Depresja młodzieży

Depresja definiowana jest jako poważne zaburzenie nastroju, charakteryzujące się różnym stopniem odczuwanego smutku, przygnębia i samotności. Występuje jako pojedynczy epizod lub zaburzenie nawracające. Chorobie towarzyszą objawy takie jak: drażliwość, obniżona koncentracja, apatia, zaburzenia snu, poczucie bezsensowności i winy. Potrafi poważnie zakłócić codzienne funkcjonowanie nastolatka w domu, szkole i wśród rówieśników, a nawet stać się zagrożeniem dla jego życia.

Depresja u nastolatków występuje coraz powszechniej, a specjaliści alarmują, że za kilka lat znacząco wzrośnie liczba młodych Pacjentów potrzebujących specjalistycznego wsparcia psychologicznego i psychiatrycznego.  

Depresja może być skutkiem określonego wydarzenia, wynikać z przyczyn dziedzicznych lub pojawić się u nastolatka bez wyraźnego powodu. Czynnikami zwiększającymi ryzyko pojawienia się choroby są:

• problemy w rodzinie;
• doświadczenie przemocy – fizycznej, psychicznej lub seksualnej;
• występujące w rodzinie problemy ze zdrowiem psychicznym (nie tylko depresja);

Choroba może mieć podłoże biologiczne, psychologiczne lub społeczne. Sposób leczenia depresji zależny jest od stanu zdrowia młodego Pacjenta. W większości przypadków proces wdrażania leczenia dobierany jest przez psychiatrę.

Pojęcie depresja może być w wielu sytuacjach nadużywane w stosunku do faktycznego samopoczucia. Depresja u młodzieży to poważny stan, wymagający pomocy psychologicznej lub psychiatrycznej. Przejściowy stres, gorsze samopoczucie i smutek spowodowany wydarzeniami lub sytuacją życiową nie jest depresją (choć oczywiście każde długotrwałe pogorszenie nastroju należy traktować poważnie i poddać specjalistycznej diagnozie).

Wyróżnia się trzy stopnie nasilenia depresji u młodzieży, w przypadku których stosuje się następujące formy pomocy:

• łagodną – konsultacja psychologiczna, ew. psychiatryczna, następnie leczenie psychoterapeutyczne;
• umiarkowaną – konsultacja psychiatryczna lub ew. psychologiczna, następnie leczenie psychoterapeutyczne i farmakologiczne (stosowanie leków przeciwdepresyjnych dobranych przez lekarza psychiatrę);
• ciężką – konsultacja psychiatryczna lub ew. psychologiczna, następnie leczenie psychoterapeutyczne i farmakologiczne (stosowanie leków przeciwdepresyjnych dobranych przez lekarza psychiatrę).

O tym, że młody człowiek cierpi na depresję, mogą świadczyć objawy (utrzymujące się co najmniej dwa tygodnie) takie jak:

• utrata dotychczasowych zainteresowań;
• znacząco obniżona zdolność do odczuwania przyjemności;
• mniejsze zainteresowanie rozmową lub spotkaniem ze znajomymi, przyjaciółmi;
• obniżenie nastroju;
• utrata chęci do życia;
• poczucie niezdecydowania;
• smutek na twarzy;
• kłótnie z domownikami;
• drażliwość;
• płaczliwość;
•  irytacja;
• odczuwanie zmęczenia, wyczerpania;
• obniżona koncentracja;
• niska samoocena i zaburzone poczucie własnej wartości;
• zaburzenie odżywiania: jedzenie większej ilości pokarmu, przejadanie się lub brak apetytu;
• przyrost lub utrata masy ciała;
• poczucie bezwartościowości, beznadziei;
• zwiększone poczucie winy;
• zaburzenia snu: nadmierna ospałość lub problemy z zasypianiem i bezsennością;
• uczucie pustki, braku zdolności do odczuwania emocji, odrętwienie;
• autoagresja, okaleczenia ciała;
• zainteresowanie aktem samobójstwa, myśli i próby samobójcze.

Bezsprzecznie jedną z głównych przyczyn rozwoju depresji u dzieci i dorastającej młodzieży w ostatnich latach jest trwająca od 2019 roku sytuacja epidemiologiczna wywołana COVID-19 i idąca za nią izolacją społeczna.

U części uczniów zaobserwowano spadek efektywności uczenia się z powodu złej kondycji psychicznej. Dodatkowym zagrożeniem rozwoju zaburzeń psychicznych (w tym depresji) jest zaniechanie korzystania ze wsparcia psychicznego. Konsekwencją są samookaleczenia (autoagresja), myśli i próby samobójcze młodych osób. 

Pandemia COVID-19 wpłynęła negatywnie na zdrowie psychiczne dzieci i młodzieży. U osób młodych obserwuje się wzrost:

• poczucia osamotnienia – 28% badanych;
• odczuwanego stresu szkolnego – dziewczęta 57%, chłopcy 39%;
• deklarowanych przez uczennice myśli samobójczych – 17%;
• liczby osób doświadczających cyberprzemocy (dwukrotnie więcej przypadków).

