Mutyzm

Mutyzm to przypadłość, która objawia się jako brak mowy lub jej ograniczenie. Jednak Pacjent dotknięty chorobą rozumie komunikaty, jakie mu się przekazuje, dobrze wie, o czym rozmawiają inni. Osoba chora nie potrafi sama się odezwać lub robi to w sposób ograniczony. Jednocześnie bierze udział w alternatywnej komunikacji, można porozumieć się z nią za pomocą pisma.

Źródła mutyzmu mogą mieć związek z zaburzeniami mowy. Możliwe jest także podłoże psychologiczne zaburzenia. Wówczas choroba ma miejsce, gdy Pacjent doświadczy silnych emocji podczas np. ataku histerii. Mutyzm często dotyka osoby wrażliwe i nieśmiałe, które nie lubią być w centrum uwagi.

Mutyzm psychiatria po raz pierwszy poznała w XIX w. Chorobę opisał niemiecki lekarz Adolf Kussmaul w 1877 roku. Wówczas przypadłość określono jako „afazja dobrowolna”. Nazwa niosła błędne skojarzenie ze świadomą decyzją Pacjenta o milczeniu. Przez lata taki pogląd był utrwalany przez kolejnych badaczy. Dziś już wiemy, że jest inaczej. Możemy wyróżnić kilka rodzajów mutyzmu. Jednym z popularniejszych typów zaburzenia, jest tzw. mutyzm wybiórczy. Kompendium wiedzy na temat przypadłości znajduje się w dalszej części artykułu.

Mutyzm selektywny, czy też mutyzm wybiórczy ICD-10 (Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób) definiuje pod kodem F94 w grupie zaburzeń funkcjonowania społecznego rozpoczynających się zwykle w dzieciństwie lub w wieku młodzieńczym. Są to zaburzenia powodowane przez otoczenie społeczne. Na czym polega mutyzm wybiórczy? Objawy to przede wszystkim niechęć komunikacji tylko w określonych sytuacjach. Mutyzm selektywny występuje często u osób lękliwych i wycofanych. W mutyzmie selektywnym to zaburzenia emocjonalne mają wpływ na wystąpienie milczenia, a nie uszkodzenia narządu mowy. Dlatego też osoba wysławia się tylko wśród osób, przy których czuje się komfortowo, np. w towarzystwie najbliższej rodziny.

Choć mutyzm selektywny jest najczęściej diagnozowanym rodzajem mutyzmu, milczenie dziecka lub osoby dorosłej może być spowodowane także innymi rodzajami tego zaburzenia. Jak powstają i czym się objawiają? 

Mutyzm wtórny to jeszcze nie do końca zbadana przypadłość, w której Pacjent stopniowo zaczyna zamykać się w sobie. Pacjentowi z mutyzmem wtórnym może towarzyszyć autystyczne wycofanie. Zatracenie mowy następuje w sposób stopniowy. Konsekwencją mutyzmu wtórnego może być przeobrażenie w mutyzm totalny.

To jedna z odmian mutyzmu organicznego.  Mutyzm akinetyczny może być następstwem uszkodzenia środkowych struktur mózgu. Może być także przyczyną przerwania łączności struktur z korowym obszarem ekspresji mowy. Uszkodzenia prowadzą do bezruchu mowy. Chory nie jest w stanie mówić, zwykle nie potrafi także porozumiewać się w inny sposób. Uszkodzenie pnia mózgu, udary, czy długotrwała śpiączka mogą wywołać mutyzm akinetyczny przejściowo. Zwykle nie występuje on przewlekle. Pacjent w akcie obronnym może wydawać takie dźwięki jak wycie, czy jęczenie.

Mutyzm funkcjonalny jest efektem zewnętrznych czynników oddziałujących na Pacjenta.

To mogą być wszelkie przeżycia lękowe, zarówno błędy wychowawcze, jak i utrata bliskiej osoby, konflikty domowe, dorastanie w patologii społecznej, uczucie odrzucenia, czy alkoholizm członka rodziny. Pacjent wykazuje cechy mutyzmu funkcjonalnego, jeśli wykluczono u niego dysfunkcje mózgu, budowie i funkcjonowaniu narządów mowy, a w jego środowisku występują czynniki stresogenne. Mutyzm funkcjonalny może także przyjmować formę mutyzmu wybiórczego lub całkowitego.

