Migrena – przyczyny, objawy, sposoby na migrenę

Migrena jest chorobą przewlekłą, w wyniku której pojawia się bardzo silny ból głowy, uniemożliwiający prawidłowe funkcjonowanie Pacjenta. Zaliczana jest do tzw. pierwotnych bóli głowy, czyli takich, które nie są spowodowane żadną inną chorobą. Napady bólu głowy są nawracające, czasami tak częste, że utrudniają Pacjentowi prawidłowe funkcjonowanie.

Migrenę definiujemy jako przewlekłą, gdy jej objawy utrzymują się przez co najmniej 15 dni w miesiącu w ciągu kolejnych trzech miesięcy. Należy jednak pamiętać, że nie każdy ból głowy to migrena. W przypadku częstych i nawracających bóli warto skonsultować się z lekarzem i wykonać dodatkowe badania: m.in. badanie obrazowe głowy. Warto pamiętać, iż ból głowy typu migrenowego może wystąpić także u kilku-/kilkunastoletnich dzieci, w przypadku, których wprowadza się z powodzeniem specjalistyczne leczenie farmakologiczne, (także w postaci niesteroidowych leków przeciwzapalnych). Tego typu leczenia nie należy nigdy stosować bez konsultacji lekarskiej.

Szacuje się, że przynajmniej 12 proc. ogólnej populacji doświadczyło ataku migreny. Migrena częściej występuje u kobiet niż u mężczyzn. Zwykle pierwsze bóle migrenowe pojawiają się przed 40. rokiem życia. Ból głowy w przypadku migreny jest bardzo silny, pulsujący, zwykle obejmuje jeden obszar głowy – często towarzyszą mu nudności, wymioty, światłowstręt i nadwrażliwość na dźwięki.

Według Międzynarodowej klasyfikacji bólów głowy (2004) migrena bez aury jest rozpoznawana, gdy:

• wystąpiło co najmniej 5 napadów;
• napady (ataki) bólów głowy trwające 4–72 godz (nieleczone lub leczone nieskutecznie);
• ból głowy charakteryzuje się dwoma lub więcej poniższymi cechami: jednostronnym umiejscowienie bólu, pulsującym charakterem, nasilaniem się bólu pod wpływem rutynowej aktywności fizycznej;
• w czasie bólu głowy występują nudności i (lub) wymioty, fotofobia (nadwrażliwość na światło) i fonofobia (nadwrażliwość na dźwięki);
• brak jest danych wskazujących na inną przyczynę bólu.

Migrena jest chorobą sklasyfikowaną w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 w rozdziale VI o Chorobach układu nerwowego. Według klasyfikacji wyróżnia się:

• G43.0 - Migrena bez aury [migrena prosta].
• G43.1 - Migrena z aurą [migrena klasyczna].
  • Migrena:
    • aura z bólem głowy.
    • podstawna,
    • równoważna,
    • rodzinna, z porażeniem połowiczym,
  • Migrena z:
    • aurą o ostrym początku,
    • przedłużoną aurą,
    • typową aurą.

• G43.2 - Stan migrenowy.
• G43.3 - Migrena powikłana.
• G43.8 - Inne migreny,
  • migrena okoporaźna,
  • migrena siatkówkowa.

• G43.9 - Migrena nieokreślona.

Napad migrenowego bólu głowy zazwyczaj rozwija się szybko. Migrenowy ból głowy największe natężenie osiąga najczęściej w czasie pierwszych 2 godzin. Ból migrenowy może trwać od 4 do 72 godzin, a podjęcie skutecznego leczenia znacznie skraca czas jego trwania. Ważne przy tym, aby stosować leki zalecone przez neurologa, które działają znacznie silniej niż dostępne w aptece leki przeciwbólowe bez recepty.

Migrena kojarzona jest głównie z silnym bólem głowy – zupełnie słusznie. Głównym objawem migreny jest intensywny, pulsujący ból głowy pojawiający się zazwyczaj po jednej stronie czaszki (za gałką oczną i skronią). Dodatkowo pojawiają się takie objawy jak nudności i wymioty, nasilenie bólu przy każdym ruchu, łzawienie oczu, uczucie ich suchości i pieczenia, a także nadwrażliwość na światło, dźwięk i zapachy.

