Impotencja (zaburzenia erekcji)

Życie seksualne jest bardzo istotną kwestią ludzkiej egzystencji. Pełni ważną funkcję nie tylko ze względów prokreacyjnych, lecz także stanowi spoiwo więzi emocjonalnej dwóch osób. Aby w pełni czerpać satysfakcję z pożycia, partnerzy muszą być zdrowi. Są takie przypadłości, które utrudniają odbycie stosunku seksualnego. Jedną z nich jest powszechnie znana impotencja, fachowo określana zaburzeniami erekcji. Erekcja, czyli wzwód członka jest konieczna do odbycia stosunku. Niestety zjawisko to jest na tyle złożone, że zaburzenia erekcji mogą być wieloczynnikowe.

Centralny układ nerwowy i układ hormonalny są odpowiedzialne za pojawienie się wzwodu. Ciała jamiste i gąbczaste członka w momencie podniecenia wypełniają się krwią. W wyniku tego mechanizmu dochodzi do wzwodu, co umożliwia wprowadzenie członka do pochwy partnerki. Aby cały proces przebiegł prawidłowo, organizm Pacjenta musi zdrowo funkcjonować. Istotne są takie czynniki, jak prawidłowe funkcjonowanie naczyń krwionośnych, brak uszkodzeń struktur wypełniających się krwią, reakcja układu nerwowego na stymulację seksualną. O impotencji mówimy, gdy członek nie wypełnia się krwią na tyle, by możliwe było odbycie stosunku seksualnego.

W Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych zaburzenia erekcji są ujęte w punktach:

• F52.2 Brak reakcji genitalnej — w przypadku mężczyzn pozycja określa zaburzenia erekcji polegające na niemożności jej osiągnięcia lub utrzymania do odbycia stosunku. U kobiet natomiast punkt wskazuje na suchość pochwy;
• N48.4 Impotencja z przyczyn organicznych — jej przyczyna jest związana z występowaniem innych chorób. 

Problem impotencji dotyka wielu osób. Według szacunków do roku 2025 na całym świecie ponad 322 mln mężczyzn może doświadczyć zaburzeń erekcji. W Polsce problem ten dotyczy ponad 3 milionów mężczyzn, z czego jedynie 15% z nich poszukuje pomocy specjalisty.

Niestety można twierdzić, że najprawdopodobniej podana w raporcie Vedi Clinic liczba jest niedoszacowana. Wynika to z faktu, że mężczyźni wstydzą się impotencji, przez co niechętnie dzielą się z innymi swoim problemem.

Wyróżniamy takie rodzaje zaburzenia, jak:

•  impotencja trwała — gdy niezależnie od okoliczności odbycie stosunku jest niemożliwe;
• impotencja wtórna — pojawia się w późniejszym etapie życia, gdy Pacjent przez jakiś okres prowadzi normalną aktywność seksualną;
• impotencja pierwotna — ma miejsce, gdy mężczyzna jeszcze nie osiągnął potencji z kobietą, a mimo to nie ma erekcji;
• impotencja psychologiczna — o podłożu psychologicznym, związana np. ze stanami lękowymi;
• impotencja organiczna — powodowana przez zmiany w obrębie narządów płciowych, np. zniekształcenie prącia, hormony, czy układ nerwowy.

Zaburzenia erekcji często występują u mężczyzn już od inicjacji seksualnej. Częściej jednak impotencja u mężczyzn ma charakter wtórny, tzn. pojawia się po latach realizacji zdrowego życia seksualnego. Pacjent z zaburzeniami erekcji może w ogóle nie doświadczać wzwodu, osiągać jedynie częściowy wzwód, lub mieć erekcję wyłącznie w początkowej fazie zbliżenia, która następnie zanika.

