Depresja lękowa

Każdy zna pojęcie depresji, nawet od strony nienaukowej. W ostatnich latach wzrosła świadomość ludzi na temat szkodliwości choroby. Wiele aktywności pomocowych porusza problem depresji, mówi się o niej w programach śniadaniowych i social mediach. Depresja nie jest jednak jedynym zaburzeniem psychicznym, które objawia się smutkiem. Mało mówi się o zaburzeniach lękowych, które napawają Pacjenta ciągłymi zmartwieniami. Inną stosunkowo nową jednostką chorobową są tzw. zaburzenia depresyjno-lękowe, czyli depresja lękowa. ICD-10 wymienia przypadłość pod kodem F41.2 jako Zaburzenia depresyjne i lękowe mieszane. Jest to kategoria zaburzeń, której nie wymieniano jeszcze w ICD-9.

Choroba ma miejsce, gdy u Pacjenta występują zarówno objawy depresji, jak i lęku. Objawy obu zaburzeń są jednak równoważne. Ani lęk, ani depresja nie wychodzą na pierwszy plan. Ponadto objawy każdej grupy chorób nie są na tyle intensywne, by móc całkowicie przypisać Pacjentowi depresję lub zaburzenia lękowe. Jeśli objawy są dość silne, by z pewnością móc zdiagnozować wystąpienie każdego z zaburzeń, wówczas stwierdza się oba. Jest to jedno z najczęstszych zaburzeń psychicznych. Niestety wielu chorych nigdy nie zgłasza się ze swoimi problemami do specjalisty.

Lęk to stan, w którym Pacjent obawia się o przyszłość. W depresji natomiast doświadcza negatywnych myśli w kontekście przeszłości. Zaburzenia lękowe i depresyjne często się ze sobą łączą. U Pacjentów doświadczonych depresją ryzyko wystąpienia zaburzeń lękowych wynosi 47%-58%. Natomiast osoby z zaburzeniami lękowymi mają 56% szans na rozwinięcie się depresji. Przy czym objawy zaburzeń lękowych zwykle pojawiają się przed depresją.

Depresja lękowa jest przykładem połączenia objawów charakterystycznych dla obu chorób.

Jest to zaburzenie o charakterze przewlekłym. Niekorzystnie wpływa na funkcjonowanie społeczne. Utrudnia życie Pacjenta w każdym wieku. Depresja lękowa u dzieci może powodować trudności w nauce, u dorosłych niszczy natomiast życie zawodowe. W trakcie zaburzenia chory może doświadczać;

• elementu oczekiwania, np. na destrukcyjne wydarzenia w życiu;
• poczucia zagrożenia;
• lęku wolnopłynącego o niewielkiej amplitudzie z okresami większego nasilenia;
• napadów paniki,
• dysforii, czyli stanu obniżonego nastroju.

Prace nad DSM-IV zaowocowały wyodrębnieniem przez profesora Richarda Zinbarga 10 objawów zaburzeń lękowo-depresyjnych. Wystąpienie 5 z nich może świadczyć o wystąpieniu przypadłości. Są to:

• trudności z koncentracją;
• nadwrażliwość;
• poczucie beznadziejności;
• poczucie bezwartościowości;
• zmęczenie;
• zaburzenia snu;
• przewidywanie najgorszego;
• martwienie się;
• drażliwość;
• płaczliwość.

Depresja lękowa nie jest tak szkodliwa, jak dwa w pełni rozwinięte zaburzenia osobno. Z depresją lękową można normalnie funkcjonować, jednak trzeba stale mierzyć się z niedogodnością. Choroba ta jest trudna do leczenia. Konieczna jest pomoc specjalisty.

Spotkania z psychoterapeutą w Mindh Health nie tylko redukują objawy zaburzenia, lecz pomagają Pacjentowi w odbudowie życia społecznego. Na początek warto jednak udać się na kompleksową diagnozę depresji, która potwierdzi lub wykluczy problem.

Objawy somatyczne to dolegliwości fizyczne, jakie Pacjent odczuwa mimo braku stwierdzenia chorób w wynikach badań. Są to przypadłości charakterystyczne dla zaburzeń lękowych i depresji lękowej. Objawy fizyczne, jakich Pacjent może doświadczać w trakcie choroby to:

• drżenie;
• kołatanie serca;
• suchość w ustach;
• zaburzenia przewodu pokarmowego.

Objawy somatyczne depresji lękowej nie wynikają z zastosowania substancji psychoaktywnych, czy chorób medycznych.

Na rozwinięcie depresji lękowej wpływ mają poniższe czynniki.

