Apatia – przyczyny, leczenie; apatia a depresja

Apatia jest stanem psychicznym, który objawia się niechęcią do wykonywania codziennych czynności i potrzebą odosobnienia, przebywania w samotności i spokoju. Bardzo często apatia oznacza także niemożność odczuwania przyjemności lub ograniczone odczuwanie bodźców z zewnątrz, także bodźców fizycznych.

Apatia, czyli stan przygnębienia może trwać krótko (wtedy mówimy np. o chandrze lub chwilowym spadku nastroju) lub mieć charakter przewlekły i wtedy można mówić o apatii jako o objawie choroby. Apatia może być objawem depresji, ale także chorób otępiennych, np. choroby Alzheimera lub demencji. Szacuje się, że występuje ona u połowy seniorów cierpiących na te schorzenia, przy czym jest bardzo często ignorowana, ponieważ ma odczuwalnie mniejsze negatywne skutki dla otoczenia, jak zaburzenia pamięci czy agresja. 

Apatia prowadzi do zaniechania codziennych obowiązków, wpływa negatywnie na relacje społeczne, prowadzi do rezygnacji ze spotkań towarzyskich, pogarsza jakość życia i sprawia, że choremu brakuje motywacji do działania. W żadnym razie nie wolno bagatelizować apatii, która utrzymuje się dłużej niż tydzień. 

Objawia się ona małym zainteresowaniem współżyciem seksualnym lub całkowitym brakiem ochoty do kontaktów seksualnych. Apatia seksualna może wynikać z przemęczenia organizmu, ze stresu lub mieć podłoże w depresji. Bardzo często na jej wystąpienie wpływa styl życia, mała aktywność fizyczna oraz palenie tytoniu i nadużywanie alkoholu. 

Apatia u dziecka objawia się nietypowym dla niego zachowaniem - nadmierną sennością, ciągłym zmęczeniem, obniżeniem aktywności (nadmiernym spokojem). U dzieci apatia może mieć podłoże w rozwijających się chorobach - infekcjach wirusowych, bakteryjnych, a także rozwoju anemii, niedoczynności tarczycy, w alergii oraz często występuje przy przeroście trzeciego migdałka (niedotlenienie powoduje nadmierną senność, a ta przekłada się na apatyczne zachowania). Z kolei poczucie ciągłego zmęczenia u dziecka powinno skłonić rodzica do szukania przyczyn wystąpienia apatii, a w przypadku wykluczenia podłoża fizycznego należy porozmawiać z doświadczonym psychologiem dziecięcym. 

Jej przyczyn może być dużo - do psychicznych zalicza się przede wszystkim poważne choroby, takie jak depresja, schizofrenia i choroba dwubiegunowa. Ryzyko wystąpienia apatii rośnie, jeśli pacjent przeżył poważne traumy, żyje w ciągłym stresie, ma zbyt dużo na głowie lub nie radzi sobie z obowiązkami. Apatia może być wywołana złym samopoczuciem, które wynika z fizycznych dolegliwości, powodowanych przez choroby układu krążenia, tarczycy, zaburzenia pracy nadnerczy czy przysadki mózgowej. 

Apatia może być tylko symptomem, czyli objawem danego schorzenia lub problemem samym w sobie - w każdym przypadku apatia powinna zostać przeanalizowana przez specjalistę, gdyż utrata energii do życia i obniżenie nastroju utrzymujące się powyżej kilku dni pogarsza jakość życia i prowadzi do zaburzeń w funkcjonowaniu. 

Do objawów apatii zaliczamy senność, zmęczenie, mogą pojawić się problemy ze snem - z zasypianiem, nocne wybudzanie się, osłabienie koncentracji w ciągu dnia, problemy z pamięcią, brak chęci do życia towarzyskiego i rezygnacja ze spotkań, utrata zainteresowania czynnościami, które do tej pory sprawiały radość, ciągły brak energii na nawet najprostsze czynności. Najczęściej spotyka się kilka objawów na raz, przy czym najłatwiej apatię zauważa otoczenie chorego, definiując ją jako całkowite zobojętnienie na innych oraz brak motywacji do działania czy nawet brak zdolności do odczuwania emocji takich jak radość, zadowolenie. 

Objawy apatii takie jak problemy ze snem często są reakcją organizmu na stres związany z pracą czy życiem prywatnym, jednak jeśli nie ustępują one przez dłuższy okres czasu, mogą świadczyć o poważniejszych problemach. 

Przedłużająca się apatia wymaga leczenia - kluczowe jest tutaj podejście bliskich i przekonanie osoby cierpiącej na ten problem do poszukania pomocy profesjonalisty i podjęcia leczenia. Leczenie dobiera się w zależności od przyczyn i objawów apatii, która często towarzyszy innym schorzeniom, jak np. depresja, otępienie (dotyczy osób starszych), schizofrenia czy choroba dwubiegunowa. Stosuje się leczenie farmakologiczne (o którym decyduje psychiatra w zależności od stanu pacjenta, objawów i ich nasilenia) oraz psychoterapię. Ważne jest wsparcie bliskich i znalezienie hobby, pasji, która wniesie coś pozytywnego do życia osoby cierpiącej na przedłużającą się apatię. Przepisanie leków zawsze poprzedzone jest wywiadem lekarskim i pełną diagnostyką w kierunku chorób psychicznych. 

