Trauma – jak leczyć uraz psychiczny?

Trauma to inaczej uraz psychiczny, który jest spowodowany wydarzeniem będącym zagrożeniem życia lub zdrowia pacjenta lub jego bliskich. W wyniku tego traumatycznego wydarzenia pacjent ma trudności w powrocie do normalnego funkcjonowania i wykonywania swoich obowiązków. Przykre doświadczenie, które spowodowało traumę, może powodować nadmierny stres, powracać w koszmarach sennych, pobudzać do działania lub unikania sytuacji pozornie podobnych, a także wywoływać depresję lub myśli samobójcze. 

W języku potocznym nadużywa się słowa trauma, mówiąc o nim w kontekście nawet błahych zdarzeń. Należy pamiętać, że trauma w ujęciu psychologicznym jest poważnym zaburzeniem, które wymaga odpowiedniej pomocy i terapii, aby pacjent mógł funkcjonować normalnie. 

Zespół stresu pourazowego, czyli post traumatic stress disorder w skrócie PTSD, to zaburzenie, które pojawia się w wyniku przeżycia traumatycznej sytuacji, a nadmiar stresowych i negatywnych bodźców prowadzi do silnego zaburzenia lękowego. Nie u każdego trudne doświadczenia będą prowadzić do rozwoju PTSD, ale należy mieć na uwadze taką ewentualność diagnozując pacjenta z zaburzeniami lękowymi i przeżyciem traumatycznym w wywiadzie. 

PTSD kojarzone jest na ogół ze stresem pourazowym występującym w wyniku doświadczenia wojny - masowo cierpieli na niego żołnierze wracający do USA z misji na Bliskim Wschodzie. Przeżywali oni zespół stresu pourazowego w wyniku narażenia na ciągły stres związany z zagrożeniem życia oraz wykonywaniem rozkazów militarnych. Jednak PTSD może rozwinąć się u osób, które np. nagle dowiedziały się o śmierci kogoś bliskiego lub były świadkami wypadku komunikacyjnego. Wiele zależy tutaj od jednostki oraz od sytuacji. 

Zaburzenie stresowe pourazowe powoduje szereg objawów utrudniających funkcjonowanie człowieka, z problemami ze snem oraz lękami i fobiami oraz ostrą reakcją na sytuacje powodujące stres na czele.

Objawy traumy mogą przypominać zespół stresu pourazowego, a umiejętność radzenia sobie z tymi objawami zależy w dużej mierze od pacjenta oraz od sytuacji, która potęguje nasilenie objawów. Należy przy tym pamiętać, że zespół objawów ma negatywny wpływ na zdrowie i znacząco pogarsza lub uniemożliwia prawidłowe funkcjonowanie jednostki.

Przeżywanie traumy często podzielone jest na okresy. Pierwszy z nich to objawy pojawiające się w momencie wydarzenia lub tuż po nim - zaliczamy do nich silny lęk, drżenie, płacz, przyspieszony oddech i puls, szok (brak reakcji na próby nawiązania kontaktu) oraz nerwowe zachowania np. w postaci powtarzania gestów lub słów. Takie zachowanie jest normalną reakcją organizmu na stres. 

Objawy traumy mogą pojawić się nawet kilka tygodni po wystąpieniu wydarzenia, mogą być wywoływane przez stresor traumatyczny lub pojawiać się bez przyczyny. Do objawów takich zaliczane są:

• trudności z radzeniem sobie ze złością, z gniewem,
• obniżony nastrój, poczucie smutku, żalu, niesprawiedliwości, wstydu,
• obniżone poczucie własnej wartości, 
• reakcje stresowe nieadekwatne do realnego zagrożenia,
• nadmierne pobudzenie, trudności z koncentracją, pamięcią, 
• irracjonalne obawy o swoje życie lub o życie swoich bliskich,
• napady lęku, niepokój,
• trudność w przeżywaniu emocji, okazywaniu ich lub nadmierna emocjonalność, 
• natrętne myśli, powracające obrazy lub dźwięki związane z traumatycznym zdarzeniem, 
• ponowne przezywanie traumy, rozpamiętywanie jej, 
• unikanie miejsc przypominających o traumie,
• trudności związane ze snem (bezsenność, koszmary, wybudzenia).

Objawy traumy nie mijają wraz z upływem czasu, a mechanizmy radzenia sobie ze stresem przestają prawidłowo działać. Ponadto w zależności od rodzaju przeżytej traumy różne będą mechanizmy wyzwalające objawy. Mogą być to dźwięk, dotyk, widok podobnego miejsca, zapach, poczucie bezradności lub konkretne relacje społeczne. 

