Choroba afektywna dwubiegunowa (ChAD)

Jak to zazwyczaj dzieje się w psychologii i psychiatrii, poszukiwanie jednej, określonej przyczyny powstawania poszczególnych zaburzeń czy chorób o podłożu psychicznym, jest praktycznie niemożliwe. Na naszą psychikę wpływa bardzo wiele czynników. Analogicznie w przypadku choroby afektywnej dwubiegunowej, wymienia się trzy główne czynniki, które mogą powodować jej powstawanie. Należą do nich silne przeżycia emocjonalne, w tym narażenie na długotrwały stres, przyczyny pochodzenia hormonalnego lub biochemicznego (zachwiania równowagi biochemicznej) oraz podłoże genetyczne.

Neuroprzekaźniki dopamina, serotonina, noradrenalina są odpowiedzialne w znacznym stopniu za nastrój, zachowanie oraz przeżywane emocje. Długotrwałe zmiany w obszarze gospodarki serotoninergicznej, przyczyniają się do powstawania takich chorób i zaburzeń jak depresja, zaburzenia lękowe, nastroju oraz właśnie występowanie naprzemiennie stanów nadmiernej euforii i smutku – charakterystycznych objawów choroby afektywnej dwubiegunowej.

Nie należy umniejszać czynnikowi genetycznemu, ponieważ w przypadku ChAD jest on znaczny. Ocenia się, że odziedziczenie choroby afektywnej dwubiegunowej jest prawdopodobne w 58 – 85%. Są to bardzo wysokie wartości i obserwujemy związek pomiędzy dziedziczeniem ADHD oraz ChAD. W przypadku ADHD prawdopodobieństwo przekazania tego zaburzenia w genach szacuje się na 60 – 80%. To obecnie najwyższe notowania  w odniesieniu do chorób o podłożu psychicznym. Dziedziczenie choroby afektywnej dwubiegunowej odbywa się w sposób złożony i poligenowy, co oznacza, że jest wiele genów, które mają mały wkład w rozwinięcie się stanu chorobowego. Natomiast ich duża ilość zwiększa prawdopodobieństwo aktywowania choroby. Dokładnie tak samo dziedziczymy wzrost. Nie ma jednego lub kilku genów, które odpowiadają za to, jak wysocy będziemy w dorosłym życiu. Są to tysiące genów, a każdy z nich ma swój mały udział w zdobywaniu przez nas kolejnych centymetrów wzwyż. Natomiast uszkodzenie jednego z nich może spowodować zaburzenia tego procesu.

Genetyka człowieka jest bardzo skomplikowana, natomiast zarówno w psychologii jak i w psychiatrii często wspomina się czynnik epigenetyczny jako ten, który przyczynia się do występowania konkretnych schorzeń czy zaburzeń. Takim czynnikiem może być na przykład stresor, czyli sytuacja, która wywołuje stres. Jeśli ekspozycja na stresor jest zbyt intensywna i długa, dochodzi o zaburzenia wydzielania hormonów i wspomnianych wcześniej neuroprzekaźników przez układ endogenny. Geny odpowiedzialne za produkcję hormonu stresu, czyli kortyzolu, intensyfikują swoją ekspresję, a to z kolei powoduje trwałą zmianę w naszym genomie, co podlega dziedziczeniu. Potomek osoby ze wspomnianą zmianą ekspresji genu, może mieć od urodzenia zaburzenia w produkcji kortyzolu, a to będzie wpływało na odbiór czynników środowiskowych i reakcję systemu wydzielniczego na stres.

Takich czynników epigenetycznych spotykamy bardzo wiele w codziennym życiu i praktycznie cały czas jesteśmy poddawani ich działaniu. Genetycznie jesteśmy jak najbardziej przygotowani do ich odbioru i prawidłowego funkcjonowania oraz przeżycia w sytuacjach ekstremalnych. Wystarczy jednak bardziej intensywne przeżycie dodatkowo wywierające na nas wpływ przez dłuższy czas, a może dojść do nadmiernego wydzielania poszczególnych hormonów i/lub neuroprzekaźników, co odbije się na naszym ogólnym nastroju i stanie psychicznym. Jeśli do tego mamy skłonności do zapadania na choroby psychiczne (jak na przykład opisywana w niniejszym artykule choroba afektywna dwubiegunowa), reakcja naszych genów może przyczynić się do pojawienia się stanu chorobowego wymagającego profesjonalnego podejścia i leczenia.

