Samotność – jak sobie z nią radzić?

Poczucie samotności jest bardzo subiektywną kwestią, każdy może odczuwać ją inaczej, ponieważ każdy ma inne potrzeby kontaktu. Rodzaje samotności również będą różne - wiele osób czuje się samotnymi pomimo szerokiej sieci kontaktów czy nawet będąc w związku. W bardzo szerokim pojęciu samotność wiąże się z brakiem bliskiej osoby lub braku relacji z innymi ludźmi. Bardzo często na samotność uskarżają się ludzie żyjący w dużych aglomeracjach miejskich, do których przeprowadzili się z rodzinnych miast w poszukiwaniu pracy. Długotrwała samotność może mieć poważne konsekwencje zdrowotne i prowadzić do zaburzeń depresyjnych, problemów ze snem, a nawet otyłości. 

Warto przy tym zaznaczyć, że samotność w przypadku introwertyków oznacza brak kontaktu ze swoim wnętrzem, dyskomfort psychiczny (introwertyków cechują brak towarzystwa, świadome wycofanie społeczne, ale za to głębokie przeżywanie swojego wnętrza - kontakt z samym sobą, miłe spędzanie czasu, spokój). Z kolei samotność czy osamotnienie dla osób potrzebujących towarzystwa (ekstrawertyków czy ambiwertyków) oznacza brak kontaktów towarzyskich. 

W psychologii wyróżnia się kilka typów samotności:

• samotność emocjonalną - związaną z brakiem odczuwania uczuć w podstawowej jednostce społecznej, jaką jest rodzina,
• samotność społeczną - poczucie osamotnienia wśród ludzi,
• samotność egzystencjalną - życie bez celu i izolacja od innych ludzi,
• samotność z wyboru,
• samotność moralną - pojawia się w momencie przeżywania kryzysu wartości.

Nie w każdym przypadku samotność jest uczuciem negatywnym. Niektóre osoby potrzebują samotności, aby prawidłowo funkcjonować w życiu. Przykładowo introwertycy wolą przebywać na uboczu grupy lub w samotności, nie czując się przy tym źle z tego powodu. Samotność z wyboru jest czasem potrzebna. Problem pojawia się wtedy, kiedy danej osobie uczucie osamotnienia zaczyna przeszkadzać i utrudniać prawidłowe funkcjonowanie. Każdy potrzebuje interakcji z drugim człowiekiem i mieszkając wśród ludzi takie interakcje będą zachodzić, natomiast stopień zażyłości tych relacji może być na tyle niski, że dana osoba będzie czuła się samotna, nawet w tłumie ludzi.

Samotność może dotknąć każdego, na każdym etapie życia, niezależnie od wieku. Lepsze warunki do interakcji społecznych mają osoby młode, przebywające w szkole, przedszkolu lub będące na studiach. Przebywają one naturalnie w grupie i poznają nowe osoby z łatwością. Jednak w tym wieku samotność również może ich dotknąć - np. na skutek wykluczenia z grupy rówieśniczej lub braku więzi emocjonalnej i poczucia wsparcia w rodzinie. Wykluczenie z grupy może skutkować niską samooceną, niskim poczuciem własnej wartości, depresją, problemami ze snem, kompulsywnym objadaniem się (lub innymi zaburzeniami odżywiania), a także ogromnym stresem i niechęcią do uczęszczania na zajęcia. W młodym wieku akceptacja grupy rówieśniczej jest niezwykle istotna i wykluczenie z niej, brak przynależności są bardzo dotkliwe. 

Przyczyny samotności można podzielić na:

• rozwojowe, czyli wynikające z wieku. Osoby starsze mogą czuć się samotne i opuszczone, kiedy ich bliscy umierają lub dzieci zakładają własne rodziny albo nie mają czasu dla rodziców;
• psychologiczne (wynikające z potrzeb) - introwertycy świadomie wybierają spokojne i samotne spędzanie czasu;
• sytuacyjne, czyli niezależne od osoby. Może to być pobyt w szpitalu, w placówce opiekuńczej, ale także emigracja z rodzinnej miejscowości;
• społeczne, czyli wspomniane już odrzucenie przez grupę.

Samotność, doświadczana bez względu na okoliczności, jest stanem trudnym dla jednostki, dlatego wymaga wsparcia psychologicznego. Jest ono potrzebne, aby ustalić przyczyny samotności i spróbować im przeciwdziałać. 

Osamotnienie w związku czy w rodzinie (relacja rodzice - dzieci, rodzic - rodzic) jest często spotykanym zjawiskiem. Samotnych osób jest coraz więcej, statystycznie częściej uskarżają się na nią kobiety, ale mężczyźni również doświadczają samotności, przy czym rzadziej szukają w związku z tym specjalistycznej pomocy, próbując samemu radzić sobie z samotnością lub po prostu - ignorować problem. Nie jest to dobra droga, ale o tym za chwilę. 

Samotność w związku wiąże się z brakiem należytej uwagi, opieki, zainteresowania od drugiej strony. Kiedy rutynowe czynności zaczynają dominować, nie ma rozmów o rzeczach i ważnych, i błahych, ludzie oddalają się od siebie i przestają czuć się dla siebie ważni na wzajem. Czasami wynika to z przepracowania, a czasami - z wypalenia się uczucia lub braku zrozumienia. Wraz z wiekiem zmieniać się mogą także poglądy, zainteresowania czy wyobrażenia, co skutkuje coraz większą rozbieżnością między partnerami i brakiem podobnych zainteresowań, które mogliby razem realizować.