Trauma może być wywołana przez szereg różnych czynników, a prawdopodobieństwo zetknięcia się w ciągu życia z wydarzeniem traumatycznym jest bardzo duże. Każdy z nas jest narażony na stresory, które mają negatywny wpływ na funkcjonowanie psychiczne, jednak wydarzenie traumatyczne to coś więcej - to gwałtowne i przykre przeżycie, które trwale zmienia zachowanie lub postrzeganie świata przez jednostkę i powoduje trudności w powrocie do poprzedniego funkcjonowania. 

Do sytuacji powodujących traumę zaliczane są: 

• udział w wypadku komunikacyjnym lub bycie jego świadkiem,
• bycie ofiarą napadu lub przemocy, także znęcania się,
• śmierć bliskiej osoby - nagła, tragiczna,
• narażenie na utratę życia,
• przeżycie wojny, zamachu,
• molestowanie seksualne, gwałt.

Trauma może być wynikiem jednorazowej sytuacji lub sytuacji trwającej latami (np. znęcania się czy molestowania). W wyniku traumy pacjenci odczuwają szereg dolegliwości psychicznych, a powrót do stanu sprzed traumy jest utrudniony. Doświadczenie traumy może prowadzić do głębokich zmian w funkcjonowaniu człowieka, dlatego nie należy zwlekać z diagnozą i leczeniem. 

Długotrwała trauma wpływa na radzenie sobie z trudnościami, radzenie sobie z lękiem i radzenie sobie z emocjami u osób jej doświadczających. Może prowadzić także do rozwoju innych zaburzeń psychicznych, jak depresja, schizofrenia, fobia, nerwica. Jedną z potencjalnych konsekwencji doświadczenia sytuacji traumatycznej jest także pojawienie się myśli samobójczych.

Intensywność objawów traumy i czas ich trwania zależy w dużej mierze od jednostki, jednak do skutków traumy zawsze zalicza się pogorszenie codziennego funkcjonowania oraz ostre reakcje na stres. Utrwalone trudności w powrocie do stanu sprzed traumy mogą wynikać właśnie ze zwlekania z zasięgnięciem porady specjalisty.

W momencie, w którym doświadcza się traumatycznego stresu, czyli w momencie doświadczania traumy, można skorzystać z porad psychologa w ramach interwencji kryzysowej. Z kolei objawy utrzymujące się w czasie wymagają skonsultowania z psychiatrą oraz rozpoczęcia psychoterapii. W terapii traumy należy wziąć pod uwagę możliwość farmakoterapii, która może pomóc w złagodzeniu dolegliwości i ułatwić rozmowy z psychologiem o trudnym wydarzeniu z przeszłości. 

W pomocy osobie z symptomami traumy przydatne jest wsparcie społeczne oraz wsparcie bliskich, którzy powinni wykazać się zrozumieniem i cierpliwością. 

Jak przebiega terapia? Celem terapii jest modyfikacja schematu myślenia o traumie - powracanie do niej myślami powoduje utrwalenie schematu myślenia o niej oraz urealnia te wyobrażenia. W trakcie rozmów z doświadczonym psychoterapeutą pacjent przepracowuje swoje negatywne wyobrażenia, a także uczucia i myśli, aby pozbyć się schematu działania i myślenia o traumie. Trwała zmiana w psychice wywołana przez traumatyczne wydarzenie musi zostać pacjentowi uświadomiona oraz przepracowana, przy czym nie jest to proste, ponieważ wiele osób w wyniku wspominania traumy doświadcza dużych trudności emocjonalnych. 

Niemniej traumy, także te z dzieciństwa, należy przepracować z ekspertem, aby móc powrócić do normalnego funkcjonowania, zrozumieć niektóre schematy myślenia i zachowania oraz odzyskać szczęście. 

Źródła

1. A. Holiczer, M. Gałuszko, W. J. Cubała, Zaburzenie stresowe pourazowe — opis ewolucji koncepcji zaburzenia i podejść terapeutycznych, Clin Med  tom 4, nr 1, 25–32
2. C. L. Lancaster, J. B. Teeters, D. F. Gros, S. E. Back, Posttraumatic Stress Disorder: Overview of Evidence-Based Assessment and Treatment, 2016 Nov; 5(11): 105;
3. S. Steuden, K. Janowski, Trauma – kontrowersje wokół pojęcia, diagnoza, następstwa, implikacje praktyczne, Roczniki psychologiczne, 2016, XIX, 3, 549-565;
4. B. Rothschild, Ciało pamięta. Psychofizjologia traumy i terapia osób po urazie psychicznym. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.