Mutyzm całkowity to stan, w którym Pacjent w przeciwieństwie do mutyzmu wybiórczego w ogóle się nie odzywa, niezależnie od sytuacji. Dopuszczalne są natomiast niewerbalne formy komunikacji, takie jak kiwanie głową. W przypadku dojrzałych dzieci lub dorosłych Pacjentów możliwe jest porozumiewanie się za pomocą pisma. Mutyzm całkowity ma formę zaburzenia psychicznego. Pacjent doświadcza mutyzmu ze względu na stres i poczucie zagrożenia.

Mutyzm często jest mylony z nieśmiałością. Dlatego też przed podjęciem leczenia konieczne jest przeprowadzenie poprawnej diagnozy. Trudności w ustaleniu, czy mutyzm rzeczywiście ma miejsce, wynikają z tego, że lekarze często mają do czynienia z Pacjentami cierpiącymi na lekki stopień zaburzenia. Ustalając mutyzm wybiórczy, diagnoza dotyczy w szczególności podłoża psychicznego. Pacjenta można przetestować pod kątem zaburzenia w oparciu o symptomy klasyfikacyjne DSM. Objawami, które mogą świadczyć o mutyzmie, są:

• odmowa mówienia w określonych sytuacjach lub niezależnie od sytuacji;
• krzyk, sztywnienie języka i warg;
• bezgłośny szept;
• kiwanie głową;
• niezadowolenie, grymasy i widoczny bunt;
• powtarzanie słów lub zdań wypowiadanych przez inne osoby;
• gesty dłoni.

Mutyzm jest zwykle dostrzegalny już od najmłodszych lat. Jest to zaburzenie, które rozwija się głównie w dzieciństwie. Objawy tego problemu dzieci ukazują się między 2 a 4 rokiem życia, jednak formalne zdiagnozowanie następuje dopiero w okolicach 6-9 lat. 

Mutyzm, w szczególności wybiórczy, jest dosyć częstą przypadłością wśród dzieci. Badania potwierdzają, że w większości przedszkoli i szkół w danym roczniku uczęszcza przynajmniej jedno dziecko z mutyzmem. Występowanie mutyzmu selektywnego wśród dzieci ma miejsce dwa razy częściej niż autyzm. Co więcej, mutyzm dziecięcy trzykrotnie częściej występuje u dziewczynek, niż u chłopców. 

Dzieci chorujące na mutyzm nie są w stanie spełniać oczekiwań społecznych, jakie stawia przed nimi zarówno oświata, rodzice, jak i sami rówieśnicy. Rodzice nie zawsze są w stanie zaobserwować u dzieci mutyzm, szczególnie jeśli jest to typ selektywny. Dziecko w domu czując się komfortowo, może komunikować się w zwyczajny sposób. 

Dzieci spędzają wiele czasu w szkole, dlatego też w przypadku rozwoju zaburzeń kluczowa jest rola personelu szkoły. Jeśli nauczyciele zostali odpowiednio przeszkoleni, są w stanie wykryć w zachowaniu dziecka nieprawidłowości. Wczesne wykrycie zaburzenia minimalizuje konsekwencje psychologiczne długotrwałego mutyzmu. Dzieci, które doświadczają mutyzmu, nie reagują na to, gdy ktoś do nich mówi. Nie wypowiadają zadań, ani nawet krótkich wyrazów. Często milczeniu towarzyszy unikanie kontaktu wzrokowego.

Zdarza się, że dziecko, które czuje się niekomfortowo w szkole, unika jej. Objawem mutyzmu u dziecka może być ograniczona interakcja z rówieśnikami, jak i nieznajomymi dorosłymi.

Często mutyzm u dzieci mija z wiekiem, wraz z dojrzewaniem. Jednak lepiej jest wcześniej podjąć terapię, gdyż to przyspiesza wyjście z zaburzenia w sposób prawidłowy, bez powodowania innych zaburzeń.

Zapraszamy na terapię w MindHealth, gdzie doświadczeni specjaliści pomogą zwalczyć mutyzm u dzieci i dorosłych.

Mutyzm selektywny (wybiórczy) to zaburzenie lękowe. Niegdyś był postrzegany jako zaburzenie opozycyjno-buntownicze. Jeśli dziecko wykazuje zachowania buntownicze, prawdopodobnie są one związane ze strachem przed mówieniem. Dzieci starają się unikać sytuacji wywołujących u nich dyskomfort, dlatego mogą reagować agresją, gdy są zmuszane do komunikacji. Ponadto badania kliniczne dowodzą, że sam fakt wystąpienia mutyzmu wybiórczego może rokować na przyszłe wystąpienie zaburzeń fobicznych.

