Parestezje – czym są? Objawy i przyczyny drętwienia kończyn

Parestezje nazywane są czuciem opacznym. Rozpoznać je można po nietypowym czuciu w kończynach - objawiają się mrowieniem, drętwieniem, kłuciem, uczuciem gorąca, czasem paleniem, a nawet uczuciem przebiegania prądu. Dolegliwości pojawiają się nagle, bez przyczyny i równie nagle zanikają. Parestezje występują czasowo lub stale, przy czym nie sprawiają bólu - są opisywane jako uczucie nieprzyjemne, mogą wpływać na zakres ruchomości pacjenta, ale są niebolesne. Drętwienie i mrowienie kończyn może wybudzać ze snu, powodować problemy z utrzymaniem np. telefonu w dłoni, a także uniemożliwiać prawidłowe chodzenie. 

Parestezje występują głównie na skutek uszkodzenia włókien czuciowych nerwów obwodowych, na przykład nerwu pośrodkowego w zespole cieśni nadgarstka lub uszkodzeń wielonerwowych w przebiegu polineuropatii cukrzycowej. Parestezje, które pojawiają się wzdłuż kręgosłupa i kończyn (tzw. objaw Lhermitte’a) mogą pojawiać się w stwardnieniu rozsianym oraz chorobach związanych z uciskiem rdzenia kręgowego.

Mrowienie w kończynach może pojawić się także na skutek ucisku lub przy niewygodnej pozycji ciała. Doświadcza ich każdy - np. siedząc zbyt długo z jedną nogą podwiniętą pod siebie, siedząc w siadzie skrzyżnym lub podczas uciskania ręki podczas snu. Po zmianie pozycji, kiedy krążenie krwi wraca do normy uczucie drętwienia i mrowienia przemija. Mrowienie i drętwienie ręki pojawia się także w wyniku uderzenia się w nerw łokciowy, a kobiety ciężarne często doświadczają mrowienia lub drętwienia nóg w II i III trymestrze ciąży, kiedy powiększająca się macica uciska na żyłę główną dolną. Parestezje nóg i kończyn górnych, które powstają na skutek ucisku na ogół szybko znikają po zmianie pozycji. 

Parestezje, które pojawiają się bez widocznej przyczyny i nie ustępują po rozprostowaniu kończyny i usprawnieniu przepływu krwi, mogą być wynikiem uszkodzenia nerwów obwodowych, czyli polineuropatii. Polineuropatie występują w przebiegu wielu chorób oraz mogą mieć różne przyczyny, do których zaliczamy:

• niedobór witamin i minerałów: magnezu (którego zbyt niski poziom powoduje zaburzenia w przewodzeniu impulsów nerwowo-mięśniowych), wapnia (są jednym z objawów hipokalcemii, przy czym mrowienie pojawia się także w okolicy ust), witaminy B12 (jej deficyt prowadzi do upośledzenia przemian mieliny, czyli substancji tworzącej osłonki mielinowe wokół włókien nerwowych);
• odwodnienie;
• duży stres i przemęczenie organizmu, a także nerwica lękowa (parestezje na tle nerwowym);
• zaburzenia krążenia krwi;
• zmiany zwyrodnieniowe w kręgosłupie i dyskopatia;
• cukrzyca (nieprawidłowy poziom cukru we krwi prowadzi do neuropatii cukrzycowej, jest to poważne powikłanie źle leczonej lub nieleczonej cukrzycy);
• rwa kulszowa, udowa, barkowa;
• zespoły uwięźnięcia nerwu - np. zespół cieśni nadgarstka;
• choroby autoimmunologiczne;
• choroby wirusowe lub bakteryjne - półpasiec, opryszczka, ospa wietrzna, a także neuroborelioza, w wyniku której powstają zmiany w strukturach ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego;
• stwardnienie rozsiane;
• udar mózgu oraz krwotoki wewnątrzczaszkowe;
• uraz;
• choroby nowotworowe;
• alkoholizm;
• przyjmowane leki lub ich odstawienie (leki przeciwlękowe, uspokajające, przeciwdrgawkowe).

