, że była to typowa reakcja jego organizmu na stres, dzięki której mógł uciec napastnikowi.
Wraz z rozwojem nauki coraz więcej badaczy zajmowało się zagadnieniem stresu ze względu na jego znaczący wpływ na funkcjonowanie człowieka. Dziś wiemy, że stres wpływa na całokształt ludzkiego życia – zarówno ciało, jak i umysł – i kształtuje emocje oraz zachowanie. Na początek przyjrzyjmy się definicji stresu i przebiegowi reakcji stresowej.
Pojęcie stresu zaczerpnięte zostało z fizyki, a do nauk o zdrowiu wprowadził je Hans Seley, który określił stres jako „nieswoistą reakcję organizmu na stawiane mu wymagania”.
Stres nie musi nam szkodzić. Może także mobilizować do działania, a więc wpływać pozytywnie na rozwój osobisty i wzrost kompetencji poprzez zwiększenie zasobów radzenia sobie.
Lazrus i Folkman uważali, że stres powstaje w sytuacji konfrontacji osoby z wymaganiami stawianymi przez otoczenie, ale tylko wtedy, gdy jednostka subiektywnie postrzega doświadczenia te jako trudne, oceniające, przekraczające jej zasoby radzenia sobie i zagrażające własnemu dobrostanowi.
Krótko mówiąc, w sytuacji stresu następuje konfrontacja posiadanych przez człowieka przekonań, wartości i umiejętności z wymaganiami, ograniczeniami i zasobami, jakich wymaga dana sytuacja.
Najprościej rzecz ujmując, stres jest aktywną reakcją organizmu na pojawiające się stresory. Stresory — czyli to, co nas stresuje — możemy podzielić na 3 grupy:
To są tylko przykłady, każdy z nas jest bowiem indywidualnością z własnymi doświadczeniami i jednostkową sytuacją, która wpływa na odbiór i ocenę rzeczywistości. Reakcja na stresory jest różna: zależy od naszych doświadczeń, wrodzonych umiejętności oraz aktualnego nastroju.
Model reakcji stresowej przebiega w następujący sposób: kiedy napotykamy na swej drodze stresor, następuje ocena, która uwzględnia nasze doświadczenie, cechy wrodzone, indywidualną konstrukcję psychiczną oraz umiejętności.
Następnie ma miejsce reakcja na stres, która zachodzi na trzech poziomach:
Objawy te mogą występować pojedynczo lub grupowo, zamiennie bądź w zróżnicowanym natężeniu. Należy pamiętać, że każdy z nas jest inny: jeśli jesteśmy bacznymi obserwatorami siebie, możemy zauważyć, w jaki sposób reagujemy na stres.
Dwudziestowieczny lekarz pochodzenia węgierskiego, Hans Hugo Selye, przedstawił koncepcję, zgodnie z którą reakcja stresowa przebiega w trzech fazach:
Według wspomnianego H. Selyea'a eustres, czyli tzw. dobry stres, może motywować do działania, poprawiać naszą wydajność i dodawać sił. Jest to krótkotrwały stres konstruktywny, który odczuwa się jak mieszaninę napięcia i ekscytacji lub radosnego oczekiwania. Występuje zwłaszcza wtedy, gdy czekamy na jakieś ważne dla nas, ale nie negatywne wydarzenie, np. przyjęcie, ślub, spotkanie z bardzo dawno niewidzianą, a istotną osobą.
Stres negatywny (dystres) ma odwrotne działanie. Wpływając długotrwale na organizm, powoduje dolegliwości fizyczne i psychiczne i przyczynia się do zmęczenia. Występuje, gdy jednostka przez długi czas narażona jest na sytuację przerastającą jej wytrzymałość. Działa destrukcyjnie, przyczyniając się do występowania chorób.
Stres pojawia się w najróżniejszych sytuacjach, a jego poziom w dużym stopniu zależy od indywidualnej wrażliwości, doświadczenia życiowego i odporności. Ten sam bodziec dla jednej osoby może być zwykłym wydarzeniem, a dla kogo innego — powodem do dużej mobilizacji. Jak wynika z wyników badań skali stresu przeprowadzonego w 1967 roku przez dwóch amerykańskich psychiatrów Thomasa Holmesa i Richarda Rahe'a, najbardziej stresujące są ważne, przełomowe wydarzenia życiowe: niekoniecznie te mające negatywny wpływ na życie. Stresorem może być bowiem też ślub, pogodzenie się z mężem albo żoną lub urodzenie dziecka. Na czele skali stresu Holmesa Rahe'a plasują się także:
Wysoki poziom stresu w życiu może być jednak spowodowany nie tylko trudnymi sytuacjami życiowymi, które nas spotykają. Choroby i dolegliwości związane z długotrwałym napięciem są też konsekwencją zbyt dużego tempa życia, wyzwań zawodowych i pędu do sukcesu. Aby mniej się stresować, warto wtedy rozważyć zmianę pracy na mniej stresującą, odpuszczenie sobie części zadań, które nie są niezbędne i obniżenie wymagań względem własnej osoby. W zmianach służących obniżenia poziomu negatywnego stresu pomoże psycholog lub psychoterapeuta.