Pacjent z migreną zazwyczaj musi się położyć i odpocząć w zaciemnionym i cichym pomieszczeniu, często jest mu duszno, gorąco i cierpi na nudności. Mogą także pojawić się zaburzenia widzenia.

Typowy atak migreny składa się z 4 faz:

1. fazy zwiastunów,
2. aury,
3. pojawienia się bólu głowy,
4. fazy ponapadowej.

Aura migrenowa pojawia się u około 25 proc. Pacjentów z migreną. Co więcej, atak migrenowego bólu głowy mogą poprzedzać objawy pojawiające się na 1-2 dni wcześniej, do których zalicza się:

• zaparcia,
• zmniejszony apetyt,
• sztywność szyi,
• mrowienie rąk i nóg,
• zwiększona drażliwość,
• zawroty głowy.

Są to tzw. objawy prodromalne zwiastujące zbliżającą się migrenę lub aurę.

Typowe dla pojawienia się aury migrenowej są zaburzenia widzenia oraz zaburzenia motoryczne (drętwienie kończyn i twarzy) i językowe. Może dojść także do osłabienia jednej połowy ciała. Z reguły objawy charakterystyczne dla aury trwają od kilku minut do godzinny, powinny ustąpić zawsze po 24 godzinach.

Ból migrenowy opisywany jest przez Pacjentów jako intensywny, pulsujący. Wielu z nich ma wrażenie, jakby „miało im rozsadzić czaszkę” albo „wycisnąć oko”. Zazwyczaj jest to ból jednostronny, ale niekoniecznie – może pojawić się po obu stronach głowy. Pacjenci z migrenowym bólem głowy muszą się położyć, nie mogą funkcjonować, bowiem ból nasila się przy każdej aktywności. U 46 proc. Pacjentów pojawiają się nudności i wymioty, przy czym zwrócenie treści pokarmowej nie poprawia samopoczucia.

Ból migrenowy nie pozwala myśleć, pracować, a nawet skupić się na prostych czynnościach i przeszkadza także w mówieniu. Chorzy muszą się położyć i odpocząć, najlepiej w ciemnym i cichym pomieszczeniu. Często ulgę przynosi masowanie głowy lub zimny okład na czoło, ale ból nie ustępuje.

Ból migrenowy nie mija także z przyjęciem dostępnych bez recepty leków przeciwbólowych.

Przyczyny pojawienia się migreny nie są do końca jasne. Decydującą rolę odgrywa kilka czynników jednocześnie, a mianowicie predyspozycje genetyczne (jeśli matka miała migreny córka jest narażona na rozwój choroby), czynniki hormonalne, a także środowiskowe. Istnieje związek migreny ze stresem, zaburzeniami snu, zmianami klimatu, a także korelacja z zażywaniem niektórych leków (np. doustnej antykoncepcji hormonalnej, leków rozszerzających naczynia krwionośne). Niektóre kobiety cierpią na migreny tuż przed miesiączką, co ma związek z PMS-em.

Do tzw. wyzwalaczy bólów migrenowych zalicza się:

• zmiany pogody,
• zmiany rytmu snu,
• ograniczanie jedzenia, głodówki,
• zmiany hormonalne,
• silny stres,
• niektóre silne zapachy,
• ból karku,
• chorobę lokomocyjną,
• urazy głowy,
• przemęczenie,
• zmiany pogody,
• intensywne światło,
• alkohol,
• niektóre pokarmy (kofeina, czekolada i inne).

Badania naukowe wykazały związek pojawienia się bóli migrenowych ze zmianami biochemicznymi w mózgu, które zakłócają prawidłowe przekazywanie sygnałów nerwowych.

W przypadku migreny z aurą, jak już wspominaliśmy, charakterystyczne jest pojawienie się objawów neurologicznych towarzyszących silnemu bólowi głowy. Objawy mają charakter ustępujący i nie są zagrożeniem dla zdrowia Pacjenta. Charakterystyczne jest to, że nie pojawiają się zawsze w tym samym stopniu nasilenia, objawy odczuwane przy kolejnych migrenach mogą się od siebie różnić.

