Neurologopeda

Logopedia jest bardzo szeroką dziedziną nauki, zajmującą się prawidłowym rozwojem mowy, oraz jej zaburzeniami. Neurologopedia jest jednym ze specjalistycznych działów logopedii, w którym diagnozowane i leczone są zaburzenia powiązane konkretnie z uszkodzeniami lub opóźnionym dojrzewaniem ośrodkowego układu nerwowego.

Aby zostać neurologopedą, należy najpierw ukończyć studia na kierunku logopedia w stopniu magistra (na tym etapie to samo wykształcenie odbiera logopeda), a następnie studia podyplomowe na kierunku neurologopedia. Ze względu na niezwykle szerokie spektrum zaburzeń, neurologopedzi specjalizują się bardzo często w określonych grupach Pacjentów. Najczęściej spotykany podział dotyczy dzieci i dorosłych. Wśród innych działów logopedii można wyróżnić:

• onkologopedię — jest to dziedzina opierającą się na poprawie mowy u osób zmagających się z chorobami nowotworowymi, zwłaszcza tymi dotyczącymi obszaru głowy i szyi;
• balbutologopedię — skupiającą się na pracy z osobami jąkającym się;
• oligofrenologopedię — dział dla specjalistów, którzy w swojej pracy chcą wspierać mowę u osób z niepełnosprawnością umysłową;
• surdologopedię — specjalizującą się w pomocy osobom cierpiącym na niedosłuch.

Spektrum zaburzeń podlegających diagnostyce i terapii u neurologopedy jest bardzo szerokie i dotyczy zarówno dzieci, jak i dorosłych. Na wizytę powinny zgłosić się osoby dorosłe mające problemy z:

• płynnością wypowiedzi;
• jąkaniem się;
• zaburzeniami mowy po urazach mózgowo-czaszkowych;
• zaburzeniami mowy po udarach krwotocznych lub niedokrwiennych;
• zaburzeniami mowy w przebiegu chorób neurodegeneracyjnych oraz demielinizacyjnych;
• afazją — jest to trudność z mówieniem lub rozumieniem mowy, wywołana przez uszkodzenie mózgu, najczęściej pojawia się w wyniku urazu lub udaru;
• dyzartrią — to zaburzenie mowy spowodowane jest przez nieprawidłowe funkcjonowanie aparatu wykonawczego, czyli języka, podniebienia, gardła lub krtani;
• dysfagią — jest to zaburzenie przełykania;
• oligofazją — termin ten odnosi się do zaburzeń mowy występujących u osób z niepełnosprawnością umysłową;
• schizofazją — polega na chaotycznym charakterze wypowiedzi, który jest niezrozumiały ze względu na brak logicznego uporządkowania słów.

Wskazania do konsultacji neurologopedycznej występują również u młodszych Pacjentów. Należą do nich:

• opóźniony rozwój mowy;
• brak głużenia lub gaworzenia;
• mowa niewyraźna;
• wrodzone wady rozwojowe układu nerwowego, na przykład wrodzone wodogłowie lub przepuklina oponowo-rdzeniowa;
• zespoły genetyczne;
• wady anatomiczne twarzoczaszki, na przykład rozszczep podniebienia;
• niepełnosprawność intelektualna;
• nadmiernie ślinienie się;
• nieoddychanie przez nos i utrzymywanie otwartej buzi;
• nieprawidłowa koordynacja lub ograniczenie ruchomości warg i języka;
• autyzm;
• zespół Aspergera;
• problemy z przyjmowaniem pokarmów, trudności w ssaniu piersi lub butelki;
• afazja;
• dyzartria.

Istnieją także istotne czynniki ryzyka, które zwiększają szanse na wystąpienie zaburzeń mowy i warto odpowiednio wcześnie skonsultować je ze specjalistą. Należą do nich przedwczesne narodziny, długi czas spędzony w inkubatorze, karmienie za pomocą sondy oraz infekcja przebyta przez matkę w trakcie ciąży.

Mogłoby się wydawać, że noworodki i niemowlęta to grupa Pacjentów, których terapia neurologopedyczna nie dotyczy. Nic bardziej mylnego. W rzeczywistości rozwój mowy rozpoczyna się na długo przed wypowiedzeniem pierwszego słowa.

