Zespół stresu pourazowego (PTSD)

PTSD, czyli zespół stresu pourazowego (ang.: Posttraumatic Stress Disorder), jest to zaburzenie po traumatycznym stresie, lub inaczej: zespół opóźnionych reakcji stresowych występujący po zdarzeniu traumatycznym. Bardzo często zmagającymi się z objawami PTSD są żołnierze, którzy walczyli na wojnach i byli świadkami ludzkiej tragedii lub osoby po wypadkach, które ledwie uniknęły śmierci.

Stres jest bardzo specyficznym rodzajem doświadczenia emocjonalnego. Wywołuje przede wszystkim szereg reakcji chemicznych w organizmie, które mają nas uchronić przed zagrożeniem. Samo odczuwanie stresu także jest efektem tych reakcji i możemy je określić jednym słowem jako napięcie. Z racji życia w zindustrializowanym społeczeństwie, stres stał się właściwie naszą codziennością, a tematem przewijającym się w poradnikach, książkach i na szkoleniach są sposoby radzenia sobie ze stresem w codziennym życiu. Stres potrafią wywołać bardzo prozaiczne sytuacje, jak spóźnienie się do pracy, szkoły, zapomnienia parasolka w deszczowy dzień albo korek na drodze. Z nimi radzimy sobie na ogół dosyć sprawnie i po paru minutach często nie pamiętamy o tym, że zaistniały.

Wydarzenia, które mogą spowodować wystąpienie PTSD są dla osoby ich doświadczających wyjątkowo przerażające. Może to być osobisty udział w wypadku drogowym, ale także na przykład bycie jego świadkiem lub świadkiem czyjejś krzywdy. Do przykładów można dodać także bycie ofiarą lub świadkiem napadu, gwałtu lub zadawania tortur, ataku terrorystycznego albo doświadczenie klęski żywiołowej.

Poza typowymi czynnikami ryzyka znacznie zwiększającymi prawdopodobieństwo wystąpienia zespołu stresu pourazowego, o których dalej, możemy zwrócić uwagę na te, które trochę łatwiej zbagatelizować lub przeoczyć, a mogą odgrywać ogromną rolę w rozpoczęciu przeżywania traumy. Na pewno należy do nich częste wracanie do traumatycznego przeżycia oraz rozpamiętywanie i odtwarzanie zdarzeń. Z jednej strony może nam to pomóc w przyszłości, ponieważ dokładne przemyślenie danej sytuacji być może następnym razem pozwoli nam zachować się w inny sposób, który uchroni nas przed tak silnymi przeżyciami. Z drugiej strony, może prowadzić do pogłębienia się stanu przygnębienia. Przeżycie traumy powoduje też często ogólne odrętwienie, trzymanie się na baczności i wzmożoną uwagę.

Aby stwierdzić zespół stresu pourazowego, psycholog diagnosta musi być uważny i precyzyjny, ponieważ łatwo tutaj o pomyłkę. Jest to bardzo złożone zaburzenie i łatwo je pomylić na przykład z początkami depresji. Pełna diagnostyka powinna składać się z wywiadu klinicznego opartego na poszczególnych wytycznych i schematach, badaniach neuropsychologicznych oraz zastosowaniu narzędzi diagnostycznych opartych na samoopisie. Na ogół lekarz bądź psycholog przeprowadza z Pacjentem obszerny wywiad, po czym Pacjent proszony jest także o wypełnienie specjalnego testu, w którym znajdzie szereg pytań o stopień nasilenia oraz występowanie poszczególnych objawów. Wśród kilkunastu pytań znajdziemy m.in. następujące:

1. Jak często w ciągu ostatniego miesiąca miałeś/aś powtarzające się, niepokojące wspomnienia, myśli lub obrazy stresującego doświadczenia z przeszłości?
2. Jak często w ciągu ostatniego miesiąca miałeś/aś powtarzające się, niepokojące sny o stresującym przeżyciu z przeszłości?

Należy także odróżnić bardzo silne przeżycie emocjonalne od PTSD. Zależy to od czasu trwania ekspozycji Pacjenta na stresor (źródło stresu) oraz od tego, przez jaki okres utrzymują się lub nasilają konkretne objawy. Na przykład rozwód ewidentnie jest zdarzeniem wywołującym bardzo silne emocje, ale nie warunkuje ono doświadczenia zespołu stresu pourazowego.

Jak już wspominaliśmy, stres sam w sobie nie jest czymś negatywnym i z założenia ma chronić nas przed zagrożeniem, a także działa mobilizująco w różnych sytuacjach, jak na przykład występ publiczny. Natomiast stres długo utrzymujący się, może powodować szereg dolegliwości nie tylko psychicznych, ale także somatycznych.

