ADD (zespół deficytu uwagi)

ADD to skrót od angielskiego określenia attention deficit disorder, które oznacza zespół deficytu uwagi. To zaburzenie neuropsychiatryczne uznawane za odmianę ADHD – z tą różnicą, że przy ADD nie obserwuje się nadpobudliwości ruchowej. Jeszcze przed 1987 rokiem ADD było oficjalnie stosowanym terminem medycznym w odniesieniu do ADHD. Obecnie ADD jest określane jako „typ ADHD przeważnie nieuważny” (ADHD z przewagą zaburzeń koncentracji uwagi).

Zespół deficytu uwagi najczęściej objawia się już w dzieciństwie. Badacze wskazują, że ADD częściej występuje u dziewczynek niż u chłopców. Zaburzenie nie ustępuje wraz z wiekiem, dlatego zmagają się z nim również osoby dorosłe. Wiąże się z tym szereg problemów w różnych aspektach życia.

Najmłodsi dotknięci ADD najczęściej nie zwracają na siebie uwagi. Z tego powodu ich problemy mogą przez długi czas pozostać niezauważone lub być bagatelizowane. Jest to przyczyną opóźnienia prawidłowej diagnozy i wdrożenia działań terapeutycznych, przez co nie udaje się uniknąć problemów w życiu szkolnym i społecznym. Dzieci z ADD są uznawane za grzeczne, a nawet nieśmiałe. Wszystko dlatego, że nie mają podwyższonego poziomu energii, który jest charakterystyczny dla ADHD. Często stosuje się wobec nich określenia „bujanie w obłokach”, „myślenie o niebieskich migdałach” czy „słomiany zapał”. ADD u dzieci często powoduje, że niesłusznie uważa się je za leniwe, niechętne do nauki, mniej zdolne, nieradzące sobie w szkole.

Podstawowe objawy ADD to:

• problemy z koncentracją i uwagą;
• trudności z organizacją funkcjonowania;
• łatwe rozpraszanie się;
• nieumiejętność filtrowania istotnych informacji i bodźców;
• problemy z wykonywaniem kilku zadań jednocześnie;
• trudności w pisaniu i czytaniu (a często też liczeniu);
• łatwe zapominanie;
• unikanie zadań wymagających dłuższej pracy.

Dzieci z ADD często mają problemy z uczeniem się i otrzymują gorsze oceny. Nie wynika to jednak z niechęci. Przyczyną są:

• trudności w skupieniu się na tym, co mówi nauczyciel;
• problemy z zapamiętywaniem;
• wolniejsze notowanie lub czytanie;
• brak aktywnego udziału w lekcji;
• nieumiejętność organizacji;
• brak zwracania uwagi na szczegóły;
• brak umiejętności skoncentrowania się na jednej rzeczy;
• brak umiejętności długotrwałej pracy nad jednym zadaniem.

 Przy ADD u dzieci często współwystępują inne problemy: dysgrafia, dyskalkulia, dysleksja. Dlatego zaburzenia koncentracji są przyczyną osiągania gorszych wyników lub zakończenia edukacji na wcześniejszym etapie. To z kolei powoduje brak wiary w siebie, niską samoocenę, lęk, brak motywacji oraz wycofanie się z życia klasy.

Osoby cierpiące na zespół deficytu uwagi nie zwracają uwagi na szczegóły, mają tendencję do gubienia różnych przedmiotów, popełniają proste błędy. Wydaje się także, że nie słuchają i są „w innym świecie”. Często mają problemy z nawiązywaniem relacji z rówieśnikami.

Dokładne przyczyny ADD u dzieci i dorosłych nie zostały poznane. Uwagę zwraca się przede wszystkim na czynniki genetyczne oraz biologiczne. Zaobserwowano, że deficyty uwagi mogą być związane z nieprawidłowym funkcjonowaniem płatów czołowych w mózgu. To właśnie ten obszar odpowiada za koncentrację, zdolność planowania i motywację. U osób zdrowych płaty czołowe działają intensywniej podczas wykonywania zadań, które wymagają koncentracji, podczas gdy u osoby z ADD pozostają one nieaktywne.