Etapem wstępnym jest prawidłowa umiejętność ssania, pobierania pokarmów oraz płynów. Te zdolności pozwolą maluszkowi w przyszłości reduplikować sylaby i gaworzyć. W związku z tym do neurologopedy powinni zgłosić się rodzice wraz z dziećmi, które mają problemy ze ssaniem, przełykaniem, gryzieniem lub żuciem, nie przybierają prawidłowo na wadze lub unikają określonych konsystencji pokarmu. Niepokojące jest również częste krztuszenie się lub wymiotowanie, brak zdolności poprawnego pobierania porcji jedzenia z łyżeczki, niechęć brania jedzenia we własne rączki i wkładania go do ust. 

Osoby dorosłe udające się do neurologopedy z zaburzeniami mowy powstałymi wskutek urazów głowy, guzów lub udarów koniecznie powinny zabrać ze sobą kartę informacyjną ze szpitala oraz wyniki wszystkich badań wykonanych w związku z problemem. Bardzo pomocne może być także przyjście na wizytę razem z bliską osobą, z którą spędza się dużo czasu.

W przypadku młodszych Pacjentów, jeśli są oni pod kontrolą lekarza specjalisty, również należy zabrać ze sobą posiadaną dokumentację medyczną i książeczkę zdrowia dziecka. Rodzice powinni przypomnieć sobie przebieg ciąży oraz rozwoju pociechy. Istotne dla neurologopedy z pewnością będą informacje o przebiegu porodu, kiedy dziecko zaczęło siadać, raczkować, wstawać lub chodzić, w jaki sposób komunikuje się z otoczeniem, czym jest karmione i czy są jakieś pokarmy, których unika, oraz czym i w jaki sposób lubi się bawić. Jeśli w rodzinie występowały już podobne zaburzenia, to poinformowanie o tym terapeuty może być bardzo pomocne.  

Diagnostyka neurologopedyczna jest różna w zależności od wieku Pacjenta. Każde badanie poprzedzone jest dokładnym zebraniem wywiadu z Pacjentem i/lub jego opiekunem. U dorosłych ocenie podlega mowa spontaniczna, zdolność powtarzania i nazywania, rozumienie mowy, a także umiejętność czytania i pisania.

U dzieci istotna jest ocena budowy twarzoczaszki oraz funkcjonowania aparatu mowy, obecności odruchów ustno-twarzowych, napięcia mięśni, oddychania, zdolności ssania, gryzienia i przełykania, głużenia, gaworzenia, mowy biernej i czynnej, percepcji wzrokowej oraz słuchowej, a także sposobu komunikacji z otoczeniem.

Wczesna interwencja neurologopedyczna pozwala załagodzić lub całkiem zniwelować skutki występujących nieprawidłowości i wspomaga dalszy rozwój malucha. Im szybciej wdrożona zostanie terapia, tym lepiej dla dziecka. W przypadku niemowląt praca neurologopedy skupia się na nauczeniu dziecka efektywnego ssania oraz przełykania pokarmu.

Czasem zdarza się, że podczas wstępnej diagnostyki odnaleziony zostaje dodatkowy problem i dziecko musi zostać skierowane również do innego specjalisty. Przykładem takiej sytuacji może być ankyloglosja, czyli skrócenie wędzidełka podjęzykowego. Jeśli utrudnia ono przyjmowanie pokarmów, niezbędny może być zabieg podcięcia wędzidełka, nazywany frenotomią. Neurologopeda pracujący z niemowlętami poprawia ich napięcie mięśniowe, wspiera wykształcenie niezbędnych odruchów i integrację sensoryczną.

Każde zaburzenie wymaga indywidualnego planu terapii, dostosowanego do wieku i możliwości dziecka. Oprócz pracy na spotkaniach ze specjalistą istotne jest również poinformowanie bliskich Pacjenta o specyfice jego zaburzeń i możliwościach wykonywania różnych ćwiczeń w domu.

Podczas terapii wykorzystywane są:

• ćwiczenia aparatu mowy;
• ćwiczenia oddechowe i głosowe;
• masaże logopedyczne;
• elementy integracji sensorycznej;
• trening słuchowy;
• elementy metody werbo-tonalnej;
• elementy metody krakowskiej.