Aura migrenowa może być typowa lub nietypowa. Do objawów aury typowej zalicza się głównie zaburzenia widzenia w postaci:

• pojawiających się błysków światła,
• migoczących linii,
• mroczków przed oczami,
• jasnych plam w polu widzenia,
• krótkotrwałej utraty wzroku,
• niedowidzenia połowicznego (ciemne plamy).

Z kolei aura nietypowa objawia się różnymi zaburzeniami neurologicznymi, jak np.:

• zaburzenia mowy,
• zawroty głowy i zaburzenia równowagi,
• niedowład mięśni,
• drętwienie kończyn i twarzy,
• problemy z mową,
• szumy uszne lub chwilowa utrata słuchu,
• stan zmienionej świadomości.

Co ważne – objawy pojawiające się przy aurze są całkowicie odwracalne i ustępują (na ogół w ciągu godziny do 24 godzin).

Do przyczyn wystąpienia migreny z aurą zalicza się głównie czynniki genetyczne. Badacze zaobserwowali, że w czasie migreny z aurą dochodzi do zwolnienia procesów metabolicznych w okolicy potylicznej mózgu, co prowadzi do niedoboru jonów magnezu i zwiększenia ilości jonów wapnia w komórkach nerwowych. W trakcie pojawienia się aury zmienia się przepływ mózgowy. Jednak czynniki warunkujące pojawienie się aury nie są do końca określone.

Migrena oczna to inna nazwa migreny z aurą. Wiąże się ona z pojawieniem się objawów charakterystycznych dla aury typowej, czyli zaburzeń widzenia. Rodzajem migreny ocznej (czyli migreny z aurą) jest migrena siatkówkowa. Jej objawy zostały po raz pierwszy opisane w 1882 roku.

Objawy migreny siatkówkowej dotyczą tylko jednego oka. Mogą pojawiać się błyski czy migotania lub mroczki, cienie czy ubytki w polu widzenia, a nawet całkowita ślepota na jedno oka.

Do rozpoznania migreny siatkówkowej stosuje się badanie pola widzenia w trakcie ataku migreny – badanie okulistyczne między atakami wychodzi prawidłowo. Migrena siatkówkowa występuje bardzo rzadko, a wielu chorych, którzy zgłaszają zaburzenia widzenia w jednym oku, zwykle cierpią na obuoczne problemy, których nie rejestrują. Zawsze w przypadku podejrzenia migreny siatkówkowej należy skonsultować się z lekarzem i wykluczyć inne schorzenia, które mogą odpowiadać za zaburzenia widzenia w jednym oku. Do tego typu chorób zaliczają się:

• zator tętnicy środkowej siatkówki,
• neuropatie nerwu wzrokowego,
• odwarstwienie siatkówki,
• jaskra,
• zakrzep żyły środkowej siatkówki,
• udar.

Migrena siatkówkowa jest typem migreny, który może powodować poważne powikłania zdrowotne. Ma to związek z zaburzeniami ukrwienia, które prowadzą do ślepoty jednoocznej. W przypadku częstych migren siatkówkowych może dojść do utraty wzroku w jednym oku. Dlatego taka migrena wymaga leczenia profilaktycznego, aby nie dochodziło do ataków. Co więcej migrenie siatkówkowej nie musi zawsze towarzyszyć ból głowy.

Migrena brzuszna stosunkowo rzadko występuje u dorosłych – najczęściej pojawia się u dzieci, które po wejściu w dorosłość cierpią na klasyczne migreny z objawami w postaci bólu głowy. Migrena brzuszna, według szacunków, pojawia się u 1-4 proc. dzieci i objawia się silnym tępym bólem brzucha w okolicy pępka. Mogą pojawić się objawy towarzyszące, takie jak nudności, wymioty, nadwrażliwość na dźwięki, światło, czy zapachy. Napad bólu trwa od 1 do 72 godzin.

Nie są znane przyczyny rozwoju migreny brzusznej u dzieci, natomiast są pewne czynniki odpowiedzialne za pojawienie się bólu. Zalicza się do nich stres, zaburzenia snu, alergie na niektóre pokarmy oraz podróżowanie. Migrena brzuszna najczęściej dotyczy dzieci w wieku szkolnym, szczyt zachorowań szacuje się na około 10 rok życia. Migrena brzuszna, podobnie jak klasyczna, częściej dotyczy dziewcząt. 