Wcześniej zostało też wspomniane, że zespół stresu pourazowego to długo utrzymujące się efekty przeżytej traumy, czyli inaczej rzecz ujmując – długo utrzymujący się stres. Stan ten może skutkować pojawieniem się depresji, stanów lękowych, dystymii (depresji o podłożu nerwicowym o nieco łagodniejszym przebiegu, niż depresja) oraz uzależnień. Oprócz wspomnianych mogą wystąpić także choroby o podłożu somatycznym, jak choroby układu krążenia, problemy z sercem (zaburzenia rytmu), choroby nowotworowe. Te ostatnie częściej spotykane są u kobiet, natomiast mężczyźni w większej liczbie zapadają na choroby układu krążenia. Prawdopodobieństwo wystąpienia wymienionych chorób jest dużo większe (nawet o ponad 60%) w przypadku osób, które doświadczyły PTSD.

Zwiększona predyspozycja do wystąpienia innych dolegliwości i stanów chorobowych nie pozostawia wątpliwości co do tego, że w przypadku PTSD bardzo ważna jest szybka reakcja i natychmiastowa pomoc specjalistyczna. Daje to większe szanse na wyzdrowienie, a jednocześnie zmniejsza ryzyko, że Pacjent będzie borykał się z dodatkowymi problemami zdrowotnymi.

Jednym ze sposobów leczenia zespołu stresu pourazowego zarówno u dzieci jak i dorosłych, jest psychoterapia. Zwrócenie uwagi na obecnie przeżywane problemy oraz powiązanie ich z historią życia Pacjenta, jego wyuczonymi schematami oraz systemem przekonań pozwala terapeucie na zrozumienie sposobu widzenia świata przez Pacjenta i sięgnięcie głębiej do źródła problemu. Dzięki temu stosunkowo szybko udaje się zauważyć oraz zmniejszyć występowanie objawów.

W przypadku młodszych Pacjentów terapia powinna dotyczyć również najbliższych członków rodziny dziecka dotkniętego zespołem stresu pourazowego. Traumatyczne zdarzenie dla dziecka może być całkowicie niezrozumiałe, czego rodzice lub opiekunowie bywają nieświadomi.

Należy zwrócić uwagę, że przeżywanych emocji nie należy tłumić, ale konieczna jest pomoc w zrozumieniu ich, dogłębnym przeżyciu i możliwym skróceniu trwania ich występowania. Szczególnie w przypadku Pacjentów młodszych, ale nie tylko, istotną kwestią jest stworzenie warunków sprzyjających mówieniu o przeżywanych emocjach. Nie powinno się natomiast naciskać i zmuszać Pacjenta do zwierzeń. To może jedynie pogłębić trwającą traumę i dodatkowo utrudnić proces wracania do zdrowia. Najbliżsi Pacjenta z PTSD powinni zdawać sobie sprawę z delikatności problemu, konieczności zrozumienia jego fizjologii, dlatego warto rozważyć zaangażowanie członków rodziny w terapię i leczenie. To z pewnością pozwoli stworzyć wokół Pacjenta środowisko sprzyjające powrotowi do zdrowia.

Niektórym może wydawać się to niedorzeczne lub absurdalne, ale w terapii dla osób borykających się z nadmiernym narażeniem na stres często zaleca się stosowanie technik relaksacyjnych, jak na przykład ćwiczenia oddechowe, wyciszające, czy medytację. Są to narzędzia, które potrafią wspomóc proces wracania do zdrowia, ale także radzić sobie w sytuacjach trudnych w przyszłości. Naukowcy prowadzą coraz więcej badań dotyczących technik relaksacyjnych, a rezultaty są bardzo pozytywne, dlatego warto otworzyć się na dodatkowe aktywności, które będą pomocne terapeucie, ale przede wszystkim Pacjentowi w radzeniu sobie z PTSD i jego skutkami.

W terapii zespołu stresu pourazowego pomocne mogą okazać się leki z grupy SSRI (antydepresanty), czyli selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny, stosowane także w leczeniu skutków depresji, lęków oraz nadmiernego narażenia na stres. Odpowiednia farmakoterapia potrafi wspomóc całkowite wyleczenie Pacjenta z PTSD. Jeśli natomiast mamy do czynienia z przypadkiem ekstremalnej traumy, objawy PTSD mogą utrzymywać się u Pacjenta nawet przez wiele lat. Wtedy terapia lekowa przy jednoczesnym korzystaniu z psychoterapii może mieć bardzo istotne znaczenie i pozwolić Pacjentowi wrócić do życia zawodowego oraz społecznego.

Niezależnie od podjętych działań terapeutycznych, należy brać pod uwagę, że jedną z najistotniejszych kwestii dotyczących pomocy osobom dotkniętym zespołem stresu pourazowego jest stworzenie optymalnych warunków środowiskowych, czyli jednym słowem miejsca, w którym poczują się bezpiecznie i stałej gotowości do opieki lub wsparcia. Zaangażowanie najbliższych w proces powrotu chorego do zdrowia jest niezmiernie ważne, nie mniej istotne niż leczenie farmakologiczne i psychoterapeutyczne.