Terapia kognitywna (poznawcza)

Terapia kognitywna to jedno z podejść w psychoterapii. Uważa się w nim, że zaburzenia psychiczne są pochodnymi dysfunkcjonalnych struktur i wadliwie przebiegających procesów myślowych. Psychoterapia służy ich zidentyfikowaniu i modyfikacji.

Terapia poznawcza koncentruje się na teraźniejszości. Początkowo wykorzystywano ją do leczenia depresji i zaburzeń lękowych. Obecnie jest stosowana także w przypadku wielu innych problemów zdrowia psychicznego.

Najważniejszą rolę w rozwoju psychoterapii poznawczej odegrali psycholog kliniczny Albert Ellis (1913-2007) i psychiatra Aaron Beck (1921-2021). Obaj stworzyli terapie oparte na podobnych założeniach, stawiające sobie za cel pomoc Pacjentom w zmianie negatywnych, depresyjnych i dysfunkcyjnych przekonań, założeń i przewidywań  na bardziej realistyczne, pozytywne i adaptacyjne. 

Albert Ellis nazwał swoje podejście terapią racjonalno-emotywną (rational emotive therapy, RET), a potem – behawioralną terapią racjonalno-emotywną (rational emotive behavior therapy, REBT). Ellis uważał, że funkcjonowanie jednostki można ująć w prostym schemacie ABC.
A (activating event) to zewnętrzne wydarzenie, które człowiek może zinterpretować dzięki swoim racjonalnym lub irracjonalnym przekonaniom (B – belief system). W konsekwencji (C – consequence) pojawia się bardziej przystosowawcze lub nieprzystosowawcze zachowanie.
Racjonalne przekonania są źródłem zdrowia psychicznego, a irracjonalne – cierpienia i destrukcyjnych zachowań. Do najczęstszych irracjonalnych przekonań zalicza się, takie jak:

• szczęście ludzkie zależy od zdarzeń zewnętrznych, na które nie mamy wpływu;
• moja wartość jako człowieka zależy od moich sukcesów i zdolności;
• wszyscy powinni nas kochać;
• jeżeli sprawy nie przebiegają zgodnie z oczekiwaniami, to katastrofa.

Według Ellisa istotę terapii można ująć w kolejny schemat – DEG. W trakcie procesu zmiany należy bowiem zakwestionować (D – disputing) irracjonalne przekonania, co prowadzi do bardziej racjonalnych przekonań, czyli nowej efektywnej filozofii (E – effective new philosophy). Stanowią one podstawę zachowań, które są w większym stopniu adaptacyjne (G – goal).

Aaron Beck stworzył terapię, którą nazwał poznawczą (cognitive therapy, CT). W późniejszych latach wzbogacono ją o techniki i procedury podejścia behawioralnego. Obecnie jest częściej stosowana jako zintegrowana terapia poznawczo-behawioralna (cognitive behavioral therapy, CBT).

Zdaniem Becka problemy zdrowia psychicznego to konsekwencja nieprzystosowawczych schematów poznawczych. Różnią się one treścią w zależności od zaburzenia i są źródłem specyficznych myśli automatycznych oraz zniekształceń poznawczych.

Myśli automatyczne to natychmiastowe, spontaniczne oceny sytuacji życiowych, które odgrywają główną rolę w kształtowaniu reakcji emocjonalnych i behawioralnych. Są one w różnym stopniu adekwatne do faktów (od 100-0 proc.). Ich treść nie zależy od sytuacji, ale jest specyficzna dla osoby i problemu zdrowia psychicznego – w zaburzeniach lękowych przeważnie dotyczy zagrożenia (np. „zaraz umrę” jako interpretacja kołatania serca w lęku napadowym), w depresji jest negatywna, a w przypadku stanów hipomaniakalnych – nierealistycznie pozytywna.

Mało adekwatne do faktów myśli automatyczne zawierają w sobie szereg zniekształceń poznawczych. Przyjmują one postać błędów logicznych i powodują tendencyjne interpretowanie napływających informacji. W związku z tym służą podtrzymywaniu i utrwalaniu dysfunkcjonalnych struktur poznawczych, a w konsekwencji – zaburzeń. Należy do nich np.:

• arbitralne wnioskowanie: przeskakiwanie do konkluzji, wyciąganie pochopnych wniosków;
• selektywna abstrakcja: wnioskowanie oparte na pojedynczym wydarzeniu czy argumencie;
• wnioskowanie na podstawie emocji, a nie faktów;
• myślenie dychotomiczne: czarno-białe, bez odcieni szarości, „wszystko albo nic”;
• myślenie w kategoriach „co będzie, jeśli…”;
• myślenie jednotorowe: efekt lornetki;
• nadmierna generalizacja: tworzenie reguł na podstawie jednego albo kilku wydarzeń;
• wyolbrzymianie i pomniejszanie znaczenia zdarzeń;
• personalizacja: przypisywanie sobie sprawczości w występowaniu zdarzeń bez uzasadnienia;
• nadmierne uogólnianie: „zawsze”, „wszyscy”, „nigdy”, „nic”;
• nadużywanie imperatywów, powinności: „muszę”, „powinienem”;
• żal odnoszący się do przeszłości.