• Stres - za przyczyny stanów lękowych i depresyjnych wskazuje się neurobiologiczne teorie stresu. W pierwszej kolejności pojawiają się objawy prodromalne (zwiastujące) przeobrażające się w pełne zaburzenia depresyjne i lękowe. Osoby podatne genetycznie mogą doznać nasilenia objawów w wyniku stresu.
• Genetyka - zaburzenia lękowe w 30% związane są z czynnikami genetycznymi, tymi samymi, które odpowiedzialne są za pojawienie się depresji. Źródło zaburzeń jest takie samo, natomiast to czynniki środowiskowe mają wpływ na rozwinięcie konkretnego zaburzenia.
• Osobowość - czynnik nerwowy jest powiązany z cechą osobowości, jaką jest neurotyzm. Według psychologa Hansa Eysencka na anatomię i fizjologię organizmu ma wpływać środowisko i genetyka. Wspólnie mają oddziaływać na rozwój konkretnych cech osobowości. Osoby neurotyczne szybko reagują na stres, lecz dłużej się go pozbywają.

Długotrwałe sytuacje stresowe mogą powodować zaburzenia nerwicowe. Z kolei trudności życiowe i neurotyzm wpływają na pojawienie się objawów depresji. Więc zaburzenia lękowo-depresyjne powstają pod wpływem dwóch interakcji: genotypu ze środowiskiem oraz osobowości i zdarzeniami życiowymi.

L. A. Clark i D. Watson są autorami trzyczęściowego modelu lęku i depresji. Są to czynniki psychologiczne sprzyjające rozwojowi zaburzeń lękowych i depresyjnych w pewnym stopniu skorelowane z trójwymiarowym modelem osobowości. Zaburzenia mogą wystąpić w przypadku posiadania 3 cech:

• negatywnego afektu - czynnik wspólny dla depresji i stanów lękowych (odpowiedzialny za cierpienie);
• pozytywnego afektu - anhedonia (niezdolność do przeżywania radości);
• pobudzenia wegetatywnego - poczucie lęku.

Depresja i lęk pojawiają się u Pacjentów, którzy doświadczają uczucia winy. Są to osoby z niskim poczuciem własnej wartości, mające problemy ze snem i zmęczeniem.

Głęboka depresja lękowa jest trudna w leczeniu, ponieważ terapeuta nie ma wpływu na życie Pacjenta, czy jego cechy osobowości. W leczeniu depresji lękowej stosowana jest psychoterapia i środki farmakologiczne. Jak wyleczyć depresję lękową? W terapii wykorzystuje się poniższe terapie:

• terapia poznawczo-behawioralna;
• terapia psychodynamiczna;
• terapia interpersonalna.

Pacjenci racjonalizujący wolą leczenie farmakologiczne lub terapię poznawczo-behawioralną. Pozostali Pacjenci, którzy preferują relacje, wolą terapię psychodynamiczną bądź interpersonalną. W leczeniu depresji lękowej możemy wyróżnić leczenie krótkoterminowe i długoterminowe. Różnią się rodzajem terapii i podejściem do Pacjenta.

Pierwszy sposób leczenia (krótkoterminowy) obejmuje leczenie środkami farmakologicznymi, ćwiczenia relaksujące, zajęcia z jogi i tai-chi. Stosuje się krótkoterminową terapię psychodynamiczną, terapię poznawczo-behawioralną, czy Gestalt. Krótkoterminowa terapia trwa kilka miesięcy, od 3 do 6.

• Terapia poznawczo-behawioralna. Wpływa na myśli i sposób postrzegania, ocenę osób i zdarzeń przez Pacjenta. Pacjent z depresją lękową doznaje negatywnych emocji ze względu na nieprawidłowe odbieranie rzeczywistości. To prowadzi do poczucia napięcia, niepokoju, wzmożonej częstotliwości sytuacji stresowych. Terapia ma na celu naprawę myśli Pacjenta, co w rezultacie prowadzi do zminimalizowania sytuacji stresowych.
• Terapia interpersonalna - poprawia relacje Pacjenta z jego otoczeniem. Polega na kontakcie chorego z innymi ludźmi, budowaniu relacji.
• Krótkoterminowa terapia psychodynamiczna - terapeuta diagnozuje Pacjenta na podstawie obserwacji jego zachowań. Na tej podstawie wnioskuje, jakie obszary struktury psychicznej wymagają poprawy. Następnie wykorzystuje procesy psychiczne (przeniesienia, przeciwprzeniesienia, projekcyjnej identyfikacji), wypracowane w relacji między Pacjentem a terapeutą do usunięcia zaburzeń w danych obszarach tzw. kateksji.
• Terapia Gestalt, metody relaksacyjne i ćwiczenia - podane metody leczenia są skuteczne ze względu na znaczną redukcję negatywnych emocji. Uspokajają Pacjenta, co poprawia jego samopoczucie i przyczynia się do osłabienia zaburzenia.