W przypadku samotności w związku można mówić także o "syndromie pustego gniazda", czyli sytuacji, kiedy oboje partnerów czują się samotni w związku z opuszczeniem przez dziecko domu rodzinnego. Wiele osób przygarnia wtedy psa lub kota, aby mieć się kim opiekować. Jednak decyzja o przygarnięciu czworonoga powinna być przemyślana i podjęta wspólnie, na spokojnie, aby była ona odpowiedzialna. 

Samotność w związku nie oznacza konieczności jego zakończenia, ale wymaga pracy nad sobą i związkiem, aby problem naprawić. 

Samotność to subiektywny stan emocjonalny, który pojawia się i zanika, w zależności od okoliczności. Chroniczna samotność to inaczej przewlekłe poczucie osamotnienia, które nie wynika z chwilowych stanów, ale utrzymuje się dłuższy czas, wskazując na konieczność pomocy psychologa. 

Nie ma jednej uniwersalnej rady, jak uporać się z problemem samotności, tak jak nie ma jednej przyczyny samotności. Czasem wynika ona ze świadomego zerwania więzi, w innej sytuacji z wykluczenia społecznego, a w jeszcze innej z przymusowej izolacji (np. na skutek pobytu w szpitalu). 

Samotność może dawać psychiczne objawy, przekładając się na rozwój apatii, uzależnień, depresji, zaburzeń snu czy innych problemów natury psychicznej (ale i fizycznej - może dawać fizyczne objawy w postaci bólu brzucha, migreny czy innych objawów somatycznych). 

Osoby samotne nie powinny się bać zasięgnąć porady specjalisty - konsultacje z lekarzem psychiatrą, psychologiem lub psychoterapeutą są wskazane, kiedy odczuwa się niepokojące objawy psychiczne, a samotność i poczucie osamotnienia, które sprawiają dyskomfort, należą do takich. Aby poradzić sobie z samotnością należy przede wszystkim odpowiedzieć sobie na pytanie, jakiego rodzaju kontaktów nam brakuje. Czy jesteśmy samotni, ponieważ nie mamy się kim opiekować, a mamy silną potrzebę sprawowania takiej opieki? Czy doskwiera nam samotność spowodowana społeczną izolacją? A może samotność chroniczna (przewlekła) dotknęła nas, ponieważ nie potrafimy nawiązywać nowych kontaktów, a bardzo chcemy poszerzyć grono znajomych? Każdy odczuwa swoją samotność inaczej i ma inne potrzeby społeczne. 

Bywa, że uciekanie od ludzi, społeczna samotność jest wynikiem mechanizmów obronnych, które są zakorzenione głęboko w psychice, a problem nasila się z wiekiem. Wreszcie samotność sprzyja rozwojowi fobii społecznej (i na odwrót), przez co dyskomfort i trudności w walce z samotnością nasilają się. 

W przypadku uczucia samotności zalecana jest najczęściej psychoterapia poznawczo-behawioralna.

Wir samotności może prowadzić do zaburzeń psychicznych, dlatego warto próbować radzić sobie z problemem - nie tylko poprzez profesjonalną pomoc, ale także poprzez spróbowanie życia z innej perspektywy - np. wolontariatu lub udziału w różnych kursach czy warsztatach, gdzie można poznać ludzi o podobnych zainteresowaniach. Czasami tego typu programy stwarzają lepsze warunki do interakcji społecznych i nawiązywania nowych znajomości. Warto także zadbać o swoje zdrowie fizyczne i wyjść z domu - pobiegać, pospacerować, pójść na basem. Aktywność fizyczna poprawia samopoczucie, sprzyjając wydzielaniu endorfin, czyli hormonów szczęścia. 

Będąc samemu warto korzystać z telefonu - oczywiście nie do śledzenia social mediów innych osób, ponieważ kreowane na idealne życie często przytłacza osoby samotne, w kryzysie czy z niskim poczuciem wartości, ale po to, aby zadzwonić do bliskich, którzy mieszkają daleko czy do tych, których dawno nie widzieliśmy. Izolacja społeczna związana ze zmianą miejsca zamieszkania i strachem przed nowym może być przełamana, a w czasie adaptacji w nowym miejscu i już po niej warto utrzymywać kontakty z bliskimi właśnie poprzez telefon. 

Tak - może zwiększać podatność na zaburzenia psychiczne, prowadzić do dezintegracji osobowości, a liczne badania naukowe dowodzą, że przyczynia się także do skrócenia długości życia. Ludzie samotni tracą motywację do życia, do zmian, stają się apatyczni, zniechęceni, nie mają potrzeby rozwijać się czy starać. Może u nich dojść do rozwoju depresji, zaburzeń odżywiania, uzależnień. Nie należy zwlekać z szukaniem pomocy. W MindHealth czekają na ciebie doświadczeni specjaliści. Zapraszamy do umówienia wizyty.

Źródła

1. Z. Gaś, Człowiek na rozdrożu, Lublin 2013;
2. T. Olearczyk, Samotność człowieka jako doświadczenie osobowe. Próba typizacji zjawiska, Teologia i moralność, Nr 2/2022, s. 295-315;
3. J. Śliwiak, U. Reizer, J. Partyka, Poczucie osamotnienia a przystosowanie społeczne, Studia Socialia Cracoviensia 7 (2015), nr 1, s. 61-78;
4. M. Wałejko, Samotność a osamotnienie - osobowe stany egzystencjalne człowieka, Rocznik Nauk Społecznych, Tom XXXV, zeszyt 2 - 2007.