Zdarza się, że mutyzm powoduje stygmatyzację dziecka. Jest ono wyzywane nie tylko przez rówieśników, lecz także błędnie określane przez dorosłych dzieckiem „autystycznym”, czy „opóźnionym”. Mutyzm w autyzmie ma miejsce, lecz nie zawsze stanowi o korelacji z chorobą. W przypadku autyzmu jest on pochodną problemów z komunikacją dziecka. Połowa osób z autyzmem nie mówi, wyrażają swoje potrzeby za pomocą gestów i słów. Mutyzm zatem jest elementem autyzmu dziecięcego, lecz samo jego wystąpienie o autyzmie nie świadczy. Dzieci, które doświadczają mutyzmu w autyzmie, mogą wykazywać dodatkowe objawy, jak patrzenie w dal poprzez osoby i przedmioty, wykręcanie palców, czy animia.

Mutyzm i afazja to zaburzenia, które często są mylone. W rzeczywistości nie są jednak tożsame. W przypadku mutyzmu mowa o braku możliwości lub chęci wysławiania się we wszystkich lub selektywnych sytuacjach. W przypadku afazji dochodzi do całkowitego rozbicia zdolności porozumiewania się. Przyczyną afazji jest uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego. Pacjent z afazją nie tylko nie konstruuje wypowiedzi, lecz także nie rozumie komunikatów, jakie się mu przekazuje. Afazja obejmuje samo wypowiadanie, jak i logikę zdań i ich składanie.

Objawów mutyzmu nie należy ignorować, a w razie zdiagnozowania zaburzenia koniecznie należy podjąć leczenie. Jeśli zaburzenie zostanie zlekceważone, może doprowadzić do powstania problemów psychicznych. Mutyzm wybiórczy w praktyce terapeutycznej jest leczony z wysoką skutecznością. W powodzeniu terapii mutyzm najważniejsze jest wczesne rozpoznanie zaburzenia i interwencja. Rokowania wyleczenia Pacjenta z mutyzmu wtórnego są gorsze, jeśli zaburzenie utrzymuje się do wieku dojrzewania. Przeprowadzono badanie na 3 dzieciach w wieku od 10 do 18 lat. Pacjentów objęto terapią ekspozycyjną. Badanie dowiodło, że jest to najskuteczniejszy sposób na wyjście z zaburzenia. Inne badanie wykazało, że łączone terapie są w stanie zwiększyć ilość wypowiadanych przez dzieci słów nawet o 600%.

Warto pamiętać, że mutyzm wybiórczy to zaburzenie lękowe, a zatem techniki terapii behawioralnej są w stanie w pełni wyleczyć przypadłość. Szanse na wyleczenie są wyższe w przypadku wykrycia i podjęcia leczenia w młodym wieku. Badania w East Kent Hospitals University NHS Foundation (EKHUFT) wskazują na szybkie wyleczenie mutyzmu jeszcze przed osiągnięciem 5 roku życia.

Mutyzm sytuacyjny może rozwinąć się spontanicznie i tak samo niespodziewanie może zacząć zanikać. Jednak badania potwierdzają, że nie zawsze tak się dzieje. Dlatego konieczne jest podjęcie terapii na mutyzm wybiórczy. Czy da się wyleczyć inne formy mutyzmu? Tak, mutyzm organiczny leczy się laryngologicznie i za pomocą ćwiczeń logopedycznych. W leczeniu mutyzmu akinetycznego konieczna jest farmakoterapia i rehabilitacja.

Jeśli mutyzm ma podłoże psychogenne, wówczas kluczowe w pokonaniu zaburzenia jest otoczenie Pacjenta. U młodszych Pacjentów konieczne jest zmodyfikowanie stylu interakcji na linii rodzice-dziecko. Rodzice powinni wspierać dziecko w terapii, lecz nie mogą być nadopiekuńczy w stosunku do niego. Zbytnia pomoc może wzmocnić lęk dziecka przed wysławianiem. W dziecku należy budować przede wszystkim pewność siebie i dążyć do redukcji lęku w trudnych sytuacjach. Jeśli rodzice chronią dziecko przed doświadczaniem sytuacji stresowych, wówczas to kształtuje w nim zahamowanie behawioralne i zachowania unikowe.

Należy więc dać dziecku szansę na udział w sytuacjach społecznych, które może nie będą dla niego komfortowe, lecz z czasem przywyknie do ich doświadczania i wyzbędzie się lęku. To samo dotyczy osób dorosłych. Wiele osób dorosłych doświadczających mutyzmu potwierdza, że miało w dzieciństwie nadopiekuńczych rodziców.

Przyczyną mutyzmu wybiórczego są czynniki środowiskowe. Na wystąpienie mutyzmu są także narażone dzieci mniejszości narodowych. Mutyzm wybiórczy jest silnie powiązany z zaburzeniami lękowymi. Przyczyn mutyzmu wybiórczego należy upatrywać w interakcji jednostki z otoczeniem. U dzieci wrażliwych i strachliwych występuje wspólna cecha temperamentu, określona jako „zahamowanie behawioralne”. W ich przypadku przyczyną wystąpienia mutyzmu wybiórczego są trudności w adaptacji do zmian i nowych sytuacji.

Ponadto dzieci, które wykazują cechy mutyzmu wybiórczego, często mają rodziców, którzy również doświadczają zaburzeń lękowych, np. fobie społeczne występujące u krewnych pierwszego stopnia.  Zatem, podsumowując, przyczyny mutyzmu selektywnego to m.in.:

• predyspozycje genetyczne;
• pobyt w innym kraju;
• lęk i sytuacje stresowe;
• trudności językowe.

Choć piśmiennictwo w kontekście zaburzenia częściej przywołuje dzieci, to wyróżniamy także mutyzm wybiórczy u dorosłych. Objawy powstałe w dzieciństwie nie zawsze ustępują wraz z wiekiem. Skutkiem jest wystąpienie mutyzmu selektywnego u dorosłych. Osoby dorosłe cierpią przez zaburzenie, ponieważ te skutecznie utrudnia nie tylko nawiązanie kontaktów społecznych, lecz również pełnienie zwykłych obowiązków życia codziennego. Według Pacjentów dorosłych cierpiących na mutyzm nie są oni w stanie sprostać oczekiwaniom społecznym, jakie narzuca im otoczenie. Z tego powodu mogą mieć trudności w pracy, jak i nawet w takiej sytuacji, jak zakupy spożywcze.

Dorosłe osoby z autyzmem postrzegane są jako nieśmiałe. Są przez to stygmatyzowane jako „odmienne”. Mutyzm u dorosłych prowadzi do większych konsekwencji niż w przypadku dzieci, które mają większą szansę na wyzdrowienie i są im stawiane mniejsze oczekiwania społeczne. Jak leczyć mutyzm u dorosłych? Skutecznym sposobem na leczenie mutyzmu zarówno wśród dzieci, jak i wśród dorosłych jest terapia poznawczo-behawioralna. Psychoterapia pozwala rozwinąć umiejętności społeczne także w późnym wieku.

W leczeniu mutyzmu wybiórczego uwzględnia się jego podłoże lękowe. Oprócz samej terapii skłaniającej do mówienia stosuje się więc techniki, które pomagają Pacjentowi radzić sobie z lękiem. Terapeuta stara się przekazać Pacjentowi wiedzę na temat zrozumienia fizjologii ciała, a także uczy jak wypracować kontrolę nad własnym ciałem i jego reakcją na stresowe sytuacje. Mutyzm wybiórczy u nastolatków, dzieci i dorosłych można leczyć poprzez:

• technikę wygaszania bodźca (stopniową ekspozycję);
• modelowanie;
• wzmocnienie pozytywne;
• desentyzację.

U dzieci ponadto stosuje się oddziaływania nastawione na eliminację objawów i niekorzystnych czynników środowiskowych.

Gdy mutyzm selektywny jest wynikiem niechęci dziecka do odzywania się ze względu na zaburzenia narządów mowy, pomóc mogą ćwiczenia zalecone przez logopedę. Mutyzm wybiórczy  może minąć wraz z postępami w czasie terapii logopedycznej z równoczesną terapią poznawczo-behawioralną. Oba kroki zmieniają negatywne nastawienie Pacjenta do mówienia.

Interwencja farmakologiczna w leczeniu mutyzmu nie wykazuje dużej skuteczności.

U Pacjentów można natomiast stosować leki SSRI wspomagająco. Sama farmakologia nie prowadzi do rozwoju umiejętności społecznych. To właśnie te umiejętności i reakcje społeczne należy wypracować, a do tego potrzebna jest terapia. Sesje z terapeutą pomagają pokonać stres i reakcje, jakie ten powoduje. Lekarze stosują farmakologię w wyjątkowo ciężkich przypadkach mutyzmu, gdy inne metody leczenia nie zadziałały i gdy poziom lęku u Pacjenta jest bardzo wysoki.

Na koniec warto podkreślić, że mutyzm wbrew stereotypom nie jest silną nieśmiałością, a zaburzeniem psychicznym. Nie wszyscy z tego wyrastają, a skutki nieleczonej przypadłości mogą prowadzić do rozwoju innych zaburzeń w przyszłości.