Większość mężczyzn doświadczających objawów zaburzeń erekcji spotyka się z ich bardzo ciężką formą, trochę rzadziej umiarkowaną. Część doznaje także ciężkich objawów, a najmniej Pacjentów — lekkich. Objawy impotencji zwykle są od razu dostrzegalne. Poza podstawową cechą choroby, czyli brakiem erekcji mężczyzna może również doświadczać:

• brak odczuwania pożądania seksualnego;
• brak możliwości wprowadzenie członka do pochwy mimo osiągnięcia erekcji;
• brak wytrysku;
• niemożność wykonywania ruchów frykcyjnych przez dłuższy czas;
• niemożność osiągnięcia orgazmu.

W przypadku impotencji na tle organicznym do objawów należą:

• stwierdzone choroby mające wpływ na sprawność seksualną, np. stwardnienie rozsiane, schizofrenia;
• zanik siły popędu seksualnego w sposób stopniowy;
• opóźniony wytrysk.

Do leczenia impotencji kwalifikują się Pacjenci, którzy doświadczają zaburzeń od ponad trzech miesięcy. Po takim czasie wiadomo, że problem jest poważny. Leczenie zaburzeń erekcji polega na eliminacji czynników, które zwiększają ryzyko wystąpienia impotencji, w szczególności palenia papierosów. Pacjenci z nadwagą powinni dążyć do redukcji swojej masy ciała. Do codzienności należy także wprowadzić aktywność fizyczną. Najważniejsze jednak jest zdiagnozowanie przyczyn problemu. Należy przeprowadzić diagnostykę w kierunku chorób organicznych, które mogą mieć wpływ na sprawność seksualną Pacjenta.

W leczeniu impotencji stosuje się środki farmakologiczne, a także psychoterapię. Terapia może mieć charakter grupowy, czy indywidualny. To może być także terapia dla par.

Badacze zauważają, że w ostatnich latach Pacjenci coraz chętniej poszukują pomocy specjalisty. Często zjawiają się w gabinetach psychoterapeutycznych ze swoimi partnerami, mając na uwadze znaczenie konfliktów w relacji z zaburzeniami erekcji.

Leczenie impotencji współcześnie przebiega w trzech tzw. rzutach:

• 1 rzut — wprowadzenie psychoterapii, farmakoterapii i urządzeń próżniowych;
• 2 rzut — iniekcje do ciał jamistych lub podawanie preparatów docewkowych;
• 3 rzut — wszczepienie implantów do ciał jamistych.

U Pacjentów doświadczających zaburzeń erekcji w wyniku pourazowej dysfunkcji tętniczej stosuje się chirurgiczną rewaskularyzację prącia. W przypadku Pacjentów o zaburzeniach hormonalnych podaje się testosteron, jednak pod warunkiem wykluczenia endokrynnego zaburzenia funkcji jąder. W kontekście leczenia zaburzeń erekcji duże znaczenie ma także ćwiczenie mięśni dna miednicy.

Niezależnie od tego, czy Pacjent doświadcza impotencji organicznej, czy psychogennej konieczna jest pomoc psychoseksualna. Wynika to z faktu, że impotencja w każdym aspekcie wpływa na relacje z partnerem, a także rozwój innych zaburzeń w wyniku obniżonej samooceny. W leczeniu impotencji wykorzystywana jest terapia poznawczo-behawioralna (CBT). W założeniu tej terapii człowiek doświadcza zaburzeń ze względu na sposób, w jaki postrzega otoczenie. W wyniku własnych myśli i konstrukcji świata odczuwa negatywne stany emocjonalne. W terapii poznawczo-behawioralnej chodzi o zmianę dysfunkcjonalnego myślenia Pacjenta na korzyść jego samopoczucia.

Pacjenci doświadczający impotencji często postrzegają siebie jako „niepełnych mężczyzn”. Celem terapeuty jest zmiana tej wizji. Terapia poznawczo-behawioralna zaburzeń seksualnych nie trwa długo, zwykle od ok. 3 do 25 spotkań z terapeutą. Spotkania mogą mieć charakter indywidualny lub odbywać się w formie terapii par. Jeśli niezależnie od przyczyny zaburzeń Pacjent jest odporny na leczenie, psychoterapia pozwala przewartościować jego życie. Seksuolog dąży do tego, by Pacjent zaakceptował fakt, że nie może osiągnąć erekcji i zaczął czerpać radość z innych aspektów życia.

