Zaburzenia psychiczne: rodzaje, objawy

Zaburzenia psychiczne są chorobą nie tylko psychiki, ale także całego organizmu. Zaburzenia w sferze psychicznej mogą bowiem przekładać się na funkcjonowanie całego organizmu, wywołując szereg dolegliwości psychicznych – np. zmęczenie, bezsenność, biegunki czy przyspieszoną akcję serca.

O zaburzeniach psychicznych mówi się wtedy, kiedy pewne sposoby myślenia, czucia, postrzegania lub zachowania i relacji z innymi ludźmi są źródłem cierpienia dla Pacjenta, utrudniają jego codzienne funkcjonowanie.

Mówiąc bardzo ogólnie, zaburzenia psychiczne są wszelkimi przejawami dyskomfortu w życiu Pacjenta. W niektórych przypadkach rozpoznanie zaburzenia psychicznego nie jest łatwe, bowiem granica między charakterem, a już zaburzeniem jest trudna do określenia.

W niektórych przypadkach, jak np. w przypadku omamów, halucynacji czy urojeń (schizofrenia lub psychozy) jest to łatwiejsze do zdiagnozowania przez lekarza. Jeśli zachowanie Pacjenta zmienia się gwałtownie lub znacząco odbiega od przyjętych społecznie norm, to również można podejrzewać zaburzenia psychiczne i warto skonsultować się ze specjalistą.

Bardzo dobrych psychiatrów i psychologów znajdziesz w placówkach MindHealth: Centrum Zdrowia Psychicznego. Specjaliści dostępni są zarówno w gabinetach w największych miastach Polski (Warszawa, Wrocław, Poznań, Katowice, Toruń, Gdańsk, Kraków), jak i poprzez teleporady. Zapisać można się poprzez stronę internetową lub pod numerem telefonu 22 566 22 24.

Choroby psychiczne (inaczej zaburzenia psychiczne) są klasyfikowane zgodnie z Międzynarodową Klasyfikacją Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10. Jest to oczywiście umowne nazewnictwo, bowiem choroby psychiczne są bardzo indywidualne, jednak klasyfikacja jest niezbędna do komunikacji z różnymi instytucjami, np. ZUS-em czy NFZ.

Czym więc różnią się od zaburzeń psychicznych? Teoretycznie obie nazwy mogą być używane zamiennie, ale coraz częściej zwraca się uwagę na fakt, że termin choroba psychiczna jest stygmatyzujący dla Pacjenta i odchodzi się od używania go właśnie na rzecz terminu zaburzenia psychiczne. Warto jeszcze nadmienić, że w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 od lat 80. XX wieku nie używa się określenia choroba psychiczna, a zaburzenie psychiczne, jednostka kliniczna bądź zespół objawów.

Nie sposób mówić o zaburzeniach psychicznych, nie wymieniając ich – poniżej zamieszczamy podział zaburzeń według wspomnianej Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10. Jest to wersja uproszczona:

1. Zaburzenia psychiczne organiczne, włącznie z zespołami objawowymi, np. otępienie w chorobie Alzheimera, Picka, Creutzfeldta-Jakoba, Huntingtona, Parkinsona lub otępienie naczyniowe, majaczenie, amnestia, halucynacje.
2. Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane używaniem substancji psychoaktywnych, np. spowodowane używaniem alkoholu, substancji uspokajających i nasennych, tytoniu, substancji psychoaktywnych.
3. Schizofrenia, zaburzenia typu schizofrenii (schizotypowe) i urojeniowe, np. schizofrenia paranoidalna, schizofrenia katatoniczna, zaburzenia urojeniowe, wielopostaciowe zaburzenia psychotyczne.
4. Zaburzenia nastroju (afektywne), np. epizod maniakalny, epizod depresyjny, choroba afektywna dwubiegunowa.
5. Zaburzenia nerwicowe, związane ze stresem i pod postacią somatyczną, np. fobia społeczna, zaburzenia lękowe z napadami lęku, natręctwa, ciężka reakcja na stres, zaburzenia dysocjacyjne, uporczywe bóle psychogenne, zaburzenia hipochondryczne, nerwica.
6. Zespoły behawioralne związane z zaburzeniami fizjologicznymi i czynnikami fizycznymi, np. zaburzenia odżywiania, nieorganiczne zaburzenia snu (bezsenność, somnambulizm, lęki nocne, koszmary senne), zaburzenia seksualne (awersja seksualna i brak przyjemności seksualnej, zaburzenia orgazmu, wytrysk przedwczesny, pochwica, dyspareunia, nadmierny popęd seksualny), zaburzenia psychiczne związane z porodem.
7. Zaburzenia osobowości i zachowania dorosłych, np. specyficzne zaburzenia osobowości (osobowość paranoiczna, schizoidalna, dyssocjalna, chwiejna emocjonalnie, lękliwa), patologiczny hazard, patologiczne podpalanie (piromania), patologiczne kradzieże (kleptomania), transseksualizm, zaburzenia identyfikacji płciowej w dzieciństwie, zaburzenia preferencji seksualnych, fetyszyzm, ekshibicjonizm, pedofilia, sadomasochizm, zaburzenia dojrzewania seksualnego, orientacja seksualna niezgodna z ego, zaburzenie związków seksualnych.
8. Niepełnosprawność umysłowa.
9. Zaburzenia rozwoju psychicznego (psychologicznego), np. specyficzne zaburzenia rozwoju mowy i języka, specyficzne zaburzenia rozwoju umiejętności szkolnych, całościowe zaburzenia rozwojowe (autyzm, zespół Aspergera).
10. Zaburzenia zachowania i emocji rozpoczynające się zwykle w dzieciństwie i w wieku młodzieńczym, np. zaburzenie aktywności i uwagi, depresyjne zaburzenie zachowania, lęk przed separacją w dzieciństwie, zaburzenie lękowe w postaci fobii w dzieciństwie, lęk społeczny w dzieciństwie, tiki nerwowe.
11. Nieokreślone zaburzenia psychiczne.

Po czym poznać zaburzenia psychiczne? Wiele zależy od rodzaju zaburzenia i jego wpływu na Pacjenta oraz otoczenie. Przykładowo do objawów nerwic zalicza się napady paniki, fobie, irracjonalny lęk przed np. wyjściem z domu lub jazdą autobusem. Jednak osoba cierpiąca na zaburzenia nerwicowe jest w pełni świadoma swoich problemów. Inaczej jest w przypadku osób cierpiących na psychozy – np. w przypadku schizofrenii lub choroby afektywnej dwubiegunowej Pacjent nie odróżnia rzeczywistości od fikcji.

O zaburzeniach psychicznych można mówić, jeśli u Pacjenta występują:

• brak chęci do życia;
• bardzo niska samoocena;
• agresja, samookaleczanie się;
• nagłe zmiany zachowania, także wahania nastrojów;
• zaburzenia łaknienia – jadłowstręt, prowokowanie wymiotów, jedzenie tylko określonych produktów (ortoreksja);
• nieuzasadnione stany euforii;
• apatia;
• ciągłe zmęczenie;
• problemy w sferze seksualnej;
• ataki paniki;
• lęki;
• problemy ze snem;
• problemy w kontaktach międzyludzkich;
• poczucie beznadziei, zły nastrój;
• myśli samobójcze.

Zaburzeń psychicznych jest wiele i w dużej mierze zależą od kwestii indywidualnych. Przyjmuje się, że do psychiatry powinien udać się każdy, kto odczuwa cierpienie psychiczne, dyskomfort w życiu i codziennym funkcjonowaniu spowodowany właśnie psychiką. Można udać się po poradę do psychologa lub psychoterapeuty, którzy, w razie takiej konieczności, skierują Pacjenta do psychiatry. Należy przy tym pamiętać, że psycholog i terapeuta nie mają uprawnień do wypisywania leków i zwolnień lekarskich. Takie możliwości mają tylko lekarze. Niemniej wizyta u psychologa może zaowocować wstępną diagnozą Pacjenta i stworzeniem planu leczenia.

• Zaburzenia nastroju (afektywne), także depresja

Do najczęściej występujących zaburzeń zaliczają się zaburzenia nastroju – cierpi na nie 15 proc. społeczeństwa. Tego typu problemy mogą pojawić się w każdym wieku, a Pacjent odczuwa różnicę, widzi, że jest ciągle zmęczony, apatyczny, nie ma na nic energii.

