Pochwica

Pochwica po raz pierwszy została opisana w 1834 roku przez naukowca D. Huguier’a. Dziś jest już powszechnie znana i często przytaczana w literaturze.

Pochwica jest problemem klasyfikowanym w kręgu zaburzeń bólu seksualnego. Polega na trwałym lub powtarzającym się skurczu mięśni okołopochwowych, niepozwalającym lub znacznie utrudniającym na wprowadzenie do pochwy członka, palca lub innych przedmiotów. Dzieje się tak nawet mimo akceptacji ze strony kobiety.

Pochwica dzieli się na dwa rodzaje, podzielone ze względu na przyczyny dolegliwości:

• Pochwica organiczna — spowodowana wadami rozwojowymi;
• Pochwica nieorganiczna — mająca podłoże psychogenne.

Chorobę można podzielić również ze względu na moment jej powstania:

• Pochwica pierwotna — występująca od początku życia seksualnego (oznacza to, że prawidłowa reakcja genitalna nigdy nie występowała).

Pochwica pierwotna jest częstszą przypadłością. Zwykle daje o sobie znać już przy pierwszych kontaktach płciowych w życiu. Dlatego dysfunkcja częściej dotyka nastolatek i młodych kobiet, które obawiają się pierwszych zbliżeń. Ponadto lęk wzbudza również wizja niechcianej ciąży i zarażenie chorobami płciowymi.

• Pochwica wtórna — która pojawia się później (wcześniejsze reakcje genitalne były prawidłowe).

Pochwica wtórna objawia się u kobiet, które przez długi czas prowadziły prawidłowe życie seksualne i nic nie zwiastowało nadejścia trudności. Przyczyną mogą być czynniki socjo- kulturowe, psychologiczne lub medyczne.

Literatura wyróżnia cztery stopnie nasilenia pochwicy wyodrębnione ze względu na udział konkretnych grup mięśniowych:

1. Penetracja pochwy jest możliwa. Nie ma mechanicznych trudności w odbyciu stosunku. Akt jest jednak nieprzyjemny i sprawia kobiecie ból;
2. Do penetracji pochwy może dojść z pomocą palca, czy małego wziernika pochwowego. Nie jest jednak możliwa penetracja penisem;
3. Żadna penetracja nie jest możliwa bez wspomagania. Dopiero rozmowa, zastosowanie relaksacji i żelu stwarza możliwość penetracji.
4. Przeprowadzenie badania ginekologicznego jest możliwe tylko w znieczuleniu ogólnym Pacjentki.

Tak, jak w przypadku innych chorób pochwica została wymieniona w ICD-10 i DSM-IV.

Zgodnie z klasyfikacją zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (DSM-IV) pochwica (306.51) stanowi skurcz mięśniówki zewnętrznej trzeciej części pochwy. Skurcz może być nawracający, utrwalony lub mimowolny. Pochwica często uniemożliwia odbycia satysfakcjonującego stosunku seksualnego, a to z kolei przyczynia się do cierpienia i problemów personalnych Pacjentki, grozi też pogorszeniem relacji w związku. Kryteria choroby odnoszą się do odruchów skurczy mięśni, problemów interpersonalnych i efektów psychicznych.

• Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 definiuje zjawisko pochwicy psychogennej pod numerem F52.5. Klasyfikacja również nawiązuje do skurczu mięśni pochwy i związanej z tym bolesności lub całkowitej niemożność penetracji za pomocą członka. Pochwica organiczna jest ujęta wśród stanów bólowych związanych z żeńskimi narządami rozrodczymi i cyklem miesiączkowym (N94.2).

Pochwica to stosunkowo rzadka choroba, która występuje u ok. 1-6% Pacjentek doświadczających zaburzeń seksualnych. Diagnoza pochwicy nie jest zawsze oczywista, ponieważ niekiedy ciężko jest odróżnić dolegliwości bólowe o innym podłożu od objawów pochwicy. Dlatego w leczeniu zaburzenia tak istotne jest przeprowadzenie odpowiedniego wywiadu z Pacjentką. Zwykle kobiety dotknięte przypadłością udają się ze swoim problemem do ginekologa. Tymczasem znacznie lepszym wyborem jest wizyta u seksuologa. Specjalista seksuolog ma szeroką wiedzę w zakresie chorób o podłożu psychologicznym.

Doświadczasz objawów schorzenia? Zgłoś się do doświadczonego seksuologa w MindHealth Centrum Zdrowia Psychicznego.

Oprócz podstawowego objawu pochwicy, jakim jest zaciśnięcie mięśni pochwy, dysfunkcja związana jest również z bólem. Jednak ból wcale nie musi być jednym z objawów.

Część Pacjentek doświadcza także skurczu mięśni przywodzących ud, mięśni pośladkowych i mięśni prostych brzucha. Pochwica nie występuje tylko podczas stosunku. Może też pojawiać się przy wprowadzaniu do pochwy jakiegokolwiek przedmiotu, a nawet palca. Reakcja genitalna może być prawidlowa, gdy nie jest podejmowana próba penetracji, albo jakakolwiek próba kontaktu seksualnego prowadzi do uogólnionej obawy i próby uniknięcia wprowadzenia członka do pochwy.