Leczenie migreny brzusznej u dzieci opiera się na leczeniu objawowym – podawaniu leków przeciwbólowych i przeciwwymiotnych. Warto także zadbać o eliminację czynników wywołujących napadowy ból brzucha – czyli o higieniczny tryb życia, stałe godziny snu oraz odpowiednią dietę.

Migrena brzuszna u dorosłych występuje bardzo rzadko. Jeśli już się pojawia, to charakteryzuje ją pojawienie się silnego bólu brzucha po jednej stronie ciała – niekoniecznie jak u dzieci w okolicy pępka. Pacjenci często mają problem z określeniem umiejscowienia bólu. Zazwyczaj ból brzucha jest tak silny, że uniemożliwia poruszanie się. Przy bólu brzucha mogą pojawić się wzdęcia, nudności i wymioty oraz światłowstręt lub nadwrażliwość na dźwięki i zapachy. Przed migreną brzuszną również może pojawić się aura.

Leczenie migreny brzusznej u dorosłych opiera się na podawaniu leków z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ), tryptanów, propranololu lub leków przeciwdepresyjnych. Leczenie ustalane jest indywidualnie dla każdego Pacjenta z uwzględnieniem objawów towarzyszących. Warto także zadbać o profilaktykę – odpowiednia dieta z dużą zawartością warzyw i owoców oraz produktów pełnoziarnistych, unikanie żywności przetworzonej oraz alkoholu jest jak najbardziej zalecane.

Bóle głowy pojawiają się u ciężarnych Pacjentek bardzo często, przy czym aż 1/3 z nich może być powiązana z innych schorzeniem i nie być migrenowym bólem głowy. Dlatego częste bóle głowy w ciąży są wskazaniem do konsultacji z neurologiem i wykonania badań diagnostycznych. Bywa, że bóle głowy w ciąży nie są migrenowe – najczęściej spotyka się napięciowe bóle głowy i klasterowy ból głowy, który może utrzymywać się kilka tygodni. Dlatego warto pogłębić diagnostykę, aby mieć pewność prawidłowego wdrożenia leczenia.

Sama migrena w ciąży pojawia się u około 15 proc. kobiet. Dla wielu z nich jest to pierwsza migrena w życiu – za jej rozwój odpowiadają zmiany hormonalne zachodzące w organizmie. Przebieg migreny jest typowy – pojawia się intensywny ból głowy, kobieta musi odpocząć, może mieć nudności, światłowstręt. Często także występuje aura. Migreny w ciąży zwykle przebiegają łagodniej, mają niższe natężenie bólu. Ciężarne, które miały wcześniej ataki migreny uważają je na ogół za dużo łagodniejsze niż przed zajściem w ciążę.

Według badań kobiety z migrenami w ciąży częściej rodzą przez cesarskie cięcie (ryzyko zakończenia ciąży metodą cesarskiego cięcia wzrasta u nich o 25 proc. w stosunku do kobiet, które nie miały migren), zwiększa się także ryzyko porodu przedwczesnego oraz stanu przedrzucawkowego w stosunku do kobiet, które nie doświadczają migren. Oznacza to, że kobiety z migrenami w ciąży są bardziej narażone na komplikacje okołoporodowe.

Objawy depresji lękowej sprawiają, że Pacjent cierpi. Jego życie społeczne i zawodowe podupada, często nie jest on w stanie spełniać ról życiowych. Podstawą w leczeniu zaburzenia jest terapia psychologiczna i wspomagająco także farmakoterapia. Jednak wychodząc z gabinetu, Pacjent musi sobie jakoś radzić z zaburzeniem. Terapeuta przekazuje mu wskazówki na temat tego, jak walczyć z depresją lękową. Ważne jest to, by Pacjent sam zadbał o relacje z innymi, gdyż w czasie zaburzeń chorzy mają tendencje do izolacji. Nie należy się odcinać, lepiej korzystać z zaproszeń na spotkania towarzyskie. Warto także zaangażować się w ćwiczenia fizyczne, a uczucie napięcia próbować kontrolować za pomocą technik relaksacji i medytacji. Silna motywacja Pacjenta i stosowanie wskazówek terapeuty znacząco poprawiają komfort życia i prowadzą do wyjścia z choroby.