Co ważne, aby stwierdzić zaburzenia nastroju, powinny utrzymywać się one ponad 2 tygodnie, czyli mieć charakter przewlekły. Obniżony nastrój może świadczyć o rozwoju depresji, która objawia się m.in. niskim poczuciem wartości, problemami ze snem, brakiem apetytu, a nawet myślami samobójczymi.

W leczeniu zaburzeń nastroju stosuje się farmakoterapię, często zalecana jest także psychoerapia.

• Zaburzenia nerwicowe (lękowe)

Zaburzenia nerwicowe mają różny przebieg. Najczęściej wyróżnia się zaburzenia w postaci fobii (lęk wywołują sytuacje lub przedmioty, które w rzeczywistości nie są niebezpieczne. Pacjent odczuwa jednak paniczny lęk przed nimi i za wszelką cenę unika takich sytuacji, jednocześnie mając świadomość irracjonalności lęku), lęk uogólniony (ciągłe napięcie), zaburzenia lękowe z napadami lęku panicznego (napad paniki objawia się dusznościami, bólem w klatce piersiowej, szybką akcją serca, mdłościami, zawrotami głowy).

Najczęściej występujące fobie:

1. Agorafobia (lęk przed otwartą przestrzenią);
2. Klaustrofobia (lęk przed zamkniętymi pomieszczeniami);
3. Hafefobia (lęk przed dotknięciem);
4. Fobie przed zwierzętami – psy (kynofobia), koty (ajlurofobia), pająki (arachnofobia);
5. Akrofobia (lęk przed wysokością);
6. Fobie przed zranieniem, widokiem krwi, zastrzykiem;
7. Fobia społeczna.

W ramach zaburzeń nerwicowych wyróżnia się także zaburzenia obsesyjno-kompulsywne (tzw. nerwica natręctw). Objawia się ona nawracającymi myślami lub czynnościami, Pacjent nie może się im oprzeć, ich wykonywanie przynosi mu ulgę. Psychiatra zazwyczaj zaleca leczenie zaburzeń nerwicowych poprzez psychoterapię.

• Otępienie

Otępieniem nazywamy zespół objawów powstałych na skutek uszkodzenia i dysfunkcji mózgu, zwykle o charakterze przewlekłym lub postępującym. Bardzo często otępienie występuje w przebiegu chorób: Alzheimera i Parkinsona, a także na skutek urazów mózgu. Otępienie pogarsza komfort życia Pacjenta i jego rodziny, zaburzając pamięć, orientację w przestrzeni (także domowej), zdolność uczenia się, czy mówienia. W przebiegu otępienia świadomość pozostaje niezaburzona. Psychiatra może pomóc spowolnić proces postępowania choroby.

• Zaburzenia schizofreniczne

Na zaburzenia schizofreniczne cierpi około 1 proc. populacji, może ono rozwijać się powoli lub pojawić się nagle. Schizofrenia objawia się zaburzonym postrzeganiem rzeczywistości, wyrażania emocji, podejmowaniem decyzji. Pacjent zazwyczaj wycofuje się z kontaktów społecznych, ma problemy z koncentracją, cierpi na zaburzenia snu i apetytu, jest w ciągłym napięciu. Mogą pojawić się także omamy czy urojenia.

• Zaburzenia osobowości

Zaburzenia osobowości są trudne do zdiagnozowania, każdy z nas jest inny, mamy różne charaktery, kiedy więc można podejrzewać zaburzenia osobowości? Zazwyczaj mówi się o nich wtedy, kiedy Pacjent zachowuje się odmiennie od przyjętych norm społecznych albo jego zachowanie zmienia się drastycznie z dnia na dzień.

Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10 wyróżnia następujące osobowości:

1. Paranoiczną (nieufność, podejrzliwość, czujność, przypisywanie innym wrogich zamiarów);
2. Schizoidalną (obojętność na otoczenie, trudności w nawiązywaniu kontaktów);
3. Dyssocjalną (nieliczenie się z innymi, lekceważenie norm i reguł, brak poczucia winy, zachowania agresywne);
4. Chwiejną emocjonalnie, typ impulsywny i borderline,
5. Osobowość histrioniczną (teatralne zachowanie, chęć bycia w centrum uwagi);
6. Anankastyczną (obsesyjno-kompulsywna, cechuje ją perfekcjonizm, skrupulatność, przywiązanie do detali, silne przywiązanie do reguł);
7. Lękliwą (unikającą, cechuje ją poczucie bycia gorszym, wrażliwość na ocenę);
8. Zależną (uległość, potrzeba bycia zaopiekowanym);
9. Zaburzenia osobowości BNO (zaburzenia osobowości bliżej nieokreślone);
10. Zaburzenia seksualne (one również są sferą zainteresowań psychiatrii, gdyż bardzo często zaburzenia seksualne wynikają z problemów z psychiką — m.in. przewlekłego stresu i depresji).

