Zaburzenia seksualne

Zaburzenia seksualne obejmują różne aspekty funkcjonowania człowieka w sferze seksualnej – najczęściej ich objawy dotyczą psychiki, ale zdarza się, że problemy mają podłoże fizjologiczne. Standardowo uznaje się, że zaburzenia seksualne dzielą się na parafilie, zaburzenia tożsamości płciowej oraz dysfunkcje seksualne.

Międzynarodowa Klasyfikacja chorób ICD-10 odnosi się również do zaburzeń seksualnych - w piątym rozdziale dotyczącym zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania wyróżniono dwie grupy zaburzeń:

1. F50-F59 Zespoły behawioralne związane z zaburzeniami fizjologicznymi i czynnikami fizycznymi, a w nich: F52 Dysfunkcja seksualna nie spowodowana zaburzeniem organicznym ani chorobą somatyczną (F52.0 Brak lub utrata potrzeb seksualnych, F52.1 Awersja seksualna i brak przyjemności seksualnej, F52.2 Brak reakcji genitalnej, czyli zaburzenia pobudzenia seksualnego; zaburzenia erekcji; impotencja psychogenna, F52.3 Zaburzenia orgazmu polega na braku lub opóźnieniu orgazmu, F52.4 Wytrysk przedwczesny, F52.5 Pochwica nieorganiczna, F52.6 Dyspareunia nieorganiczna, F52.7 Nadmierny popęd seksualny);
2. F60-F69 Zaburzenia osobowości i zachowań dorosłych, a w nich: F64 Zaburzenia identyfikacji płciowej; F65 Zaburzenia preferencji seksualnych; F66 Zaburzenia psychologiczne i zaburzenia zachowania związane z rozwojem i orientacją seksualną.

Zaburzenia seksualne najczęściej dzieli się na zaburzenia funkcji seksualnych (dysfunkcje seksualne), zaburzenia preferencji seksualnych (parafilie) oraz zaburzenia identyfikacji płciowej.

Odnoszą się do nieprawidłowego przebiegu czynności seksualnych. Mają one najczęściej podłoże fizjologiczne oraz psychiczne. Do dysfunkcji seksualnych zalicza się:

• osłabienie libido, brak lub utratę potrzeb seksualnych (hipolibidemia – całkowita utrata popędu),
• nadmierny popęd seksualny,
• zaburzenia erekcji,
• zaburzenia nawilżenia pochwy,
• brak orgazmu,
• przedwczesny wytrysk,
• wytrysk opóźniony,
• ból w trakcie stosunku seksualnego (pochwica, dyspareunia).

Tego typu trudności w życiu seksualnym są wbrew pozorom bardzo częstym problemem i dają różne objawy. Dysfunkcje seksualne mogą być spowodowane czynnikami psychicznymi, biologicznymi, mieszanymi lub zażywanymi lekami lub prowadzonym trybem życia. W przypadku ich wystąpienia niezbędne jest szybkie podjęcie leczenia, aby przywrócić Pacjentowi radość z tej strefy życia.

Charakteryzują się niemożnością uzyskania satysfakcji seksualnej bez określonych przedmiotów lub sytuacji. Dawniej parafilie nazywano perwersjami, obecnie są one traktowane jak poważne zaburzenia seksualne, które wymagają często leczenia. Pacjent z zaburzeniami preferencji seksualnych odczuwa popęd wobec „niezwykłych” przedmiotów lub części ciała i nie może osiągnąć satysfakcji seksualnej bez ich obecności lub chociażby wyobrażania. Do parafilii zaliczamy:

• BDSM – jego istotą jest dominacja seksualna nad osobą uległą, na którą obie strony muszą wyrazić zgodę. BDSM dotyczy często nie tylko sfery łóżkowej, ale i życia codziennego;
• fetyszyzm – odczuwanie silnego pożądania wobec niektórych części ciała, np. stóp, piersi, pośladków, części garderoby, np. pończoch, butów lub czynności, np. łaskotania;
• ekshibicjonizm – silna potrzeba pokazywania intymnych części ciała lub masturbowania się w miejscach publicznych;
• masochizm seksualny – osoba z zaburzeniem czerpie silną przyjemność z doznawania bólu w trakcie stosunku seksualnego;
• sadyzm – podniecenie seksualne odczuwane jest poprzez sprawianie bólu drugiej osobie w trakcie współżycia seksualnego;
• pedofilia – patologiczne zaburzenie seksualne odczuwane przez współżycie z osobą nieletnią, pociąg seksualny w stronę dzieci;
• podglądactwo - polega na uzyskiwaniu spełnienia seksualnego za sprawą podglądania nagiej osoby lub osób uprawiających seks, nie zdających sobie sprawy z faktu, że są podglądane.

