Nostalgia to stan emocjonalny odznaczający się wyraźną potrzebą powrotu do przeszłości. Najczęściej wiąże się z określonym miejscem, doświadczeniem, sytuacją lub czasem i towarzyszy jej sentymentalna tęsknota za tym, co minęło, a co utrwaliło się w pamięci. Termin nostalgia ma swe źródło w dwóch greckich słowach: “nostos”, czyli “powrót do domu”, i “algos”, czyli “cierpienie” lub “ból”.
W kontekście medycznym słowo to po raz pierwszy pojawiło się w XVII wieku i zostało użyte przez szwajcarskiego lekarza Johannesa Hofera. W swojej pracy zaobserwował on, jak uczucie tęsknoty wpływa na szwajcarskich żołnierzy znajdujących się daleko od swoich domów, a nawet krajów. Zauważył, że ich emocjom towarzyszą konkretne objawy fizyczne, na przykład ból głowy i bezsenność. Aż do końca XIX wieku nostalgią zajmowali się przede wszystkim lekarze wojskowi, analizujący podobne przypadki osób odbywających służbę wojskową. Wraz z początkiem XX wieku termin ten zaczął być traktowany zdecydowanie szerzej i objął wszelkie stany emocjonalne związane z tęsknotą za przeszłością.
Co ciekawe, nostalgia może wywoływać zarówno uczucia negatywne, jak i pozytywne, które powodować mogą przeróżne czynniki, na przykład powrót do miejsc z przeszłości, znajome zapachy, dźwięki, przedmioty lub wspomnienia z dzieciństwa.
Nostalgia to dość szerokie zagadnienie, które może przybierać różne formy i wiązać się z rozmaitymi aspektami przeszłości.
Do podstawowych rodzajów nostalgii należą:
- Nostalgia pozytywna, związana z pozytywnymi wspomnieniami i przyjemnymi doświadczeniami z przeszłości. Osobie odczuwającej nostalgię pozytywną towarzyszą takie emocje jak radość, szczęście z przeżytych zdarzeń, a także ciepły sentyment związany z przywoływaniem satysfakcjonujących momentów z własnego życia.
- Nostalgia negatywna, odwołująca się do nieprzyjemnych, trudnych lub bolesnych doświadczeń z przeszłości. Pojawiającymi się uczuciami są wówczas: żal, smutek, rozczarowanie oraz poczucie utraty.
Ponadto nostalgię można podzielić także na trzy kategorie:
- Nostalgia osobista – dotycząca doświadczeń i wspomnień osobistych. Odnosi się do życia konkretnej osoby, a jej tematem mogą być relacje, wydarzenia, etapy w życiu, przedmioty lub miejsca, które wyraźnie wpłynęły na daną jednostkę.
- Nostalgia społeczna – związana z określoną wspólnotą lub grupą społeczną, do której dana osoba należy lub należała. Wynika ona ściśle z poczucia więzi emocjonalnych i przynależności do określonej grupy ludzi. Przeżywana tęsknota za tym, co minione, może dotyczyć zarówno wartości, doświadczeń oraz wydarzeń, jak również tradycji i wielu aspektów związanych z daną epoką.
- Nostalgia kulturowa - towarzysząca szczególnie osobom, które opuściły swoje dawne miejsce zamieszkania, dom rodzinny, ojczyznę i krąg kulturowy, z którego pochodzą. Ta forma nostalgii łączy się z przynależącymi do danej kultury tradycjami, symbolami, stylem życia, a nawet wytworami kultury, takimi jak film, muzyka lub moda.
Nostalgia jest jednak wielobarwnym i skomplikowanym pojęciem, dlatego najczęściej nie jest możliwe zakwalifikowanie danej osoby do jednego jej rodzaju. Formy tego stanu emocjonalnego często przenikają się ze sobą i mogą mieć różne aspekty.
Nastrój nostalgiczny to stan emocjonalny, który może obejmować szereg różnorodnych uczuć, w tym smutek, radość, melancholię, sentyment i wiele innych. Najczęściej wywołują ją bezpośrednio wspomnienia danych wydarzeń, miejsc lub ludzi oraz refleksje nad nimi.
