Choroba występuje, gdy Pacjent odczuwa intensywny i nieuzasadniony okolicznościami lęk przed dziurami. Problem dotyczy zwłaszcza licznych skupisk małych otworów, które wywołują silny wstręt, stany lękowe, a w skrajnych przypadkach nawet ataki paniki.
Lęk pełni w życiu człowieka ważną funkcję. Choć nie lubimy tego uczucia, to ono daje nam sygnał o tym, że znajdujemy się w niebezpieczeństwie. Jednak dziś, kiedy nie zagrażają nam już te same czynniki co dawniej, lęk głównie utrudnia życie. Wielu na pozór zdrowych ludzi doświadcza lęków w sytuacjach, które dla innych są zupełnie zwyczajne. Gdy ktoś unika określonych sytuacji ze względu na uczucie lęku, choć w rzeczywistości nie stanowią one zagrożenia, to prawdopodobnie doświadcza fobii. Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 wyróżnia takie zaburzenia jak fobia społeczna, agorafobia, czy specyficzne postacie fobii. W Klasyfikacji są najbardziej typowe fobie, np. dotyczące przebywania w pobliżu innych ludzi, zwierząt, czy przestrzeni. Ludzie jednak skarżą się na wiele innych fobii, jakie do tej pory nie zostały sklasyfikowane, choć występują dosyć często. Jedną z nich jest właśnie trypofobia.
Badania nad trypofobią zaczęto prowadzić dopiero od niedawna, dlatego zjawisko wciąż pozostaje w wielu kwestiach tajemnicą. Badacze snują jednak pewne przypuszczenia, które mogą wyjaśniać pojawiający się lęk przed dziurami. Pacjenci boją się wszelkich dziur w dużych skupiskach, otworów oraz wzorów, które je przypominają. Strach może przyjmować różną intensywność, w zależności od konkretnego obiektu. Zwykle im większe skupisko dziur, tym większy dyskomfort wywołuje. Trypofobia — z greckiego trypa (τρύπα) to reakcja lękowa na bodźce wizualne. Co ciekawe, fobia przed dziurami częściej dotyka kobiet. Charakter zaburzenia jest przewlekły i uporczywy, często współwystępuje również z innymi zaburzeniami. Niektórzy badacze nie są pewni, czy trypofobia rzeczywiście jest fobią, czy może fobią specyficzną. W wielu przypadkach widok dziur nie wywołuje lęku, lecz uczucie obrzydzenia.
Fobia przed dziurami u części Pacjentów wywołuje lęk, u innych obrzydzenie, niektórzy doświadczają obu odczuć jednocześnie. Trypofobia wywołuje również objawy neurowegetatywne. Podczas obserwacji dziur może występować:
- przyspieszona praca serca;
- dławienie się;
- suchość w ustach;
- bladość;
- zbyt szybki oddech;
- nudności;
- nadmierne pobudzenie;
- potliwość.
Trypofobia może objawiać się w bardzo różnych sytuacjach. Znany jest przypadek Pacjentki, która doświadczała lęku w momencie patrzenia na pokrojony lub pokryty nasionami chleb. Zwykle w kontekście trypofobii w sieci przywoływane są obrazy chorób skóry pokrytej dziurami. Jednak fobia przed dziurami występuje nawet podczas codziennych czynności. Lęk może się pojawić w trakcie patrzenia na jakikolwiek przedmiot z dziurkami i/lub o nieregularnych kształtach, np. ser żółty pokryty dziurami, plaster miodu, czy koszulkę z nadrukowanymi kropkami. Takie zachowanie zdarza się nawet u małych dzieci. Mogą one odmawiać jedzenia różnych pokarmów pokrytych małymi dziurkami, podczas gdy rodzice myślą, że po prostu im nie smakują.
