Empatia: co to jest, jak ją rozwijać? Cechy osoby empatycznej

Empatia to zdolność do rozumienia i wczuwania się w emocje, uczucia, myśli i intencje innych osób. Jest to proces, który pozwala na zrozumienie perspektywy drugiego człowieka, nawet jeśli jest ona różna od naszej własnej. Innymi słowy, empatia pozwala nam spojrzeć na świat z perspektywy rozmówcy.

Osoby z wysokim poziomem empatii są zwykle lubiane przez innych i lepiej radzą sobie z przeżywaniem własnych stanów emocjonalnych. Jednak kiedy na ich drodze znajdzie się ktoś, kto nie respektuje granic, mogą pojawić się problemy. Nadmierna empatia także może przyczyniać się do kłopotów. O tym napiszemy więcej w dalszej części artykułu.

Empatia może być wyrażana na różne sposoby, w zależności od tego, na jakim poziomie się ją przeżywa. Wyróżniamy trzy główne rodzaje empatii:

1. Empatia poznawcza (kognitywna) — polega na zrozumieniu myśli, przekonań i intencji innych osób. Oznacza to, że potrafimy odczytać intencje innych, zrozumieć, co myślą i co zamierzają zrobić. Empatia kognitywna jest kluczowa dla efektywnego rozwiązywania konfliktów i owocnej współpracy z innymi.
2. Empatia emocjonalna — odnosi się do zdolności częściowego przeżywania uczuć innych osób, czyli „odczuwania” ich emocji. Jest ważna dla poczucia bliskości i więzi z innymi, ponieważ pozwala nam lepiej zrozumieć ich emocje, a tym samym odpowiednio na nie reagować.
3. Empatia współczująca — zdolność do nie tylko rozumienia i wczuwania się w uczucia innych, ale także do podejmowania działań mających na celu złagodzenie ich cierpienia lub poprawę ich samopoczucia. Wynika ona z połączenia empatii kognitywnej i emocjonalnej, a jej rozwijanie jest istotne dla osiągnięcia pełnej dojrzałości emocjonalnej.

Bycie empatycznym człowiekiem odgrywa kluczową rolę w budowaniu i utrzymaniu zdrowych relacji z otoczeniem. Dzięki niej potrafimy zrozumieć i uwzględnić potrzeby, uczucia i oczekiwania innych osób, co prowadzi do wzajemnego szacunku, zaufania i zrozumienia.

Osoby o zdolnościach empatycznych są bardziej skłonne do współpracy, udzielania wsparcia i podejmowania działań na rzecz innych, co sprawia, że są postrzegane jako wartościowi partnerzy, przyjaciele i członkowie innego rodzaju społeczności.

Osoby zdolne do odczuwania empatii wykazują szereg cech i zachowań, które pozwalają im lepiej zrozumieć i wspierać innych. Oto niektóre z nich:

• Aktywne słuchanie — empatyczne osoby potrafią słuchać innych z uwagą i zrozumieniem, nie przerywając im i ich nie oceniając. Dzięki temu dają rozmówcom poczucie, że są ważni i że ich uczucia są szanowane.
• Otwartość na różnorodność — osoby o wysoko rozwiniętej empatii doceniają różnorodność kulturową, społeczną i indywidualną, co pozwala im lepiej zrozumieć perspektywę innych i unikać uprzedzeń oraz stereotypów.
• Rozumienie emocji — umiejętność trafnego rozpoznawania emocji u siebie i u innych pozwala lepiej dostosować swoje zachowanie do potrzeb i oczekiwań wynikających uwarunkowań społecznych.
• Asertywność — osoba wykazująca empatię potrafi wyrażać swoje uczucia, potrzeby i granice w sposób jasny i szanujący prawa innych, co pomaga im budować zdrowe i zrównoważone relacje zarówno w życiu osobistym, jak i w pracy.