Nostalgiczny nastrój może objawiać się rozmaicie, w zależności od charakteru, doświadczeń i konstrukcji psychicznej danej osoby. Odmienne może być także nasilenie oraz częstotliwość przeżywanych emocji.
Psychologowie podkreślają, że nostalgia jest ważnym elementem ludzkiej psychiki, pełni wiele funkcji psychologicznych oraz w różny sposób wpływa na zdrowie psychiczne jednostek - może mieć zarówno negatywny, jak i pozytywny wpływ.
Gdy wspomnienia o przeszłości wywołują pozytywne emocje, podnoszą poczucie szczęścia, pewności i zadowolenia z siebie oraz poprawiają nastrój, nostalgia w umiarkowanej ilości może wpływać korzystnie na ludzką psychikę. Taki rodzaj nostalgii pomaga stworzyć w umyśle komfortową przystań, zapewniając poczucie bezpieczeństwa i spokoju. Ponadto może ona wspierać poczucie ciągłości, budowanie tożsamości i pogłębiać osobisty związek z przeszłością, własną historią, a także korzeniami swojego pochodzenia.
Nostalgia pozytywna okazuje się czasem pomocna na etapie życiowych zmian, niepewności i kryzysów. Wspomnienia z przeszłości mogą wówczas stwarzać poczucie przewidywalności i stabilności oraz uczyć, że zmiany są w życiu czymś naturalnym. Ponadto nostalgia może okazać się dla pewnych osób wsparciem emocjonalnym, pomagając złagodzić negatywne stany emocjonalne. W wielu przypadkach działa ona zatem na ludzi kojąco i poprawia stan samopoczucia.
Niestety, niekiedy nostalgia ma negatywny wpływ na psychikę. Dzieje się tak wtedy, gdy nastroje nostalgiczne pojawiają się często i prowadzą do poczucia utraty, smutku oraz żalu po tym, co minione. Osoba doświadczająca nostalgii w ten sposób miewa wrażenie, że przeszłość jest już dla niej niedostępna, pewne aspekty życia uległy pogorszeniu, a w szczególnie trudnych przypadkach może odczuwać, że wszystko, co najlepsze w życiu, już się wydarzyło i nigdy nie powróci.
Nadmierna tęsknota za przeszłością może w skrajnych przypadkach prowadzić do trudności w adaptowaniu się do życiowych zmian, utraty kontroli nad rzeczywistością, unikania teraźniejszości, braku perspektyw na przyszłość, a w konsekwencji nawet do depresji.
Nostalgia jest czymś naturalnym i prawdopodobnie każdy dorosły człowiek choć raz doświadczył jej w swoim życiu. O ile zdarza się ona sporadycznie i nie ma wpływu na codzienne funkcjonowanie człowieka, nie jest powodem do zmartwień, a nawet stanowić może wartościową emocję wspomagającą naszą psychikę.
Jeśli jednak nastrój nostalgiczny pojawia się często, wywołuje nieprzyjemne uczucia, a nawet uniemożliwia nam normalne funkcjonowanie, obniżając poczucie własnej wartości i zadowolenia z życia, warto z kimś o nim porozmawiać. Czasem wsparcie znaleźć można wśród najbliższych, na przykład u rodziny, przyjaciół lub osób, które przeszły przez porównywalne doświadczenia i którym towarzyszą podobne emocje i tęsknoty za przeszłością. Nie zawsze jednak jest to wystarczające.
W trudnych stanach psychicznych, wskazujących na stany chorobowe, najlepiej jest zgłosić się do doświadczonych specjalistów, którzy pomogą zrozumieć pojawiające się uczucia, znaleźć ich źródła i wskażą, jak sobie z nimi radzić. Najwłaściwszym wyborem w tej sytuacji będzie wykwalifikowany psycholog lub psychoterapeuta.
Centrum Zdrowia Psychicznego MindHealth oferuje konsultacje i rozmaite rodzaje terapii, zarówno indywidualnej, jak i grupowej, pomagając swoim klientom odnaleźć nową perspektywę, zaakceptować pojawiające się zmiany, przywrócić poczucie ciągłości i znaczenia w życiu oraz zobaczyć pozytywne aspekty przeszłości, teraźniejszości i przyszłości. Ponadto, MindHealth prowadzi też konsultacje w formie online, umożliwiając podjęcie terapii nawet na odległość.