Drugi sposób leczenia to psychoterapia długoterminowa. Podobnie jak w krótkoterminowej jest to także terapia psychodynamiczna, jednak w rozbudowanym wariancie. W trakcie terapii Pacjent dzieli się z terapeutą doświadczeniami ze swojego życia, które mogą mieć związek z pojawieniem się depresji lękowej. Terapia długoterminowa reorganizuje osobowość Pacjenta od podstaw. Dzięki temu chory zaczyna lepiej czuć się psychicznie i przystosowuje się społecznie. Terapia ta dąży do pełnego wyleczenia Pacjenta. W zależności od wybranych warunków terapeuta stosuje:

• podejście psychodynamiczne - 1 sesja tygodniowo,
• podejście psychoanalityczne - sesje przynajmniej 3 razy w tygodniu.

Terapia psychodynamiczna trwa nawet kilka lat. Jej koniec następuje, gdy Pacjent uzyskuje samodzielność emocjonalną i nie potrzebuje już terapeuty do normalnego funkcjonowania.

Nie stworzono leków ukierunkowanych na leczenie depresji lękowej. Wspomagająco stosuje się jednak leki przeciwdepresyjne, takie jak:

• SSRI;
• wenlafaksyna;
• moklobemid;
• tianeptyna;
• agomelatyna.

Zmniejszenie nasilenia objawów u chorego może nastąpić już po kilkunastu dniach stosowania leków. Pod warunkiem, że Pacjent dobrze toleruje dany środek. Piśmiennictwo wskazuje na skuteczność terapii farmakologicznej lekami na depresję u 1/3 osób leczonych na zaburzenia depresyjno-lękowe. Niestety pozostali Pacjenci nie doświadczają poprawy.

Terapeuci przepisują także leki przeciwlękowe jak benzodiazepiny. Działają szybko, lecz długoterminowo mogą prowadzić do skutków ubocznych, jak zaburzenia funkcji poznawczych. Czasem przypisywane są także leki przeciwpsychotyczne.

Leki jednak nie są w stanie wyleczyć przyczyny, nie mają wpływu na zmianę struktury osobowości. Można je stosować przy leczeniu przykrych objawów, ponieważ:

• redukują stres, wpływając na reakcje emocjonalne organizmu;
• tłumią uczucie lęku;
• pomagają w zasypianiu.

Leczenie zaburzeń lękowo-depresyjnych jest trudne m.in. ze względu na nie w pełni skuteczną farmakoterapię. Z tego powodu powodzenie leczenia jest uzależnione od skutecznie przeprowadzonej terapii psychologicznej. Depresja lękowa, nawroty choroby i to, w jakim stopniu wpływają na życie Pacjenta, mogą zniechęcić do podjęcia leczenia. Jednak jeśli Pacjent jest zmotywowany, ma szansę na pełne wyleczenie. Oczywiście wszystko zależy od konkretnego przypadku. Współwystępowanie depresji lękowej z innymi zaburzeniami może utrudnić proces leczenia.

Depresja i zaburzenia lękowe od początku stanowiły trudności w klasyfikacji. Wcześniej używano ogólnego określenia “melancholii”. Był czas, gdy depresja reaktywna wchodziła w skład grupy zaburzeń nerwicowych. W tej samej grupie znajdowała się nerwica lękowa, czyli przypadłość związana z ciągłym lękiem, uczuciem niepokoju i objawami somatycznymi.

W klasyfikacji DSM-III dokonano rozdzielenia, przypisując depresję jako osobną jednostkę w dziale zaburzeń nastroju. Natomiast nerwica lękowa została podzielona na zaburzenie paniczne i zaburzenie lękowe uogólnione w dziale zaburzeń lękowych. Ze względu na trudności diagnostyczne osób przejawiających objawy zarówno depresji, jak i lęku wprowadzono także zaburzenia mieszane, takie jak depresja lękowa.

Objawy depresji lękowej sprawiają, że Pacjent cierpi. Jego życie społeczne i zawodowe podupada, często nie jest on w stanie spełniać ról życiowych. Podstawą w leczeniu zaburzenia jest terapia psychologiczna i wspomagająco także farmakoterapia. Jednak wychodząc z gabinetu, Pacjent musi sobie jakoś radzić z zaburzeniem. Terapeuta przekazuje mu wskazówki na temat tego, jak walczyć z depresją lękową. Ważne jest to, by Pacjent sam zadbał o relacje z innymi, gdyż w czasie zaburzeń chorzy mają tendencje do izolacji. Nie należy się odcinać, lepiej korzystać z zaproszeń na spotkania towarzyskie. Warto także zaangażować się w ćwiczenia fizyczne, a uczucie napięcia próbować kontrolować za pomocą technik relaksacji i medytacji. Silna motywacja Pacjenta i stosowanie wskazówek terapeuty znacząco poprawiają komfort życia i prowadzą do wyjścia z choroby.

Źródła:

• K. Małyszczak, Terapia mieszanych zaburzeń lękowo-depresyjnych, „Psychiatria po dyplomie” 2013, t. 10, nr 1, s. 19-24;
• R. Jaeschke, S. Siwek, B. Grabski, D. Dudek, Współwystępowanie zaburzeń depresyjnych i lękowych, „Psychiatria” 2010, t. 7, nr 5, s. 189-197.