Masaż logopedyczny może pobudzać do pracy określone partie mięśni lub zwiększać ich napięcie. Usprawnia on aparat artykulacyjny i przygotowuje do ćwiczeń fonacyjnych.

Metoda werbo-tonalna opiera się na stymulacji motoryki, zmysłu słuchu i równowagi. Wykonywane są ćwiczenia, które dzieci traktują jako zabawę i dzięki temu szybciej przyswajają wiedzę. Każdy dźwięk ma przyporządkowany określony ruch, a samogłoska przedmiot. Wykorzystywany jest również rytm muzyczny, czyli liczne wyliczanki i rymowanki.

Metoda Krakowska to zbiór bardzo wielu technik pracy z dzieckiem. Należą do nich między innymi stymulacja słuchowa, stymulacja zabawy, manualne torowanie głosek czy symultaniczno-sekwencyjna nauka czytania.

Spektrum zaburzeń, które podlegają diagnozie i terapii neurologopedyczej w przypadku osób dorosłych jest zazwyczaj zupełnie inne niż u dzieci. Dużo częściej pojawiają się tu Pacjenci z urazami czaszkowo-mózgowymi, po udarach lub guzach mózgu, a także chorobach neurodegeneracyjnych lub demielinizacyjnych, takich jak choroba Parkinsona, choroba Alzheimera czy ataksja rdzeniowo-móżdżkowa.

Podczas pracy z osobami dorosłymi niezwykle istotne jest dokładne wytłumaczenie celu wykonywanych ćwiczeń i spodziewanych efektów. Niektóre z klasycznych ćwiczeń oddechowych, przykładowo zdmuchiwanie baniek mydlanych lub piórek mogą wydać się dorosłym niedostosowane do ich wieku. Nie powinni jednak czuć się urażeni, gdyż ćwiczenia te są standardem i choć z pozoru wyglądają infantylnie, to przynoszą bardzo dobre efekty.

Oprócz ćwiczeń oddechowych często zalecane są również ćwiczenia językowe i wargowe, a także rozwiązywanie zdań skupionych na odnalezieniu prawidłowej głoski, litery lub nazwy przedmiotu. Wprowadzony może być trening wspierający wyższe czynności poznawcze, takie jak pamięć czy koncentracja. Możliwości i sposobów terapii jest bardzo wiele i specjalista zawsze dobiera indywidualną ścieżkę dla każdego pacjenta.

Terapia neurologopedyczna nie przyniesie efektów po jednorazowej wizycie u specjalisty. Jeśli u Pacjenta pojawiły się zaburzenia mowy lub jej rozwoju, wymaga on holistycznego podejścia i systematycznych wizyt u specjalisty. Jednak cierpliwość i wytrwałość w terapii przynosi bardzo dobre rezultaty. Nie bez znaczenia jest również praca w domu oraz zaangażowanie rodziny Pacjenta. Oczywiście efekt końcowy zależny jest od wielu czynników, takich jak wiek chorego, przyczyna zaburzenia oraz jej zaawansowanie, nasilenie problemu. 

Neurologopeda stymuluje nadawanie i odbiór mowy w stopniu odpowiednim do możliwości Pacjenta. Jeśli mowa nie rozwija się wcale może pomów w wykształceniu alternatywnych sposobów komunikacji. Podczas terapii poprawie ulegają również inne procesy poznawcze, a w tym percepcja słuchowa, wzrokowa i czuciowa, pamięć oraz koncentracja.

MindHealth — Centrum Zdrowia Psychicznego ma oddziały w siedmiu polskich miastach. Na konsultację neurologopedyczną można zapisać się w Warszawie, Krakowie, Poznaniu, Wrocławiu, Gdańsku i Toruniu. W każdej z miejscowości naszą placówkę można znaleźć w centrum miasta, dzięki czemu dojazd na miejsce jest szybki i bezproblemowy: zarówno własnym samochodem, jak i komunikacją miejską.

Aby umówić wizytę u neurologopedy w wybranej miejscowości, można skorzystać ze sklepu internetowego MindHealth albo zadzwonić na numer ogólnopolskiej infolinii: 22 566222 - nasi konsultanci przeprowadzają zapisy do placówek we wszystkich miastach. 

Zapraszamy dzieci, młodzież i osoby dorosłe.