Prawdopodobieństwo zachorowania na chorobę afektywną dwubiegunową zwiększają przebyte w dzieciństwie traumy, opuszczenie przez rodzica, alkoholizm, doświadczenie przemocy (również na tle seksualnym).

W chorobie afektywnej dwubiegunowej okresy depresji i manii najczęściej występują po sobie, natomiast zdarza się, że obydwa nachodzą na siebie i możemy obserwować w jednym czasie zarówno objawy euforycznej manii, jak i przygnębiającej depresji. Ten stan, to stan mieszany. Zależnie od nasilenia choroby oraz cech osobniczych, poszczególne stany mogą występować naprzemiennie w ciągu jednego dnia, a w innych przypadkach w ciągu dwóch tygodni lub miesiąca. Jeśli Pacjent cierpi na łagodną formę ChAD, czyli cyklotymię, okresy maniakalne i depresyjne mają znacznie mniej nasilony przebieg.

W życiu każdego z nas mogą się zdarzyć okresy charakterystyczne dla ChAD, czyli okres nadmiernej euforii lub depresji, ale nie oznaczają one od razu samej choroby. Szacuje się, że średnio każdy doświadcza w życiu około 4 takich okresów. Zważywszy na fakt, że przeciętnie żyjemy ponad 70 lat, możemy nawet nie pamiętać, kiedy ostatnio mieliśmy poczucie zwiększonej melancholii. W przypadku stanu chorobowego wspomniane „huśtawki nastrojów” pojawiają się znacznie częściej, a z czasem zaczynają być coraz bardziej zauważalne dla otoczenia osoby chorej, a także komplikują codzienne czynności i stosunki międzyludzkie. Pomiędzy atakami mogą występować okresy stabilności, które skracają się z czasem postępowania choroby.

Typowe dla okresu manii objawy to:

• ogólne pobudzenie i podekscytowanie, wrażenie pędzących myśli,
• pobudzenie seksualne lub wzmożona aktywność seksualna,
• niespójna i szybka mowa,
• niespożyte pokłady energii,
• dużo pomysłów i idei działania, które niekoniecznie spotykają się z akceptacją otoczenia ze względu na zbytni optymizm, jaki towarzyszy ich wizjom,
• problemy ze snem i zasypianiem,
• zmniejszona potrzeba snu,
• utrata zahamowań,
• problemy z koncentracją uwagi i skupieniem się na codziennych czynnościach,
• częstsza irytacja, szczególnie kiedy chory spotyka się z oporem społecznym w podejmowaniu decyzji i planów,
• lekkomyślne i impulsywne zachowania polegające na przykład na działaniu ponad swoje możliwości: zakupy, hazard,
• brak świadomości o wyjątkowości własnego stanu i zachowania,
• stany psychotyczne.

Taki okres w stanie chorobowym trwa minimum 7 dni.

Okresy depresyjne przypominają klasyczny przebieg depresji lub epizodu depresyjnego. Charakteryzują się:

• • przewlekłym zmęczeniem i ogólnym wyczerpaniem,
  • łatwą irytacją i podenerwowaniem,
  • obniżeniem popędu,
  • wycofaniem społecznym, obniżoną koncentracją uwagi, brakiem decyzyjności,
  • fatalistycznymi przekonaniami i silnym poczuciem winy,
  • obniżeniem libido, zaburzeniami snu, brakiem apetytu lub nadmiernym apetytem,
  • myślami o poddaniu się.

Niestety ChAD charakteryzuje się wysokim procentem śmiertelności nie tylko ze względu na występujące stany depresyjne, ale także współistniejące choroby somatyczne oraz psychiczne.

Stany mieszane charakteryzuje współwystępowanie zarówno objawów stanu manii jak i depresji. W stanie mieszanym maniakalnym będziemy obserwować przewagę objawów euforii, a w stanie mieszanym depresyjnym – objawów melancholii. Taki mieszany okres choroby trwa na ogół minimum 2 tygodnie.