W leczeniu impotencji zalecane jest również stosowanie treningów i ćwiczeń seksuologicznych. Pacjent w ramach pracy własnej może wykonywać w domu ćwiczenia, np. treningi masturabacyjne. Seksulog może także zalecić Pacjentowi z zaburzeniami erekcji:

• treningi komunikacji seksualnej partnerów — polegają na nauce wyrażania emocji i uczuć wobec siebie. Partnerzy uczą się, jak komunikować swoje potrzeby i preferencje seksualne, dzięki czemu otwierają się przed sobą i maleje ich skrępowanie;
• trening psychoseksualny — ćwiczenia partnerskie polegające na wspólnym dotykaniu swoich ciał. Kluczem treningu jest nauka odczuwania przyjemności ze wspólnych pieszczot;
• mapa ciała — polega na oznaczeniu na narysowanej ludzkiej sylwetce miejsc, których dotykanie sprawia partnerom przyjemność oraz tych, które sprawiają dyskomfort;
• metoda miodowego miesiąca — Pacjent zachowuje wstrzemięźliwość od stosunków płciowych przez pewien czas z jednoczesnym poleceniem przebywania z partnerką w łóżku. Dzięki temu Pacjent nie czuje presji konieczności odbycia stosunku;
• trening relaksacji — Pacjent uczy się usuwać napięcie, dąży do odprężenia, eliminacji strachu związanego z aktywnością seksualną.

W leczeniu impotencji stosuje się leczenie hormonalne oraz inhibitory fosfodiesterazy typu 5 (PDE-5): syldenafil, wardenafil, tadalafil, mirodenafil, udenafil. Badania nad inhibitorami PDF-5 wskazały na skuteczność syldenafilu rzędu średnio 69% w związku z odbyciem stosunku seksualnego.

Wysoka skuteczność dotyczy także tadalafilu 69%. Aż 73%-88% badanych osiągnęło poprawę wzwodu w wyniku zastosowania inhibitorów PDE-5. Poprawa dotyczyła zarówno osób cierpiących na depresję, jak i choroby sercowo-naczyniowe, stwardnienie rozsiane czy cukrzycę. 

Psychologiczna impotencja to stan, w którym Pacjent nie może osiągnąć erekcji ze względu na aspekty psychologiczne, takie jak obawy przed stosunkiem, depresja, czy osobowość neurotyczna. Stres i zmęczenie prowadzą do braku libido, to może się objawiać zaburzeniami erekcji. Impotencja o podłożu psychicznym zwykle pojawia się nagle, cechuje się brakiem erekcji za dnia, lecz zachowaniem mechanizmów wzwodu w nocy. Przyczyny psychogennych zaburzeń erekcji to m.in.:

• stres;
• lęk przed niepowodzeniem odbycia stosunku;
• problemy w związku;
• strach przed opuszczeniem;
• niska samoocena;
• presja związana z koniecznością odbycia stosunku;
• brak edukacji seksualnej;
• traumy.

Szczególnie narażeni na tę przypadłość są mężczyźni z cukrzycą, chorobami sercowo-naczyniowymi i zaburzeniami psychicznymi. Znaczenie w wystąpieniu impotencji mają hormony. Niezbędny do prawidłowego wystąpienia erekcji jest testosteron. Z wiekiem organizm mężczyzny wymaga większych stężeń testosteron do osiągnięcia erekcji. Niedobór testosteronu może wpływać na problemy z erekcją i niskie libido. Przyczyną impotencji często są uszkodzenia naczyń doprowadzających krew do członka. Może mieć to związek z uogólnioną chorobą naczyniową. Impotencja to jeden z objawów wskazujący na chorobę niedokrwienną serca. Do innych przyczyn impotencji należą:

• otyłość;
• nieprawidłowa dieta;
• zaawansowany wiek;
• siedzący tryb życia;
• nadciśnienie;
• depresja;
• nadużywanie alkoholu.