Zarówno wydarzenie traumatyczne (czyli silna, niespodziewana, nagła reakcja stresowa, która jest interpretowana jako zagrażająca naszemu zdrowiu i życiu), jak i długotrwały, przewlekle przeżywany stres wpływa na nasze zachowanie, a także sposób funkcjonowania, przeżywania, doświadczania i reagowania.
W wyniku stresu pogarsza się nastrój, mogą także wystąpić zaburzenia snu, ataki paniki, depresja czy zaburzenia lękowe. Chemia (kortyzol, adrenalina), która wydziela się w organizmie w wyniku stresu, osłabia naszą odporność. Sprzyja to nie tylko infekcjom, ale i rozwojowi wielu innych chorób somatycznych.
Napięcie pojawiające się raz na jakiś czas, w wyjątkowych sytuacjach, takich jak np. podejście do egzaminu na prawo jazdy, zdawanie matury, rozmowa kwalifikacyjna czy pierwszy dzień w pracy nie jest zwykle niczym niepokojącym. To całkowicie normalna reakcja ludzkiego organizmu na wyzwanie. Zdarza się nawet, że krótkotrwałe napięcie daje pozytywne rezultaty: dzięki jego odczuwaniu ma się wyczuloną uwagę, zwiększoną czujność i odporność na zmęczenie (co jest szczególnie przydatne w przypadku konieczności ucieczki) - jest to wspomniany już eustres.
Zastosowanie popularnych metod radzenia sobie ze stresem powinno pomóc doraźnie poprawić sytuację, gdy doświadcza się takich negatywnych objawów stresu jak ból głowy, brzucha albo nawet podwyższona temperatura ciała czy biegunka ze stresu.
Dużo bardziej niebezpieczne są skutki stresujących wydarzeń, których doświadcza się długotrwale (dystres), gdyż mogą one prowadzić do poważnych, przewlekłych problemów ze zdrowiem psychicznym i fizycznym.
Do form psychicznej reakcji na ostry, przewlekły stres zaliczamy m.in.:
Zbyt silny stres może być bardzo dużym wyzwaniem dla ludzkiego organizmu. Jeśli doświadczasz powyższych objawów, koniecznie zgłoś się na wizytę u psychologa, który zaleci Ci odpowiednie techniki relaksacyjne lub wdroży terapię.
Fizyczne skutki stresu to cały szereg dolegliwości, które pogarszają jakość życia, a w niektórych sytuacjach mogą być poważnym zagrożeniem dla zdrowia. U osób zestresowanych obserwuje się m.in.:
Skutkami chronicznego stresu dla organizmu może być także:
Jak widać, umysł wpływa na nasze ciało, a stres jest z nami na co dzień. Z tego względu warto wiedzieć, jak można się ustrzec przed jego poważnymi konsekwencjami.
Wracając do naszego przodka myśliwego, widzimy, że jego sposobem na poradzenie sobie ze stresem była ucieczka. Decydowała ona o tym, czy człowiek pierwotny przeżyje. W dzisiejszych czasach fizyczna ucieczka raczej nie rozwiązuje naszych problemów, trzeba więc znaleźć inne rozwiązania.
Radzenie sobie ze stresem zależy od naszego nastroju, nastawienia, doświadczenia (czy mieliśmy podobne problemy w przeszłości i jak sobie z nim poradziliśmy) lub wrodzonych umiejętności. Każdy z nas na poziomie indywidualnym ocenia dany stresor i tu pojawia się sposób radzenie sobie ze stresem, które może być:
Kiedy stresory się nakładają lub kumulują, może wystąpić zespół „wyuczonej bezradności”, który powstaje w wyniku ciągu wydarzeń stresujących i mocno angażujących. Jeżeli próby poradzenia sobie z sytuacją nie dają oczekiwanych rezultatów, skutkuje to niechęcią do podejmowania aktywnych działań. Aby uzyskać pomoc w takim wypadku, warto odwiedzić psychologa.
Poniższa grafika przedstawia kilka skutecznych sposobów na obniżenie poziomu stresu. Po bardzo wymagającym dniu albo przed wydarzeniem, które nas stresuje, warto znaleźć kilka chwil na wykonanie takich ćwiczeń. Pomocne będą też wszystkie inne techniki relaksacyjne połączone z regulacją oddechu.
Możemy prewencyjnie działać na stres, czyli wyciszać organizm, a jednocześnie zwiększyć odporność na stres, stosując takie metody jak:
W naszym życiu zdarzają się różne sytuacje. Czasem następuje kryzys. Jeśli nasze dotychczasowe metody radzenia sobie zawiodły i czujemy, że sytuacja nas przerasta, warto udać się do specjalisty w celu nabycia umiejętności radzenia sobie ze stresem.
Źródła: