Antydepresanty – rodzaje i działanie leków na depresję

Leki przeciwdepresyjne należą do bardzo zróżnicowanej grupy leków psychotropowych. Oddziałują na układ nerwowy, a ich głównym zadaniem jest wyrównanie poziomu neuroprzekaźników mózgowych - niedobór serotoniny i dopaminy może wywoływać zaburzenia depresyjne, a ich wyrównanie poprawia samopoczucie i nastrój. Antydepresanty stosuje się nie tylko w leczeniu depresji, ale także chorób afektywnych, zaburzeń obsesyjno - kompulsywnych, fobii społecznych, lęków napadowych, zaburzeń lękowo-depresyjnych, zespołu stresu pourazowego, neurastemii, bólów neuropatycznych i bólów przewlekłych. Niektóre leki przeciwdepresyjne znajdują zastosowanie także w leczeniu alkoholizmu.

Podobnie jak inne leki, antydepresanty dzielimy ze względu na mechanizm działania i budowę chemiczną. Podział wygląda następująco:

• inhibitory wychwytu zwrotnego neuroprzekaźników. Ich działanie polega na zahamowaniu wychwytu zwrotnego serotoniny, noradrenaliny, dopaminy w ośrodkowym układzie nerwowym. Dzięki temu poziom stężenia neuroprzekaźników w organizmie wzrasta, a wraz z nim poprawia się samopoczucie. Do tej grupy zaliczają się: trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne TLPD (np. klomipramina, amitryptylina, imipramina, doksepina, opipramol), czteropierścieniowe leki przeciwdepresyjne (np. maprotylina), inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) i noradrenaliny (np. wenlafaksyna, duloksetyna), inhibitory wychwytu zwrotnego noradrenaliny (np. reboksetyna), selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny (np. fluoksetyna, fluwoksamina, paroksetyna, sertralina, citalopram, escitalopram) i inhibitory wychwytu zwrotnego noradrenaliny i dopaminy (np. bupropion i amineptyna);
• leki o receptorowych mechanizmach działania, m. in. antagoniści receptora α₂, inhibitory wychwytu serotoniny, blokujące receptor serotoninowy 5HT2 (np. trazodon i nefazodon), antagoniści receptorów adrenergicznych (mirtazapina);
• inhibitory monoaminooksydazy, czyli odwracalny inhibitor monoaminooksydazy typu A (moklobemid) oraz nieodwracalne inhibitory monoaminooksydazy (enelzyna, tranylcypromina);
• leki o innym mechanizmie działania - zwiększające wychwyt zwrotny serotoniny (tianeptyna), agonista receptorów melatonergicznych oraz antagonista receptorów serotoninowych (agomelatyna), prekursor acetylocholiny (deanol), inhibitor wychwytu zwrotnego serotoniny i częściowy agonista receptora serotoninowego (wilazodon), inhibitor wychwytu zwrotnego serotoniny i modulator receptorów serotoninowych (wortioksetyna).

Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) są obecnie najczęściej stosowanymi lekami drugiej generacji. Badania naukowe dowodzą, że są lepiej tolerowane przez pacjentów. Leki z tej grupy stosuje w leczeniu zaburzeń emocjonalnych, lęków napadowych, fobii społecznych i depresji o łagodnym nasileniu.

W przypadku obniżonego nastroju, przygnębienia, apatii, myśli samobójczych, zaburzeń snu czy bezsenności, zaburzeń lękowych lub jakichkolwiek problemów ze zdrowiem psychicznym należy udać się do specjalisty - psychologa, psychoterapeuty lub psychiatry. Farmakoterapia może zostać zalecona wyłącznie przez lekarza psychiatrę, który w przeciwieństwie do psychologa może wypisywać zwolnienia i recepty na leki. On także ustala dawkowanie - w przypadku przyjmowania leków antydepresyjnych zaczyna się farmakoterapię od małych dawek leków, stopniowo je zwiększając, jeśli zachodzi taka potrzeba. 

Wskazaniem do stosowania leków z grupy antydepresantów jest głównie depresja, ale są one wsparciem dla psychoterapii u osób borykających się także z innymi zaburzeniami, jak np. ataki lęku panicznego, trauma, zaburzenia lękowe (lęk uogólniony), fobie czy zaburzenia obsesyjno-kompulsywne lub problemy ze snem. 

Leki z grupy psychotropowych są stosowane nie tylko w leczeniu zaburzeń depresyjnych, ale także u Pacjentów zmagających się neurastemią (przewlekłym zmęczeniem psychicznym), bólami neuropatycznymi i bólem przewlekłym.

Przyjmowanie antydepresantów w trakcie ciąży niesie ze sobą ryzyko przedwczesnego porodu. Oznacza to, że powinny być one przyjmowane w czasie ciąży tylko w sytuacji, kiedy nie ma innej alternatywy (kiedy sama terapia nie wystarcza). Niektóre badania naukowe sugerują, że w III trymestrze ciąży leki antydepresyjne nie działają tak, jak powinny i wcale nie przyczyniają się do poprawy nastroju ciężarnej. Jeśli kobieta przyjmuje leki przeciwdepresyjne powinna powiedzieć o tym lekarzowi prowadzącemu ciążę. 

Warto także wspomnieć, że przyjmowanie leków antydepresyjnych przed ciążą nie wpływa na w żaden sposób na zapłodnienie - niektóre badania dowodzą natomiast, że ciężka depresja utrudnia zajście w ciążę. 

Poprawa samopoczucia nie następuje od razu w momencie rozpoczęcia przyjmowania leków antydepresyjnych, gdyż są to leki o spowolnionym mechanizmie działania. Na pozytywne efekty stosowania terapii należy poczekać od 3 do 4 tygodni, a na pełne efekty - nawet do 8 tygodni. W zależności od stosowanych leków mogą pojawiać się inne objawy - np. zwiększenie senności, łaknienia, obniżenie libido, wysuszona skóra, pogorszenie nastroju. Jeśli po miesiącu stosowania leków nie widać poprawy lub utrzymują się negatywne skutki działania, należy ponownie udać się do lekarza - być może zmieni on preparat lub zwiększy jego dawkę. 

Jeśli "tabletki na depresję" nie przynoszą poprawy, a były stosowane preparaty z różnych grup, to można uznać, że chory cierpi na depresję lekooporną. Zastosowanie w leczeniu zaburzeń tego typu znalazła ketamina. Więcej o leczeniu ketaminą znajdziecie na naszej stronie. 

Najwięcej działań niepożądanych w trakcie farmakoterapii pojawia się na samym początku przyjmowania antydepresantów. Wśród skutków ubocznych działania leków pojawiają się:

• zawroty i bóle głowy,
• nadmierne pobudzenie,
• nadpotliwość,
• nadmierna senność,
• trudności w koncentracji,
• dolegliwości ze strony układu pokarmowego (nudności, wymioty),
• uczucie zmęczenia,
• okresowe pogorszenie samopoczucia.

Dolegliwości zwykle ustępują w pierwszych tygodniach stosowania leków. O wszystkich objawach należy powiedzieć swojemu lekarzowi. Jeśli u Pacjenta występują zaburzenia erekcji i zmniejszone libido przez cały czas trwania kuracji można rozważać zmianę leku na inny.

Leki z grupy SSRI, w porównaniu do inhibitorów MAO i TLPD wykazują mniej działań niepożądanych. Mniejsze jest też ryzyko ich przedawkowania. Leki antydepresyjne mogą także spowodować przybranie na wadze - najczęściej przyrost masy ciała powoduje stosowanie inhibitorów MAO oraz trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne TLPD.

Leków antydepresyjnych nie wolno łączyć z alkoholem, ponieważ wchodzą z nim w interakcje. Pod wpływem leków zwiększa się toksyczne działanie alkoholu, co powoduje zaburzenia koncentracji i pamięci oraz agresję. Równocześnie alkohol nasila działanie leków na depresję, co może skutkować nawet utratą świadomości i omamami. 

Antydepresanty nie powodują uzależnienia, jednak nie powinno się przerywać ich stosowania, nawet na jeden dzień. Przerwanie stosowania leków może spowodować wystąpienie zespołu odstawiennego (zespołu dyskontynuacji leków przeciwdepresyjnych). Objawy zespołu odstawiennego nie wynikają z uzależnienia, ale z nagłego zaburzenia poziomu neuroprzekaźników. Najgorsze objawy mijają już po około tygodniu od odstawienia. Aby uniknąć dolegliwości zalecane jest na ogół stopniowe zmniejszanie dawki przyjmowanych leków - zawsze jednak, bez względu na rodzaj leków, należy stosować się do zaleceń lekarza, także dotyczących ich odstawienia. 

Do objawów, które może odczuwać pacjent zaliczamy:

• pogorszenie samopoczucia, drażliwość i niepokój,
• objawy grypopodobne,
• zawroty głowy,
• skurcze mięśni,
• koszmary senne,
• pobudzenie psychoruchowe.

Leki przeciwdepresyjne bez recepty nie występują w Polsce. Receptę na nie może wypisać psychiatra, a w określonych przypadkach także inny lekarz. Warto przy tym pamiętać, że wśród witamin wspierających pracę układu nerwowego znajdują się te z grupy B, dlatego można suplementować je, aby wesprzeć swój organizm.  

Kluczowa do poprawy zdrowia psychicznego jest odpowiednia psychoterapia. W zależności od rodzaju zaburzenia stosuje się różne metody psychoterapeutyczne. Wyróżniamy terapię behawioralną, systemową, psychodynamiczną, kognitywną, poznawczo-behawioralną, skoncentrowaną na rozwiązaniach - wszystkie rodzaje terapii świadczą specjaliści MindHealth. Jak wybrać terapię dla siebie? Najważniejsze jest, aby czuć się w gabinecie bezpiecznie i komfortowo - terapeuta musi nawiązać z pacjentem więź, dzięki której możliwe będzie prowadzenie różnych działań terapeutycznych. Na pierwszym i drugim spotkaniu terapeuta poznaje problem i przybliża pacjentowi propozycję jego rozwiązania - nie można oczekiwać efektów już po pierwszym spotkaniu. Terapia jest na ogół długoterminowa, ale postępy widać w trakcie jej prowadzenia. Środki farmakologiczne stosuje się w celu wyciszenia negatywnych objawów u chorego, co przyspiesza efekty terapii. Mówiąc inaczej - kiedy na samym początku leczenia sama terapia nie wystarcza. W MindHealth możecie umówić się nie tylko na terapię, ale także na wizytę u psychiatry. Często terapeuci sami zalecają taką wizytę, aby poprawić efektywność leczenia.

Źródła:

• M. Adamczyk, Skuteczność psychoterapii i farmakoterapii w leczeniu zaburzeń depresyjnych i lękowych z perspektywy neurobiologicznej [w:] Wszechświat 2015. Vol. 116, Nr 3, s. 48-53;
• B. Łoza, Jaki lek przeciwdepresyjny dla jakiego pacjenta? Praktyczne wskazówki dla klinicystów. Neuropsychiatria [w:] Przegląd Kliniczny 2020. Vol. 12, Nr 3-4, s. 53-59;
• A. Kazula, Mechanizmy działania selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) w depresji [w:] Farmacja Polska 2014. Vol. 70, Nr 12, s. 711-724;
• I. Patejuk-Mazurek, Wybrane leki przeciwdepresyjne i o działaniu przeciwlękowym — praktyczne wskazówki stosowania i opisy przypadków, Psychiatria tom 14, nr 3, 135–142;
• J. Samochowiec, D. Dudek, J. Kucharska Mazur, S. Murawiec, J. Rymaszewska, W. Cubała, J. Heitzman, A. Szulc, M. Bała, P. Gałecki, Pharmacological treatment of a depressive episode and recurrent depressive disorder – guidelines of the Polish Psychiatric Association and the National Consultant for Adult Psychiatry [w:] Psychiatria Polska, dostęp 27.11.2023.