Organiczne przyczyny impotencji to np.:

• anomalie narządów płciowych, np. stulejka;
• urazy narządów płciowych;
• choroby wątroby;
• choroby zapalne narządów;
• choroby neurologiczne;
• choroby serca;
• choroby tarczycy.

Problemy z erekcją mogą wystąpić również wtedy, gdy partnerzy nie mają odpowiednich warunków do odbycia stosunku. Także strach przed ciążą prowadzi do blokady przed stosunkiem. Zaniedbanie higieny osobistej partnera również może hamować wzwód. Czasem występuje także powszechnie nazywana impotencja poporodowa. Problemy z erekcją mogą mieć wówczas związek z traumatycznymi doświadczeniami na sali porodowej.

Palenie papierosów to jeden z czynników zwiększających ryzyko wystąpienia zaburzeń erekcji. Według raportu Vedi Clinic Zaburzenia erekcji w Polsce 26% osób doświadczających impotencji to nałogowi palacze. Palenie tytoniu wpływa na rozwój chorób krążenia, nadciśnienie i chorobę niedokrwienną serca. Szkodliwe są także inne używki. W wyniku nadużywania alkoholu może wystąpić impotencja alkoholowa. 

Cukrzyca jest jedną z najczęstszych chorób współistniejących z zaburzeniami erekcji. Gdy Pacjent choruje na cukrzycę, to wszystkie fazy reakcji seksualnej ulegają zaburzeniu. Pojawiają się w szczególności trudności w osiągnięciu orgazmu. Cukrzyca wpływa na zwiększenie stężenia glukozy, co prowadzi do wielu powikłań narządowych i zaburzeń funkcji seksualnych. Choroba powoduje zmiany naczyniowe w ciałach jamistych prącia. Ponadto cukrzyca wiąże się z ogólnym spadkiem nastroju i libido. Pacjent ma więc trudności w osiągnięciu erekcji.

Niestety zaburzenia erekcji mogą występować w wyniku reakcji nerwicowej na stresowe sytuacje. Gdy mężczyzna czuje obawy, że nie uda mu się sprostać wyzwaniu, wiąże się to z uczuciem złości i wstydu. Jeśli Pacjentowi bardzo zależy na tym, by zadowolić partnerkę i pokazać się z jak najlepszej strony, wówczas może dojść do zaburzenia. Impotencję występującą na tle nerwowym można rozpoznać poprzez wystąpienie następujących objawów:

• wykluczenie chorób organicznych;
• nagłe wystąpienie zaburzeń;
• przedwczesny wytrysk;
• brak skuteczności środków farmakologicznych.

Choć impotencja kojarzona jest głównie z mężczyznami, podobnych schorzeń doświadczają kobiety. O impotencji u kobiet mówi się, gdy nie mogą z jakichś względów przyjąć narządów płciowych mężczyzny. Kobiety mają trudności w odbyciu stosunku w wyniku niedorozwojów lub pochwicy.

Nerwicowe zaburzenia seksualne powodują napięcie lękowe, które uniemożliwia odbycie stosunku płciowego. Pochwica jest przykładem schorzenia, w którym kobieta nie jest w stanie wpuścić do swojego ciała mężczyzny. Polega na napinaniu i kurczeniu się mięśni pochwy. W rezultacie wejście mechanicznie się zamyka i penis nie może wejść do środka. Ścisk nie tylko utrudnia stosunek, ale może nawet sprawiać kobiecie ból. Co więcej, pochwica na tle psychicznym związana jest bezpośrednio ze stosunkiem. Może występować chwilę przed nim i w jego trakcie. Pochwica również może mieć charakter organiczny.

