Gdyby szukać porównań to bullying jest szkolnym odpowiednikiem mobbingu. Samo określenie pochodzi z języka angielskiego i oznacza dosłownie znęcanie się. Bullying przybiera różne formy - najczęściej przemocy psychicznej, ale może także odnosić się do przemocy fizycznej czy nawet seksualnej. Na podstawie badań przeprowadzonych przez Fundację Dajemy Dzieciom Siłę, aż 57 proc. polskich uczniów doświadczyło w szkole przemocy. W dobie dostępu do internetu i mediów społecznościowych znęcanie się często wychodzi poza granice szkoły i przenosi się do rzeczywistości wirtualnej. Mówimy wtedy o cyberbullyingu, który polega na prześladowaniu danej osoby w sieci - wyśmiewaniu jej, zastraszaniu, ośmieszaniu.
Bullying to poważny problem, któremu nie zawsze łatwo zaradzić, ale zawsze należy z nim walczyć. Wśród uczniów, którzy doświadczają bullyingu częściej rozwijają się problemy psychiczne, takie jak depresja, zaburzenia lękowe, a nawet - próby samobójcze. Bardzo ważna jest reakcja dorosłych oraz więź dziecka z rodzicem - W sytuacji doświadczania przemocy w szkole należy otwarcie mówić o problemie osobom dorosłym.
Bullying przybiera różne formy:
- emocjonalną (relacyjną lub społeczną) - dotyczy ona wykluczenia społecznego danej osoby, izolacji albo emocjonalnej manipulacji;
- fizyczną - mówimy o nim w kontekście agresji, przemocy. Może być ona skierowana także na rzeczy danej osoby, jej własność, np. kopanie plecaka czy niszczenie zeszytów;
- werbalną - wyzwiska, dokuczanie słowne, wyśmiewanie;
- cyberbullying - nadużycia w internecie.
Formy bullyingu nie są zawsze takie same, widać pewne zmiany postępujące wraz z wiekem. U najmłodszych dzieci bullying przejawia się głównie w agresji, przemocy fizycznej. Z wiekiem formy prześladowania zmieniają się na emocjonalne i werbalne. Agresor czy też prześladowca wybierając ofiarę często kieruje się chęcią zaimponowania innym, a na swoją ofiarę wybiera osobę słabszą - czy to fizycznie, czy emocjonalnie (bardziej wrażliwą, nieśmiałą, spokojną). W społeczności szkolnej bullying to nie tylko szarpanie czy wyszydzanie danej osoby, ale także zmuszanie jej do wykonywania upokarzających czynności.
Jakie zachowania można uznać za bullying? Wyzywanie, obrażania, wyśmiewanie, popychanie, wykluczanie z aktywności grupowych, przemoc, publikowanie w internecie zdjęć czy wpisów obraźliwych lub wyśmiewających daną osobę, przemocowe zachowania.
Sprawca prześladowania nie zawsze zdaje sobie sprawę z negatywnych konsekwencji takiego zachowania. Dla agresora liczy się to, że dzięki swojej przewadze na ofiarą, dzięki agresji, zwiększa swoją pozycję w grupie rówieśniczej. Do ataków dochodzi na ogół przy świadkach, zwolennikach prześladowcy. Ofiara odczuwa natomiast wstyd, czuje się upokorzona, samotna i winna, że nie potrafi się postawić.
U osób cierpiących z powodu nękania, rozwijają się smutek, niepokój, dystans społeczny, niska samoocena. Nie potrafią jednocześnie wyjaśnić, co się dzieje, często nie szukają nawet pomocy, ale wykazują objawy nękania, na które rodzice powinni być szczególnie wyczuleni. Zaliczamy do nich:
- problemy ze snem lub bezsenność;
- utrata lub nadmierny apetyt;
- niechęć chodzenia do szkoły;
- unikanie kontaktu z rówieśnikami;
- nagłe zmiany nastroju, nostalgia;
- odmawianie udzielenia informacji o tym, co dzieje się w szkole;
- nierozmawianie o swoich kolegach i koleżankach z klasy;
- wezwania lub telefony ze szkoły, że dziecko nagle poczuło się gorzej fizycznie (ból głowy, biegunka, nudności, zasłabnięcie);
- smutek;
- płaczliwość;
- zmiany w ocenach i zachowaniu w szkole.
W wielu przypadkach wychowawca zauważa, że dziecko dystansuje się od grupy, że dzieje się coś niepokojącego. W zależności od rodzaju przemocy można także zaobserwować jej skutki - np. siniaki, zniszczenia mienia czy wpisy na portalach społecznościowych. Bullying ma długofalowe skutki, które często wpływają na życie jednostki i powodują u niej traumę.
W pierwszej kolejności należy ustalić, czy dziecko jest prześladowane. Do prześladowania może dochodzić zarówno w szkole, jak i poza nią. Aby zatrzymać bullying trzeba wiedzieć, kiedy do niego dochodzi i kto jest sprawcą. Duże znaczenie ma tutaj kontakt i więź z rodzicami, jeśli dziecko im ufa i czuje się bezpiecznie w domu, a rodzice będą dociekliwi - dowiedzą się o problemie. Z takimi informacjami należy udać się do dyrekcji szkoły, a także zasięgnąć pomocy psychologa.
Duże znaczenie ma także edukacja, której dyrektorzy szkół powinni pilnować. Samo reagowanie na problem nie wystarczy, o wiele lepiej mu zapobiegać i eliminować zachowania zanim do nich dojdzie. Bullying skutkuje szkodami psychicznymi lub fizycznymi, jest bolesnym i trudnym do przepracowania przeżyciem dla młodego człowieka, który wchodzi w dorosłość z bagażem przykrych doświadczeń, nawet jak problem zostanie rozwiązany.
Bardzo ważne jest wsparcie dla ofiar przemocy, ale także edukacja agresora i opieka psychologiczna nad nim, aby takie zachowania nie powtarzały się w przyszłości. Ważna jest również poświęcenie problemowi przemocy w szkole osobnych lekcji oraz nauka empatii i tolerancji, ponieważ ofiarami najczęściej padają osoby różniące się od swoich rówieśników.
Źródła
- S. Orłowski, Mobbing i bullying w szkole: Charakterystyka zjawiska i program zapobiegania, dostęp 15.03.2024;
- U. Moszczyńska, M. Pałyska, J. Raduj, Mobbing jako czynnik potęgujący przemoc w szkole, Problemy Poradnictwa Psychologiczno-Pedagogicznego, Warszawa CMPPP, nr 1-2 , s. 52;
- D. Olweus, Mobbing fala przemocy w szkole. Jak ją powstrzymać?, Warszawa Wyd. Jacek Santorski & Co, s. 16-49.