Zniekształcenia poznawcze występują u każdej osoby, ale w zaburzeniach psychicznych są szczególnie utrwalone, a ich tendencyjność jest niekiedy skrajna.

Celem terapii poznawczej jest zidentyfikowanie i modyfikacja dezadaptacyjnych przekonań kluczowych (najgłębszych, ogólnych przekonań, których źródło tkwi w doświadczeniach życiowych), myśli automatycznych i zniekształceń poznawczych.

Przekonania wymagające zmiany dotyczą dwóch głównych obszarów – bezradności (np. „jestem słaba” należy zmienić na „jestem dość silna i potrafię”) oraz niezasługiwania na miłość (np. „nie da się mnie kochać” należy zmienić na „jestem warta miłości”). By tego dokonać, konieczne jest zastosowanie adekwatnych procedur i technik terapeutycznych.

Strategie i techniki stosowane w terapii poznawczej to m.in.:

• dialog sokratejski: polega na zadawaniu pytań ogólnych i sądujących oraz formułowaniu podsumowujących twierdzeń, co służy zbadaniu treści i znaczenia doświadczeń oraz przekonań Pacjenta i zmianie jego zachowań;
• techniki restrukturalizacji przekonań: dyskusja, przekonywanie Pacjenta, psychoedukacja;
• techniki uczenia się umiejętności potrzebnych do radzenia sobie w trudnych sytuacjach: m.in. psychodrama, naśladowanie zachowań modela, odgrywanie scenek, ćwiczenie w różnych kontekstach społecznych;
• techniki uczenia się rozwiązywania problemów: zalicza się do nich m.in. uczenie umiejętności samoobserwacji, formułowanie celów działania, formułowanie dostosowanych do celów sposobów działania, uczenie się rozpoznawania konsekwencji własnego zachowania czy uczenie się umiejętności poszukiwania zachowań alternatywnych.

W terapii poznawczej za niezbędny warunek dla skutecznego zadziałania procedur i strategii terapeutycznych uważa się relację pomiędzy Pacjentem i terapeutą. Dzięki niej możliwa jest wspólna praca nad zmianą.

Rolą Pacjenta jest ujawnianie i zgłębianie wcześniej słabo rozpoznawanych myśli i uczuć, a rolą terapeuty – prowadzenie i pomaganie mu w tym, często bolesnym, zadaniu.

Terapia jest zawsze poprzedzona diagnozą. Procedury służące przepracowaniu dezadaptacyjnych przekonań są skoncentrowane na kwestiach takich jak m.in.:

1. Jakie są myśli i przekonania Pacjenta i które z nich są nieprzystosowawcze;
2. Jakie są argumenty za i przeciw tym przekonaniom;
3. Jakie mogą być alternatywne interpretacje wydarzeń lub sytuacji, do których odnosi się przekonanie;
4. Co wynika z alternatywnych interpretacji dla formułowania nowych przekonań i zachowań.

Podczas formułowania alternatywnych myśli Pacjent powinien monitorować towarzyszące im nastroje i pojawiające się zmiany w funkcjonowaniu.

Przy użyciu psychoterapii poznawczej leczone są:

• depresja;
• fobia społeczna;
• uogólnione zaburzenia lękowe;
• zaburzenie stresowe pourazowe (PTSD);
• zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne;
• zaburzenia odżywiania;  
• uzależnienia;
• choroba afektywna dwubiegunowa (ChAD);
• zaburzenia osobowości;
• schizofrenia;
• zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD). 

Z psychoterapii poznawczej skorzystasz w klinikach MindHealth – Centrum Zdrowia Psychicznego. Nasze placówki działają w Warszawie, Poznaniu, Katowicach, Krakowie, Gdańsku i we Wrocławiu. Wizytę umówisz online lub dzwoniąc pod numer 22 566 22 24.

Proponujemy zarówno spotkania stacjonarne, jak i telemedyczne. Zapraszamy do zapisów na pojedyncze sesje psychoterapeutyczne lub do skorzystania z pakietu 5 sesji u wybranego psychoterapeuty.  

Cena terapii kognitywnej w placówkach MindHealth – Centrum Zdrowia Psychicznego różni się nieznacznie w zależności od miasta i wynosi:

• za stacjonarną psychoterapię indywidualną: 150-170 zł*;
• za telemedyczną psychoterapię indywidualną: 150-170 zł*;
• za pakiet 5 sesji psychoterapeutycznych u wybranego psychoterapeuty: 650-750 zł*.