Trypofobii nie znajdziemy ani w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i problemów Zdrowotnych ICD-10 ani DSM-5. jednak badania wskazują, że wielu Pacjentów cierpiących na trypofobię spełnia kryteria DSM-5 dla fobii specyficznej:
- nierozsądny, nadmierny strach;
- natychmiastowa reakcja lękowa;
- unikanie lub skrajne cierpienie (Pacjent stara się unikać widoku dziur);
- ograniczenie życia (Pacjentowi przez fobię ciężko jest funkcjonować na co dzień, w pracy, czy szkole);
- minimum sześć miesięcy trwania;
- niewystępowanie w wyniku innego zaburzenia (fobia występuje niezależnie, nie wynika z innej choroby Pacjenta).
Przyczyny powstania trypofobii nie są jeszcze znane. Zaburzenie to jednak często współwystępuje z migreną, czy epilepsją. Większość ludzi, którzy nie doświadczają fobii, twierdzi, że obrazy z dziurami są niekomfortowe. Badacze wiążą tę niechęć z czynnikiem ewolucyjnym. Jedna z teorii wskazuje na podobieństwo gęstych skupisk dziur do cech spektralnych silnie trujących zwierząt. Awersja wobec takich obrazów ma być cechą wrodzoną u wielu ludzi. Jadowite zwierzęta mogły w przeszłości stanowić dla ludzi zagrożenie. Podobne obrazy dziś mogą wywoływać więc lęk.
Lęk przed dziurami może także mieć związek z awersją ludzi do ektopasożytów i patogenów przenoszonych przez skórę. Pasożyty i choroby zakaźne dotykały naszych przodków. Choroby występujące w przeszłości wiązały się ze skupiskami krost i wypukłości. Reakcje emocjonalne Pacjentów na skupiska dziur mogą być spowodowane pierwotnym lękiem przed objawami tych chorób. Tę tezę mogą potwierdzać wyniki badań, według których Pacjenci z historią chorób skórnych doświadczają większego dyskomfortu w kontakcie z trypofobicznymi obrazami.
W kontekście wystąpienia zaburzenia duże znaczenie mają również cechy psychologiczne. Bardziej narażone na wystąpienie trypofobii są osoby wrażliwe na obrzydzenie i empatyczne. Wystąpienie trypofobii w rodzinie także może podwyższać ryzyko zaburzenia u krewnych. Obrzydzenie na widok dziur może być więc naturalną reakcją nabytą w drodze ewolucji. Niestety u niektórych ludzi reakcja ta przekształca się w lęk. W wyniku negatywnego wzmocnienia Pacjent zaczyna unikać obrazów dziur, co prowadzi do rozwoju fobii. Wpływ na rozwój zaburzenia mogą mieć również czynniki społeczno-demograficzne, choroby współistniejące, silniejszy lęk ogólny, lęk społeczny i cechy osobowości (np. neurotyczność).
Trypofobię leczy się w sposób podobny do schematu leczenia innych fobii. Zalecana jest psychoterapia i niekiedy dodatkowo leczenie farmakologiczne. Terapia poznawczo-behawioralna jest skuteczna w przypadku leczenia fobii specyficznych, fobii społecznych i zespołów lękowych. Terapia obejmuje zmianę schematów poznawczych. Terapeuta poprzez wzmocnienie, osłabienie i selekcjonowanie informacji zmienia znaczenie bodźców zewnętrznych odbierane przez Pacjenta. Innym sposobem leczenia jest psychoterapia psychodynamiczna oraz techniki relaksacyjne.
W przypadku nasilonych objawów stosuje się farmakoterapię. Znany jest przypadek Pacjentki, która bała się dziur i u której udało się zmniejszyć nasilenie fobii o połowę. Efekty osiągnięto po zastosowaniu zwiększonej dawki sertraliny (do 75 mg) w połączeniu z terapią poznawczo-behawioralną. Pacjentka zaczęła kontrolować swój lęki i zachowywać się w sposób adekwatny do sytuacji. Leczenie trypofobii jest trudne. Nie zawsze kończy się sukcesem. Po zakończeniu psychoterapii objawy mogą powrócić. Wskazane jest wówczas zastosowanie środków farmakologicznych. Lęk można niwelować, stosując inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI). Leki zmniejszają niepokój, a psychoterapia pomaga Pacjentowi zmienić sposób myślenia. W przypadku podejrzenia trypofobii należy zacząć od konsultacji psychologicznej i diagnozy.