W wyniku nadmiernego spożywania alkoholu dochodzi do tzw, neuropatii alkoholowej, czyli stanu zapalnego lub uszkodzenia nerwu obwodowego spowodowanego niszczeniem komórek nerwowych przez metabolity etanolu.

Parestezje mogą występować w wielu różnych chorobach, także podczas przyjmowania niektórych leków oraz przy stosowaniu kremów znieczulających. Mogą być objawem uszkodzenia nerwów, a także przewlekłej niewydolności żylnej i związanej z nim złym dopływem krwi do danej kończyny. Parestezje, które pojawiają się bez oczywistej przyczyny należy zawsze skonsultować z lekarzem. 

Zaburzenia czucia mogą mieć różne przyczyny i różnie się objawiać - jak już wspomnieliśmy niektórzy pacjenci odczuwają je jako uczucie mrowienia i drętwienia, inni jako przechodzenie prądu lub kłucie czy palenie. Jeśli takie odczucia pojawiają się, to należy udać się do lekarza rodzinnego, który kieruje pacjenta na podstawowe badania oraz do poradni neurologicznej. Docelowo leczeniem polineuropatii zajmuje się neurolog. Wśród badań, które należy wykonać znajdują się:

• morfologia krwi wraz z oceną stężenia elektrolitów oraz witamin i minerałów, których niedobory mogą powodować drętwienie skóry;
• elektromiografia EMG i elektroneurografia ENG (badania te pozwalają różnicować typy uszkodzenia nerwów oraz ocenić obszar zmian);
• punkcja lędźwiowa i badanie płynu mózgowo-rdzeniowego (pomocne w diagnostyce neuropatii o podłożu zapalnym);
• badania obrazowe głowy lub rdzenia kręgowego (rezonans magnetyczny, tomografia komputerowa głowy i kręgosłupa);
• badania genetyczne (w przypadku podejrzenia choroby genetycznej).

Leczenie parestezji kończyn dolnych i górnych uzależnione jest od leczenia choroby podstawowej, której parestezje są objawem. W pierwszej kolejności należy wyeliminować przyczynę parestezji kończyn - np. wyrównać poziom cukru we krwi (jeśli odpowiada za nią cukrzyca), uzupełnić niedobory witamin i minerałów, rozpocząć leczenie chorób autoimmunologicznych lub innych. 

W ramach leczenia objawowego można stosować kremy znieczulające w obrębie kończyn, aby złagodzić dolegliwości. 

Warto także pamiętać, że parestezje mogą występować w przypadku zaburzeń psychicznych, w tym nerwicy. Uczucia mrowienia czy drętwienia pojawiają się w jednej lub więcej kończyn albo mogą pojawić się na całym ciele i są jednym z objawów somatycznych w przebiegu tego schorzenia. Może im towarzyszyć także uczucie ucisku w gardle lub nieprzyjemne dolegliwości brzuszne. Podstawą leczenia nerwicy jest psychoterapia oraz stosowanie się do zaleceń psychiatry.

Źródła

1. B. Emeryk-Szajewska, M. Niewiadomska-Wolska, Neurofizjologia Kliniczna. Medycyna Praktyczna, Kraków 2008;
2. B. Gołąb, Anatomia czynnościowa ośrodkowego układu nerwowego, Warszawa 1999;
3. R. Podemski, Kompendium neurologii, Wydawnictwo Via Medica, Gdańsk, s. 146;
4. A. Sobańska, Diagnostyka różnicowa zaburzeń czucia, Zakład Neurofizjologii Klinicznej, Instytut Psychiatrii i Neurologii, Warszawa, dostęp 15.01.2024; 
5. Z. Żylicz, Rozpoznanie i leczenie neuropatii z powodu uwięźnięcia nerwów w medycynie paliatywnej, Wydział Medyczny, Instytut Medycyny Doświadczalnej i Klinicznej, Uniwersytet w  Rzeszowie, Polska, dostęp 15.01.2024.