Długotrwała izolacja i nauczanie zdalnie przyczyniły się do wzrostu ilości dzieci i młodzieży ze zdiagnozowanymi zaburzeniami psychicznymi. Zahamowaniu uległ rozwój społeczny, dlatego u nastolatków obserwuje się trudności adaptacyjne, związane m.in. z rozpoznawaniem emocji i potrzeb innych osób, a także deficyty w umiejętnościach dotyczących szeroko pojętej komunikacji międzyludzkiej.

Istotą zapobiegania zaburzeniom depresyjnych u nastolatków jest profilaktyka zdrowia psychicznego oraz świadomość, że depresja jest chorobą, którą poddaje się leczeniu. Obok właściwie prowadzonego, aktywnego trybu życia i dbania o kondycję fizyczną, ważna jest dbałość o prawidłowe nawyki żywieniowe, odpowiednią ilość snu i ograniczenie ekspozycji na nadmierny stres. 

Choroby związane z psychiką nie powinny być tematem tabu (w rodzinie, w środowisku szkolnym) ani powodem do stygmatyzacji osób doświadczających problemów w tym zakresie. Depresja wymaga nie tylko profesjonalnego wsparcia medycznego, ale również poczucia społecznego zrozumienia – zwłaszcza w najbliższym otoczeniu. 

Szybko podjęta interwencja psychologiczna i terapeutyczna zwiększa szansę na wyzdrowienie i minimalizuje skutki choroby klasyfikowanej do zaburzeń śmiertelnych.

W profilaktyce zaburzeń psychicznych, w tym depresji u młodzieży, istotne jest:

• poczucie przynależności rozumiane jako utrzymująca się więź z bliskimi osobami, przy których dziecko może poczuć się sobą (rodzina, przyjaciele, znajomi);
• rozmowa o każdym aspekcie życia, o dobrych i gorszych momentach w życiu nastolatka;
• pozytywny klimat otoczenia (w rodzinie, w szkole);
• uczenie dzieci empatii i chęci udzielania sobie wzajemnej pomocy;
• celebrowanie sukcesów, własnych osiągnięć;
• zapobieganie przemocy psychicznej i fizycznej oraz podejmowanie zdecydowanych kroków w odpowiedzi na zachowania agresywne, stresogenne, przykre;
• higiena snu;
• zdrowe odżywianie;
• aktywność fizyczna;
• unikanie używek i substancji pobudzających.

Chcąc zminimalizować ryzyko depresji u młodzieży, rodzice i opiekunowie powinni pamiętać o tym, aby:

• Stwarzać nastolatkowi odpowiednią przestrzeń do spokojnej i rzeczowej rozmowy, nie naciskając na nią jednak przesadnie;
• Otwarcie i wyraźnie informować o sprawach związanych ze zdrowiem psychicznym, przekazywać jasne i proste komunikaty;
• Okazywać troskę i empatię;
• Traktować swoje dziecko jak partnera w rozmowie;
• Promować zdrowy styl życia i dawać dobry przykład;
• W przypadku podejrzeń jakichkolwiek zaburzeń psychicznych zaproponować niezobowiązującą wizytę u specjalisty;
• Zawsze być po stronie swojego dziecka.

Leczenie depresji u młodzieży zależy od rodzaju tego zaburzenia oraz od nasilenia objawów. Terapia rozmową odbywająca się w postaci psychoterapii oraz stosowanie leków przynosi wysoką skuteczność w leczeniu i zapobieganiu długotrwałym skutkom choroby. 

W przypadku ciężkiej depresji nastolatek może wymagać hospitalizacji i/lub udziału w leczeniu ambulatoryjnym do czasu wyraźnej poprawy. Łagodną depresję można monitorować u specjalisty kierującego procesem leczenia np. z jednoczesnym wsparciem grup samopomocowych, uczestnictwem w warsztatach psychologicznych i zaleconych ćwiczeniach.

Jedną ze skutecznych form pomocy psychoterapeutycznej jest terapia poznawczo-behawioralna (CBT), która może zostać wsparta lekami przeciwdepresyjnymi przepisanymi przez psychiatrę.

Podejrzewasz depresję u syna lub córki? Zapraszamy na wizytę w MindHealth, w trakcie której specjalista porozmawia z nastolatkiem, postawi diagnozę depresji i dobierze odpowiednie formy pomocy.

Źródła:

• Ministerstwo Zdrowia, Zdrowie psychiczne dzieci i młodzieży, „Ze zdrowiem”, nr 5;
• S. Grzelak, D. Żyro, Jak wspierać uczniów po roku epidemii, Warszawa 2021;
• NFZ, Depresja u dzieci i młodzieży (https://pacjent.gov.pl/aktualnosc/depresja-u-dzieci-i-mlodziezy - dostęp 19.07.2022).