Nieumiejętność odczuwania empatii może wynikać z różnych przyczyn, takich jak niewłaściwe wychowanie, złe zdoświadczenia życiowe, zaburzenia psychiczne czy osobowościowe. Niezależnie od przyczyny, brak empatii może prowadzić do negatywnych konsekwencji zarówno dla osoby, która jej nie wykazuje, jak i dla jej otoczenia. O jakich skutkach mowa?

• Konflikty i nieporozumienia — brak zrozumienia dla uczuć i potrzeb innych, który charakteryzuję osobę pozbawioną empatii, może prowadzić do kłótni i utrudniać efektywne rozwiązywanie problemów.
• Trudności z nawiązywaniem i utrzymywaniem bliskich relacji — osoby, które nie wykazują wystarczającej empatii, mogą być postrzegane jako egoistyczne, nieczułe lub manipulujące, a to może prowadzić do ich osamotnienia.
• Stres i niskie poczucie własnej wartości — nieumiejętność doświadczania empatii może prowadzić do problemów z samooceną, poczucia winy i nieumiejętności radzenia sobie w trudnych emocjonalnie sytuacjach.
• Negatywny wpływ na społeczeństwo — niski poziom empatii może prowadzić do dyskryminacji, nietolerancji i braku współpracy między jednostkami i grupami społecznymi takimi jak grupa rówieśnicza, środowisko pracy, lokalne społeczności.

Rozwijanie empatii jest procesem, który wymaga czasu, zaangażowania i dużej konsekwencji. Oto kilka strategii, które — stosowane regularnie i przez dłuższy czas — mogą pomóc w tym procesie:

1. Ćwiczenie aktywnego słuchania — trenuj umiejętność słuchania innych z uwagą i zrozumieniem, starając się ich nie oceniać ani im nie przerywać. Zapomnij na chwilę o sobie i skup się całkowicie na rozmówcy.
2. Rozwijanie samowiedzy i ćwiczenie rozumienia emocji — zawsze, kiedy odczuwasz silne emocje: np. radość, lęk, gniew, zastanów się, co jest ich przyczyną i jakie są skutki tych emocji. Spróbuj aktywnie z nimi pracować: np. gdy wiesz, że jesteś zestresowany, spróbuj odkryć, co w takiej sytuacji najlepiej Ci pomaga: być może będzie to jogging albo słuchanie dynamicznej muzyki. Gdy rozumiesz, jakie sytuacje źle na Ciebie działają, unikaj ich.
3. Uczestnictwo w różnorodnych środowiskach — staraj się nawiązywać kontakty z osobami o odmiennych poglądach i doświadczeniach, co pozwoli ci poszerzyć swoją perspektywę i lepiej zrozumieć innych: nawet tych, którzy myślą całkiem inaczej niż Ty.
4. Ćwiczenie współczucia — podejmuj działania mające na celu złagodzenie cierpienia innych i poprawę ich samopoczucia. Przyjaciółka jest smutna po rozstaniu? Widzisz, że kolega z pracy od kilku dni jest markotny? Postaraj się wczuć w ich sytuację i pomóc, oferując swoje towarzystwo i wsparcie.

Wysoki poziom empatii ma duże znaczenie z punktu widzenia relacji interpersonalnych i potrzebny w życiu, ale równie istotne jest utrzymywanie równowagi między współodczuwaniem emocji innych i odpowiadanie na nie a własnymi potrzebami. Nadmierna empatia, zwłaszcza wobec osób toksycznych lub przesadnie wymagających może prowadzić do wypalenia emocjonalnego, poczucia bezradności i niezdolności do radzenia sobie z własnymi emocjami. Dlatego ważne jest, aby:

• Stawiać granice — określaj jasno swoje granice i przestrzegaj ich, aby uniknąć wykorzystywania lub manipulacji ze strony innych osób. Twoja zdolność współodczuwania nie może stać się przyczyną tego, że Twoje uczucia i emocje przestaną mieć dla innych znaczenie. A to nigdy nie jest zdrowa sytuacja.
• Zwracać uwagę na własne potrzeby — pamiętaj, że dbanie o własne potrzeby i dobre samopoczucie jest kluczowe dla utrzymania równowagi emocjonalnej i zdrowych relacji. Jeżeli sam/a nie będziesz czuć się dobrze, nie pomożesz innym. Dlatego nie skupiaj się nigdy całkowicie na innych, pamiętaj też o sobie.
• Unikać osób toksycznych — staraj się stronić od osób, które wykorzystując twoją empatię, manipulują lub szkodzą twojemu zdrowiu psychicznemu. Zdolność empatii powoduje, że prawdopodobnie więcej osób będzie darzyć Cię sympatią, mogą jednak pojawić się wśród nich i takie, które zechcą korzystać z niej kosztem Twojej radości życia i samorealizacji. Nie pozwól na to.

Szukać wsparcia — w przypadku wypalenia lub trudności z radzeniem sobie z emocjami, warto szukać wsparcia u bliskich osób, psychologa, terapeuty lub grup wsparcia. Osoby empatyczne potrafią doskonale słuchać i wspierać innych, czasem jednak same także potrzebują być wysłuchane i uzyskać pomoc: nie zapominaj o tym.

Empatia jest kluczowa dla rozwoju społecznego i emocjonalnego dziecka, dlatego ważne jest, aby rodzice i opiekunowie wspierali jej rozwój u swoich pociech już od najmłodszych lat. Oto kilka sposobów, jak można rozwijać empatię u dzieci:

• Ucz dziecko rozpoznawania emocji u innych ludzi. Można to robić poprzez rozmowy na temat tego, jak wyglądają różne emocje i jakie są ich przyczyny. Dużym wsparciem mogą być książki, specjalnie przeznaczone dla dzieci gry i karty obrazkowe dotyczące emocji. Dzieci można także zachęcać do opowiadania o swoich własnych emocjach i uczuciach.
• Zachęcaj córkę lub syna do podejmowania działań na rzecz innych ludzi. Może to być np. pomoc w sprzątaniu, zrobienie zakupów dla starszej sąsiadki, wyprowadzenie na spacer psa koleżanki czy udział w akcjach charytatywnych. Dzięki temu dziecko może poczuć się potrzebne i zyskać większą świadomość potrzeb innych ludzi.
• Zadbaj o to, by maluch dzielił się zabawkami z rówieśnikami. Małe dzieci są z natury egoistyczne i dążą przede wszystkim do zaspokojenia własnych potrzeb — jest to całkowicie naturalne. W gestii rodziców leży jednak to, by tłumaczyć dziecku, że potrzeby siostry, brata czy innych przedszkolaków są tak samo ważne i trzeba umieć się dzielić.
• Ucz dziecko empatycznego słuchania. Polega to na skupieniu uwagi na rozmówcy, słuchaniu go aktywnie i zadawaniu pytań, aby lepiej zrozumieć jego perspektywę. Dzięki temu dziecko może nauczyć się patrzeć na świat z perspektywy innych ludzi i zyskać większą empatię. W nauce słuchania pomocne jest wspólne czytanie i opowiadanie historii. Zachęcaj malucha, żeby zadawał pytania i dzielił się swoimi refleksjami na temat usłyszanej bajki, wierszyka czy piosenki.
• Jak rodzic lub opiekun sam/a wykazuj się empatią. Kiedy dziecko płacze lub się złości, postaraj się dowiedzieć, co jest tego przyczyną i potraktować sytuację poważnie — nawet jeżeli z perspektywy osoby dorosłej jest ona mało znacząca. Pamiętaj, że dzieci uczą się przede wszystkim poprzez naśladowanie dorosłych, dlatego warto okazywać zrozumienie, troskę i szacunek dla ich uczuć.