Zaburzenia psychiczne często wymagają leczenia wielotorowego – łączy się farmakoterapię z psychoterapią, a także edukacją Pacjenta w zakresie problemu. Nie ma jednej odpowiedzi na to, jak leczyć zaburzenia psychiczne, wszystko zależy od natury problemu. Należy przy tym pamiętać, że leczenie jest długotrwałe.

Bardzo dobre efekty przynosi psychoterapia, która pozwala przepracować problem, poznać jego przyczyny i starać się je wyeliminować lub zmienić. Zapraszamy do placówek MindHealth: Centrum Zdrowia Psychicznego, gdzie czekają na Pacjentów doświadczeni terapeuci. Praca z Pacjentem może odbywać się w różnych nurtach psychoterapeutycznych, wszystko zależy od tego, jaki problem się pojawia. Ważne, aby chory czuł się w gabinecie komfortowo, ufał swojemu lekarzowi i nie miał przed nim tajemnic. Powinien mówić wszystko, co uważa za istotne. Psychoterapeutę, podobnie jak psychologa i psychiatrę, obowiązuje tajemnica zawodowa.

Często psychoterapię łączy się z farmakoterapią, aby Pacjent wyciszył się, uspokoił i odczuł poprawę codziennego funkcjonowania. Nie wszystkie leki działają od razu – w przypadku leków nasennych można mówić o natychmiastowej poprawie, jednak w przypadku leków na depresję na efekty należy poczekać nawet do 6 tygodni.

Do najczęściej stosowanych leków zalicza się:

• Leki na depresję (selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI), inhibitory wychwytu zwrotnego noradrenaliny i serotoniny (SNRI), trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne (TLPD), inhibitory monoaminooksydazy (IMAO));
• Leki przeciwlękowe (inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny, selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny, trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne blokujące wychwyt serotoniny oraz inhibitory monoaminooksydazy (IMAO));
• Leki uspokajające i nasenne (leki uspokajające (anksjolityczne), nasenne z grupy benzodwuazepin, leki nasenne nowej generacji – Z-leki (zaleplon, zopiklon, zolpidem).

Farmoakoterapia w przypadku zaburzeń psychicznych powinna być prowadzona pod nadzorem lekarza, niektóre leki mają działanie silnie uzależniające, dlatego należy przestrzegać wszystkich zaleceń.

Nie wszystkich problemów ze zdrowiem psychicznym można uniknąć, często są one uwarunkowane genetycznie. Jednak szybka interwencja oraz stosowanie się do pewnych zaleceń pozwalają Pacjentowi żyć w pełnym komforcie. O jakich zaleceniach mowa?

1. Należy zachować dystans w życiu i właściwe proporcje między życiem rodzinnym i pracą;
2. Warto wprowadzić aktywność fizyczną (która poprawia humor dzięki wytwarzającym się podczas ruchu endorfinom);
3. Należy zadbać o odpoczynek – przesypiać od 6 do 8 godzin w komfortowych warunkach;
4. Trzeba znaleźć czas dla siebie, na spotkania towarzyskie, wyjścia z domu, rozwój zainteresowań.
5. Zdrowa dieta to nie mit, właściwe odżywianie, menu bogate w warzywa i owoce poprawia funkcjonowanie całego organizmu, także psychiki.

Bardzo ważne jest, aby nie bać się pierwszej wizyty u psychologa. Specjalista chce Pacjentowi pomóc, ale aby to zrobić, musi mieć ogląd sytuacji. Dlatego też często zadaje pytania, na których odpowiedzi zobrazują sytuację chorego i pomogą w diagnozie. Psychiatra leki może przepisać już na pierwszej wizycie. Psychoterapeuta zazwyczaj po 2-3 spotkaniach jest w stanie powiedzieć choremu, ile potrzeba będzie czasu na przepracowanie problemu.