Migrenę leczy się farmakologicznie, przy czym istotny jest czas przyjęcia leku. Wiele farmaceutyków jest najskuteczniejszych wtedy, kiedy zostaną przyjęte do 15 minut od rozpoczęcia ataku migreny. Warto także zwrócić uwagę na sposób wchłaniania leków – u Pacjentów z nudnościami zalecane są preparaty, które przyjmuje się pod język, co przyspiesza ich wchłanianie do organizmu i minimalizuje ryzyko zwymiotowania leku. Na rynku dostępne są leki:

• niesteroidowe leki przeciwzapalne (naproksen, ibuprofen, kwas acetylosalicylowy),
• agoniści receptorów 5–hydroksytryptaminy., tryptany (np. sumatryptan, zolmitryptan, almotryptan). Często zaleca się łączenie tryptanów z niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi, gdyż siła ich wspólnego działania jest większa,
• antagoniści receptora dopaminy (dodatkowo), np. metoklopramid, który zmniejsza nudności i wymioty.

Pacjenci cierpiący na migreny powinni zadbać o unikanie tzw. wyzwalaczy bólu, czyli wszystkich czynników wpływających na pojawienie się migreny. Będą one indywidualne dla każdego Pacjenta, przy czym u wszystkich zaleca się zdrowy tryb życia, unikanie alkoholu, właściwe nawadnianie organizmu, niestosowanie głodówek oraz wypoczynek.

Ponieważ migrena bardzo często ma podłoże psychiczne, skutecznym sposobem pomocy jest też psychoterapia. Na początek najlepiej jest umówić się do psychologa, który pomoże dobrać odpowiedni nurt terapeutyczny, a w razie potrzeby zleci odpowiednie badania lub skieruje do innego specjalisty — np. psychiatry lub neuropsychologa.

Specjaliści nauczą Pacjenta, jakie i w jaki sposób stosować techniki relaksacyjne, jak znaleźć proste przyjemności w codziennym funkcjonowaniu, które pozwolą zmniejszyć napięcie emocjonalne wyzwalające bóle migrenowe. Ponadto nauczą jak pracować z poczuciem winy, które często towarzyszy Pacjentom doświadczającym migreny, (uważają, że sami przyczynili się do wystąpienia epizodu bólowego). Neuropsycholog zweryfikuje funkcjonowanie poznawcze chorego, sprawdzając, czy zaburzenia uwagowe i pamięciowe u Pacjentów „migrenowych” ma wyłącznie podłoże psychogenne.

Niektórzy Pacjenci, u których występują co najmniej 4 napady migrenowe w miesiącu, wymagają leczenia przewlekłego. Do leków stosowanych w profilaktyce migreny zalicza się topiramat, walproinian sodu, propranolol.

U niektórych Pacjentów w złagodzeniu bóli migrenowych i zmniejszeniu ich ataków pomocna może być akupunktura. Prowadzone badania pokazują, że bywa ona skuteczna, ale nie u wszystkich Pacjentów. Niemniej wielu neurologów zaleca akupunkturę jako nieinwazyjną metodę łagodzenia napadów migrenowych.

Źródła:

• I. Domitrz, Migrena u kobiet w ciąży, „Medycyna po dyplomie” 2021, nr 6;
• A. Prusiński, Migrena – rozpoznanie i leczenie, „Przewodnik Lekarski” 2008, nr 2, s. 21–31;
• J. J. Rożniecki, A. Stępień, I. Domitrz, Leczenie migreny przewlekłej – zalecenia opracowane przez Grupę Ekspertów Polskiego Towarzystwa Bólów Głowy i Sekcji Badania Bólu Polskiego Towarzystwa Neurologicznego na podstawie międzynarodowych zaleceń i najnowszej literatury, „Polski Przegląd Neurologiczny” 2018, nr 14(2), s. 60–66.