Impotencja, choć fizycznie dotyka tylko jedną ze stron związku, to na gruncie psychologicznym stanowi problem obydwojga partnerów. Skutki impotencji wzbudzają w Pacjencie poczucie winy. Mężczyzna ma do siebie pretensje o to, że nie jest w stanie zaspokoić partnerki. Pacjent zagrożony jest rozwojem depresji. Między partnerami rodzą się konflikty, a nad związkiem pojawia się widmo rozstania. Partner stara się unikać zbliżeń, ponieważ boi się, że nie da rady sprostać oczekiwaniom. Wówczas pojawiają się obawy partnerki dotyczące zdrady, czy wygaśnięcia uczucia. Zaburzenia erekcji stanowią ważny problem w kontekście emocjonalnym, lecz obniżają także zdolność prokreacji. Impotencja sprawia, że zapłodnienie jest utrudnione.

Nazwa choroby bywa przedmiotem żartów osób, które nie zdają sobie sprawy z powagi zaburzenia. Mężczyźni boją się sami przed sobą przyznać, że potrzebują pomocy specjalisty. Stygmatyzowanie osób chorych jest bardzo krzywdzącym zjawiskiem, ponieważ impotencja może pojawić się u mężczyzn w każdym wieku. Nigdy nie wiadomo, czy osoba, która szydzi z choroby, sama kiedyś nie padnie jej ofiarą. Przerażeni Pacjenci, którzy obserwują u siebie objawy zaburzeń erekcji, zaczynają się zastanawiać, czy impotencja jest wyleczalna. Na szczęście współczesna medycyna i psychologia potrafią zwalczyć zaburzenie. Jednak warto zaznaczyć, że nie we wszystkich przypadkach. Skuteczne w leczeniu farmakologicznym są w szczególności inhibitory PDF-5. Potwierdzona została także skuteczność terapii poznawczo-behawioralnej w przypadku par heteroseksualnych. Najlepszym sposobem na zwalczenie zaburzeń erekcji jest połączenie leczenia farmakologicznego z psychoterapią.

Źródła:

• M, Rabijewski, Diagnostyka i leczenie zaburzeń erekcji – wytyczne American College of Physicians, „Medycyna po Dyplomie” 2010, t. 19, nr 3, s. 16-19;
• Raport Vedi Clinic — Kliniki dla Mężczyzn, Zaburzenia Erekcji w Polsce (https://klinikadlamezczyzn.pl/wp-content/uploads/2016/04/RAPORT-ZABURZENIA-EREKCJI-W-POLSCE.pdf - dostęp 23.08.2022);
• Ważna informacja o bezpieczeństwie leku zatwierdzona przez Prezesa Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, Informator dla Pacjenta V.1_15.07.2021 (https://www.polfawarszawa.pl/products/pil/informator-dla-pacjenta-2021-07pl.pdf - dostęp 23.08.2022);
• G. Jarząbek-Bielecka, M. Mizgier, K. Andrzejak, M. Guszczyńska-Losy, M. Pisarska-Krawczyk, M. Wilczak, W. Kędzia, S. Sajdak, Zaburzenia libido i erekcji z uwzględnieniem przyczyn endokrynologicznych, „Polski Przegląd Nauk o Zdrowiu” 2018, t. 2, nr 55, s. 269-272;
• Z. Jabłoński, Optymalne podejście w leczeniu psychogennych dysfunkcji seksualnych, „Psychoterapia” 2002, nr 1 (120), s. 41-46;
• K. Graczyk, Aspekty medyczno-prawne impotencji względnej psychicznej, „Studia Włocławskie” 2005, t. 8, s. 303-319;
• J. Oettingen, Propozycja postępowania terapeutycznego w przypadku zaburzeń erekcji. Podejście poznawczo-behawioralne, „Psychoterapia” 2014, nr 2 (169), s. 91-105;
• G. Onik, K. Knapik, G. Cieślar, A. Sieroń, B. Flak, H. Brus, K. Sieroń-Stołtny, Rehabilitacja w zaburzeniach erekcji, „Rehabilitacja w Praktyce” 2014, nr 2, s. 27-29.