Oprócz dolegliwości fizycznych pochwica wpływa również na zachowanie Pacjentek. Kobiety dotknięte schorzeniem wykazują większą ostrożność w stosunkach płciowych.

Pochwica może mieć również postać wyobrażeniową, która objawia się uciskiem mięśni nawet bez próby penetracji. Wystarczy, że Pacjentka o niej pomyśli, by objawy dały o sobie znać. U jednych Pacjentek pochwica występuje podczas stosunku. U innych tylko incydentalnie. Kiedy?

• Pochwica a cytologia.

Badania wykazują, że 28% kobiet dotkniętych pochwicą doświadcza skurczy w czasie badania ginekologicznego. Przerażone intymną sytuacją kobiety zaciskają mięśnie pochwy, jednocześnie uniemożliwiając przeprowadzenie badania cytologicznego.

• Pochwica a tampony.

Pochwica może się objawiać również w trakcie próby aplikacji tamponu. Wprowadzenie jakiegokolwiek przedmiotu do pochwy wiąże się z lękiem i dyskomfortem. Próba aplikacji może wtedy sprawiać duży ból i ostatecznie się nie udać.

Dyspareunia i pochwica to choroby często ze sobą mylone. Dyspareunia oznacza ból w okolicach narządu rodnego w czasie lub tuż po odbytym stosunku seksualnym. Tym, co różni dyspareunię od pochwicy, jest brak obkurczenia sromu i pochwy. Co prawda, może się pojawić, lecz nie jest to bezpośrednio związane z bólem. Dyspareunia nie unieumożliwia penetracji. Stosunek jest fizycznie możliwy, lecz powoduje ból i dyskomfort. Literatura wyróżnia trzy rodzaje dyspareunii:

• dyspareunię płytką – gdy kobieta doświadcza bólu w przedsionku pochwy;
• dyspareunię głęboką – w przypadku bólu na sklepieniu pochwy;
• dyspareunię uogólnioną – gdy kobieta odczuwa ból w całej pochwie.

Przyczyny dyspareunii podobnie jak w przypadku pochwicy mogą mieć podłoże organiczne, psychogenne, jak i wieloczynnikowe.

W przypadku dyspareunii ból może być odczuwalny już w trakcie próby podjęcia penetracji. Miewa charakter ograniczony lub też przewlekły. Dyspareunia podobnie jak pochwica może prowadzić do unikania kontaktów intymnych.

Badania dowodzą, że pochwica może mieć przyczyny organiczne i psychogenne.

Do przyczyn psychogennych zaliczamy:

• strach przed spodziewanym bólem;
• traumatyczne doświadczenia seksualne (np. wykorzystanie seksualne);
• wychowywanie w ortodoksyjny środowisku religijnym;
• niskie poczucie własnej wartości;
• brak akceptacji swojego ciała;
• strach przed zajściem w ciążę;
• negatywna postawa wobec seksualności;
• brak edukacji seksualnej;
• strach przed zakażeniem chorobą płciową;
• złe relacje z partnerem;
• obawy przed wielkością członka;
• wychowanie w negatywnym nastawieniu do płci przeciwnej.

Natomiast w przypadku pochwicy organicznej można wyróżnić takie przyczyny jak:

• przebieg chorób narządu rodnego;
• wrodzone wady rozwojowe narządów;
• przebieg przewlekłych chorób innych układów i narządów;
• zaburzenia rozwoju przewodów Müllera i zatoki moczowo-płciowej;
• zniekształcenia i blizny przedsionka pochwy;
• nieelastyczna błona dziewicza;
• zmiany chorobowe macicy i miednicy małej;
• stosowanie niektórych leków;
• zmiany zapalne w obrębie pochwy.

Literatura wymienia częstsze występowanie pochwicy w małżeństwach aranżowanych, gdzie do kontaktów seksualnych dochodzi z konieczności. Przez co późniejsze zbliżenia kojarzą się traumatycznie. Czasem błędnie można spotkać się ze stwierdzeniem, że pochwica wynika z niedopasowania narządów płciowych partnerów. W praktyce jednak nie jest to możliwe, gdyż prawidłowo pochwa poszerza się o ok. 50%, dopasowując do penisa.

Niestety zaburzenie to stanowi utrudnienie w samym zajściu w ciążę. Co w przypadku gdy w życiu kobiety obecna jest pochwica, a ciąża stanowi jej marzenie? Wówczas należy zadbać o maksymalnie komfortowe warunki w czasie stosunku. Jeśli próby zawiodą, konieczna będzie pomoc seksuologa. Wiele kobiet zastanawia się, czy pochwica stanowi przeciwwskazanie do porodu siłami natury. Zdaniem terapeutów pochwica nie powinna wpływać na ewentualne komplikacje w czasie porodu. Ponadto zdarza się, że Pacjentki z pochwicą po porodzie odczuwają zmniejszone objawy choroby. Część jednak nie odnotowuje żadnych zmian w jej nasileniu.