Zaburzeń preferencji seksualnych jest o wiele więcej: wymieniliśmy tylko te najczęściej spotykane. Warto także wspomnieć, że do patologii seksualnej nie zaliczamy: masturbacji, orientacji homoseksualnej lub biseksualnej, seksu oralnego i analnego.

Tego nie udało się jednoznacznie stwierdzić, ale podejrzewa się, że perwersje seksualne mają związek mają związek z wczesnym dzieciństwem Pacjenta, są formą ucieczki przed bliskością albo być wynikiem nabywania i utrwalania nawyków na drodze powtarzania niektórych czynności. Osoby z tego typu zaburzeniami powinny skonsultować się z seksuologiem, aby znaleźć przyczynę niebezpiecznych i nieakceptowalnych społecznie zachowań. Warto także pamiętać, że leczenie parafilii prawnie zakazanych (pedofilia, ekshibicjonizm, ocieractwo, podglądactwo) może odbyć się bez zgody Pacjenta.

To niezgodność płci fizjologicznej z płcią psychiczną, czego przykładem jest transseksualizm. Klasyfikacja ICD-10 rozróżnia następujące zaburzenia identyfikacji płciowej: transseksualizm u osób dorosłych oraz w dzieciństwie, transwestytyzm o typie podwójnej roli oraz zaburzenia identyfikacji płciowej nieokreślone.

Transseksualizm to zaburzenie objawiające się chęcią zmiany płci na przeciwną (potrzebą modyfikacji ciała, aby odpowiadało psychicznie odczuwanej przynależności płci na stałe). Aby zdiagnozować transseksualizm potrzeba taka musi utrzymywać się u Pacjenta minimum dwa lata. Transwestytyzm o typie podwójnej roli to przebieranie się w ubrania przeciwnej płci bez jednoczesnego podniecenia seksualnego, aby doświadczyć chwilowej przynależności do przeciwnej płci.

Obecnie zamiast terminu dewiacje seksualne używa się sformułowań: zaburzenia preferencji seksualnych lub parafilie. Jak już wspominaliśmy parafilie to stan, w którym podniecenie seksualne pojawia się w wyniku niezwykłego bodźca, innego niż te uznawane za prawidłowe bądź typowe. Zachowania seksualne są prawidłowe, jeśli:

• dotyczą partnera dojrzałego (fizycznie i emocjonalnie);
• obie strony wyrażają na nie zgodę;
• prowadzą do doznań przyjemnych (a nie bolesnych);
• nie są szkodliwe dla zdrowia;
• nie naruszają norm społecznych (są intymne).

Nie każde zachowanie naruszające powyższe kryteria uznawane jest za parafilię, zwłaszcza, jeśli pojawia się rzadko. Uznaje się jednak, że zaburzeniami seksualnymi są:

• pedofilia – zachowania seksualne dotyczące osób niedojrzałych;
• sadyzm, ekshibicjonizm, ocieractwo, podglądactwo – kiedy zachowania nie uwzględniają zgody partnera;
• masochizm lub sadyzm – które prowadzą do doznań bólowych zamiast do przyjemności;
• ekshibicjonizm – naruszenie norm społecznych, czyli zasady intymności;
• zachowania seksualne niebezpieczne dla zdrowia.