W walce z apatią przydatne są także techniki relaksacyjne oraz wdrożenie aktywności fizycznej, która poprzez zwiększenie wydzielania endorfin poprawia humor i zwiększa poziom energii organizmu. 

Odczuwanie apatii jest zawsze sprawą indywidualną - nie trwa ona "zawsze" tygodnia czy dwóch - to, jak dana osoba odczuwa przygnębienie, jakie towarzyszą jej objawy czy ile trwa obniżony nastrój jest sprawą indywidualną, która u każdego wygląda inaczej.

Apatia może mieć związek z pogodą lub występującą chorobą, jednak powinna ustąpić w przypadku poprawy lub wyeliminowania czynnika powodującego przygnębienie. Jeśli mimo wszystko obniżone samopoczucie nie znika, to warto udać się na konsultację ze specjalistą od zdrowia psychicznego, gdyż słaby nastrój może mieć podłoże w problemach psychicznych.

Stan apatii można wyleczyć - stosuje się leki, które przynoszą efekty dość szybko, ale najlepszym sposobem leczenia apatii i zapobiegania jej nawrotom jest psychoterapia. Na efekty jej działań trzeba jednak czekać, pacjent musi także angażować się w proces powrotu do zdrowia, dlatego w sytuacji, kiedy apatia trwa długo i jest dotkliwie odczuwalna, stosuje się leki, aby poprawić komfort życia pacjenta i dopiero wtedy zaleca się psychoterapię. 

Depresja jest poważną chorobą, która wymaga leczenia, a jednym z jej objawów jest przewlekła apatia. Osoby chore na depresję rezygnują ze spotkań z innymi, nie mają siły i chęci do życia, nic ich nie cieszy, cierpią na zaburzenia snu i apetytu. Depresja trwa na ogół długo - obniżony nastrój ciągnie się miesiącami. Dodatkowo chory na depresję często traci krytyczne spojrzenie na rzeczywistość i swój stan, wierzy w to, że nic dobrego go nie czeka, nie ma poczucia, że jest to stan przejściowy.

W przypadku apatii występującej przejściowo, mającej związek z pogodą (jesienna chandra) lub gorszym dniem czy jakimś smutnym wydarzeniem w życiu, osoba cierpiąca na obniżenie samopoczucia ma tego świadomość, wie, że jest to czas przejściowy, a osiągnięcie szczęścia będzie możliwe w przyszłości. 

Nie każda apatia oznacza depresję, ale jeśli utrzymuje się długo, pogłębia się, dołączają inne objawy - warto poszukać pomocy.

Pojawienie się apatii może mieć związek z pogodą - wiele osób odczuwa skutki jesiennego lub wiosennego przesilenia w postaci właśnie pogorszenia samopoczucia. Sposoby na poprawę humoru są indywidualne - dla jednych będzie to wieczór z książką (dla introwertyków), dla innych wyjście ze znajomymi (ekstrawertycy wolą kontakty z ludźmi). Ważne, aby próbować zwalczać chandrę i nie popadać w smutek. 

Świetnym sposobem na apatię jest aktywność fizyczna. Dzięki niej wydzielają się hormony szczęścia (dopamina, serotonina, endorfiny), które wpływają znacząco na poprawę nastroju, dodają energii oraz ułatwiają sen. 

Kluczowe w walce z apatią jest wsparcie bliskich oraz znalezienie swojej pasji, swojego hobby. Wsparcie bliskich oraz okazywane przez nich zrozumienie jest często nieocenione. Zwłaszcza, że bardzo często to właśnie bliscy namawiają osobę z obniżonym nastrojem do skorzystania z pomocy psychologa lub psychiatry. Hobby czy pasja pozwalają z kolei zająć czymś myśli, skupić się na rzeczach przyjemnych. Warto inwestować w siebie, w swój rozwój i w przypadku gorszego samopoczucia szukać dla siebie zajęcia i możliwości na poprawę samopoczucia. 

Aby zapobiegać apatii i obniżonemu nastrojowi warto zadbać o takie aspekty swojego życia, jak zdrowe odżywianie, ruch oraz przebywanie na świeżym powietrzu i wychodzenie z domu. Należy starać się o minimalizację stresu oraz stosować techniki relaksacyjne, aby odpowiednio zregenerować organizm. Ważny jest także zdrowy sen i odpowiednie zadbanie o swój komfort w nocy. 

Źródła

• M. Beisert, W poszukiwaniu modelu seksualności [w:] Seksualność w cyklu życia człowieka, Warszawa 2006,
• L. Cierpiałowska, E. Soroko, Zaburzenia osobowości. Problemy diagnozy klinicznej, Poznań 2017, 
• G. Stricker, J. Gold, Studia przypadków psychoterapii, Warszawa 2010,
• World Health Organization, Depression (https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/depression - dostęp 09.10.23).