Co, gdy diagnozę lekarską stanowi właśnie pochwica? Jak leczyć chorobę? Pochwicę leczy się poprzez skojarzenie psychoterapii poznawczej i behawioralnej. Skuteczna jest również terapia seksualna. Przed wdrożeniem leczenia pochwicy należy przeprowadzić badania fizykalne, ginekologiczne i seksuologiczne. W rozpoznaniu podłoża schorzenia (organicznego lub nieorganicznego) pomaga wykonanie badań krwi, cytologii szyjki macicy, czasem kolonoskopii, czy USG miednicy małej.

Podstawą w zdiagnozowaniu pochwicy jest zebranie wywiadu psychoseksualnego Pytania, jakie seksuolog może zadać podczas wizyty, dotyczą:

• momentu wystąpienia objawów choroby — czy mają miejsce już od pierwszych kontaktów seksualnych, czy wystąpiły później?;
• okoliczności wystąpienia objawów — w jakich sytuacjach ścisk/ból się pojawia?;
• charakteru skurczu — czy jest mimowolny, odruchowy, czy wystarczy samo wyobrażenie o penetracji, by się pojawił?

W przypadku pochwicy organicznej sama terapia niestety nie wystarcza. Konieczne jest wyleczenie przyczyn ginekologicznych choroby. W tym przypadku leczenie przybiera różną formę w zależności od przyczyny powodującej schorzenie. To może być np. fizykoterapia dna macicy. Mimo to, ze względu na wrażliwość problemu, również w przypadku pochwicy organicznej wskazany jest kontakt z seksuologiem i terapia psychologiczna. W leczeniu farmakologicznym stosuje się leki rozkurczowe, leki przeciwbólowe i w przypadku pochwicy o podłożu psychologicznym leki przeciwlękowe.

Pochwica nawet o podłożu psychologicznym jest schorzeniem fizycznym, zatem można sobie pomóc ćwiczeniami. Lekarz zwykle zleca Pacjentce wykonywanie ćwiczeń opartych na technikach rozluźnienia mięśni pochwy. Zadania polegają na stopniowym wprowadzaniu do pochwy urządzeń rozszerzających. Ćwiczenia mają również znaczenie psychologiczne. Dzięki nim kobieta może pozbyć się wyobrażenia o bolesnym stosunku, czy badaniu cytologicznym.

Pochwica podczas stosunku negatywnie wpływa nie tylko na życie kobiety, ale i jej partnera. Prowadzi do osłabienia pożądania. Może sprawiać, że żadna ze stron nie ma ochoty do podjęcia współżycia. Kobieta odczuwa dyskomfort psychiczny, a wielokrotne próby penetracji mogą doprowadzić do zaburzenia wzwodu u partnera. Choroba jest więc uciążliwa dla obojga.

By sobie z nią poradzić, najlepiej zdecydować się na terapię u seksuologa. Skuteczne są również zlecone przez specjalistę ćwiczenia. Jeśli pochwicy doświadcza kobieta będąca w związku, istotne jest wsparcie partnera. Mimo trudnej sytuacji powinien wykazać się empatią i zrozumieniem.

Badania pokazują, że pochwicę da się całkowicie wyleczyć. Wizyty u seksuologa, terapia, ćwiczenia i farmakologia są skuteczne w szczególności wobec Pacjentek z pochwicą o podłożu psychologicznym. Jednak podstawą do wyleczenia pochwicy jest właściwe rozpoznanie choroby. Skuteczność leczenia (według Hawtona i Cataralana) wynosi 80% ozdrowień po blisko 15 sesjach terapeutycznych. Aby leczenie przyniosło skutki, Pacjentka powinna mieć silną motywację do wyjścia z choroby i akceptować porady terapeuty.

Źródła:

• G. Jarząbek-Bielecka, D. Radomski, M. Mizgier, M. Wilczak, M. Durda, M. Kaczmarek, M. Pawlaczyk, W. Kędzia, M. Pisarska-Krawczyk, Dyspareunia i bolesne miesiączki u kobiet z endometriozą – obserwacje kliniczne dotyczące zastosowania dienogestu, „Current Gynecologic Oncology” 2014, nr 12(4), s. 271-277;
• Światowa Organizacja Zdrowia, Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych. ICD-10, 2009 r.;
• P. Flis, Obraz ciała w narracjach kobiet z diagnozą pochwicy, „Seksuologia Polska” 2015, nr 13(2), s. 70-77;
• J. Sipowicz, R. Kujawski, G. Jarząbek-Bielecka, M. Pisarska-Krawczyk, W. Kędzia, M. Mizgier, Z. Friebe, Pochwica organiczna a wrodzone wady rozwojowe, „Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej” 2017, nr 70, s. 566-561;
• Zaburzenia seksualne u kobiet. ACOG Committee on Practice Bulletins – Gynecology, „Acog Practice Bulletin” 2011, nr 119, s. 69-79.