W przypadku wystąpienia zaburzeń seksualnych należy udać się do seksuologa lub psychiatry, którzy mogą wskazać ich przyczynę i zaordynować leczenie. Nierzadko, w zależności od przyczyny, wskazana jest także psychoterapia. Zaburzenia seksualne mogą mieć różne przyczyny, a do głównych powodów ich wystąpienia zalicza się:

• czynniki biologiczne – w wielu przypadkach choroby przewlekłe, zażywane leki oraz uzależnienie od różnych substancji mogą powodować wystąpienie zaburzeń seksualnych. Do chorób mogących powodować tego typu problemy zalicza się cukrzycę, chorobę niedokrwienną serca, stwardnienie rozsiane oraz przebyty udar mózgu. Z kolei uzależnienia od tytoniu, alkoholu lub substancji psychoaktywnych najczęściej odpowiadają za występowanie problemów z wytryskiem i erekcją, zanik libido, nadmierny popęd seksualny czy problemy z orgazmem u kobiet;
• czynniki psychiczne – problemy natury psychicznej często przekładają się na występowanie zaburzeń seksualnych. Brak akceptacji swojego ciała, kompleksy, ataki paniki, nerwica, a także traumatyczne doświadczenia takie jak molestowanie seksualne czy znęcanie się fizyczne lub psychiczne wpływają na występowanie zaburzeń na tle seksualnym. Również trudności w relacji z partnerem lub partnerką mogą wpływać na wystąpienie problemów natury seksualnej;
• czynniki społeczno-kulturowe – rzeczywistość kreowana w mediach i internecie często powoduje pojawienie się zaburzeń seksualnych już u młodych ludzi. Mogą one wynikać z nieakceptowania rzeczywistości lub strachu przed niepowodzeniem seksualnym, odmiennej wizji seksualności kreowanej przez filmy pornograficzne, doprowadzić nawet do pojawienia się różnego rodzaju dewiacji seksualnych. Na seksualność wpływ mają także stereotypizacja ról społecznych oraz religijność.

Terapią zaburzeń seksualnych zajmuje się psychiatra lub seksuolog. Forma leczenia dobierana jest indywidualnie w zależności od rodzaju zaburzenia. Niektóre z nich leczy się farmakologicznie, inne za pomocą psychoterapii, w jeszcze innych sytuacjach niezbędne jest połączenie farmakoterapii i psychoterapii. Nierzadko w przypadku występowania dysfunkcji seksualnych stosuje się różne techniki i stymulacje mające poprawić komfort stosunku.

Podstawą do rozpoznania zaburzeń preferencji seksualnych jest szczegółowy wywiad dotyczący życia Pacjenta, nie tylko w sferze seksualnej, ale także poznanie jego relacji z innymi ludźmi oraz problemów wynikających z dzieciństwa. Opcjonalnie można wykonać testy mierzące reakcje seksualne na określone bodźce (tzw. badania fallometryczne).

Psychoterapia zaburzeń seksualnych również dostosowana jest do rodzaju występującego zaburzenia oraz jego wpływu na życie Pacjenta. Najczęściej stosowane techniki to:

• psychoterapia psychodynamiczna (polecana dla Pacjentów, u których występują parafilie związane z zaburzeniami nerwicowymi),
• terapia poznawcza,
• psychoterapia behawioralna,
• łączone techniki psychoterapeutyczne.

Wśród specjalistów panuje przekonanie, że przed rozpoczęciem terapii należy rozpoznać intencje Pacjenta – przykładowo sprawdzić, czy zachowania perwersyjne mają na celu uniknięcie relacji opartej na bliskości, czy pojawia się poczucie wstydu lub winy. Bardzo często u osób dotkniętych parafilią, ale będących w trwałej relacji, realizacja tego typu zachowań nie zakłóca gry miłosnej i prowadzi do zadowolenia z życia seksualnego obu stron. Oznacza to, że nie zawsze zaburzenia seksualne wymagają leczenia i poddania się terapii. Jednak osoby, u których wpływają one na komfort życia i przekładają się na relacje w związkach, powinny zasięgnąć pomocy.

Źródła:

• R. Carson, J. Butcher, S. Mineka, Odmienności seksualne i zaburzenia tożsamości płciowej, w: Psychologia zaburzeń, Gdańsk 2003;
• M. Kafka, Zaburzenia o charakterze parafilijnym. Nieparafilijna nadaktywność seksualna oraz seksualna kompulsja (nałóg), w: S. Leiblum, R. Rosen, Terapia zaburzeń seksualnych, Gdańsk 2005;
• J. Rabe-Jabłońska, Zaburzenia seksualne i zaburzenia identyfikacji płciowej, w: A. Bilikiewicz, S. Pużyński, J. Rybakowski, J. Wciórka, Psychiatria, Wrocław 2002