Możliwą przyczyną ADD może być również nieodpowiednia aktywność neuroprzekaźników. Są to związki chemiczne, które przenoszą sygnały między neuronami. Szczególnie ważna jest dopamina, która odpowiada za selekcję bodźców. Jest też zaangażowana w procesy związane z koncentracją i innymi cechami uwagi. Jej niedobór może powodować problemy z funkcjami uwagi.

Objawy ADD u dorosłych właściwie nie różnią się od tych, które występują u dzieci. Obecne są trudności w skupieniu się na wykonywanej czynności i problemy z organizacją funkcjonowania, które zaburzają zarówno życie zawodowe, jak i rodzinne. Osoby dotknięte deficytem uwagi mają problemy z realizacją powierzonych im zadań lub o nich zapominają.

Przy ADD trudności dotyczą także życia towarzyskiego oraz związków z innymi ludźmi. Utrzymanie relacji nie jest łatwe ze względu na problemy ze skoncentrowaniem się na rozmowie oraz na szczegółach związanych z bliską osobą. To z kolei może generować konflikty. Dodatkowo osoba z ADD często miewa zaburzenia nastroju lub zaburzenia lękowe, jest też bardziej podatna na uzależnienia.

Wiele osób zastanawia się, jak odróżnić ADD od ADHD. Jak już wiadomo, zespół deficytu uwagi jest jednym z jego podtypów. Poza nim wyróżnia się jeszcze:

• typ przeważnie hiperaktywno-impulsywny (ADHD z przewagą nadruchliwości i impulsywności) – poza zaburzeniami koncentracji występują także nadpobudliwość ruchowa i nadmierna impulsywność;
• typ mieszany – występuje wiele różnych objawów i z tego powodu niemożliwe jest przypisanie go do jednego typu.

Jednak powszechnie ADD jest stosowane w odniesieniu do zespołu deficytu uwagi, a ADHD do typu z przewagą nadruchliwości i impulsywności.

Mimo iż ADD rozpoczyna się w wieku dziecięcym, zdarza się, że zostaje rozpoznane dopiero w dorosłym życiu. Dzieje się tak, gdy objawy zaburzenia zostaną przeoczone na etapie rozwoju.

Objawy ADD obserwowane u siebie lub dziecka nigdy nie powinny zostać zbagatelizowane. Uzyskanie odpowiedniej pomocy pozwala na poprawę jakości życia oraz polepszenie funkcjonowania.

Rozpoznanie ADD nie jest prostym procesem. Konieczne jest wykluczenie innych zaburzeń, które mogą powodować podobne objawy. Diagnoza psychologiczna nie jest stawiana podczas jednej wizyty. Zwykle Pacjent jest konsultowany z kilkoma specjalistami (m.in. psychiatrą, neuropsychologiem). Badane są głównie możliwości intelektualne, umiejętności czytania, uwaga, pamięć, sposób myślenia. Ważny jest również wywiad rodzinny oraz opinia z przedszkola lub szkoły. Ponadto muszą zostać spełnione kryteria diagnostyczne, które są szczegółowo opisane w Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 lub w ​​klasyfikacji zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego DSM-V.

Leczenie ADD wymaga indywidualnego i kompleksowego podejścia. Zastosować można zarówno terapię farmakologiczną, jak i niefarmakologiczną. Ważne są również działania podejmowane w domu. Ich celem jest poprawa funkcjonowania osoby objętej zaburzeniem w różnych sferach życia.

Farmakologiczne leczenie ADD nie ma na celu wyeliminowania zaburzenia, ale złagodzenie jego objawów. Leki stosowane są zwykle wtedy, gdy metody psychoterapeutyczne okazują się nieskuteczne. Osobom chorym podawane są nowoczesne preparaty psychostymulujące, które pobudzają obszary mózgu odpowiadające za koncentrację i uwagę.

Dla osób z ADD przewidziane są różne rodzaje terapii. Pacjenci mogą uczestniczyć m.in. w:

• zajęciach terapeutycznych;
• psychoterapii poznawczo-behawioralnej;
• konsultacjach neuropsychologicznych;
• treningu umiejętności społecznych.

Ćwiczenia przy ADD obejmują np. naukę zarządzania czasem, naukę koncentrowania się na jednym przedmiocie, naukę technik rozpoczynania i kończenia zadań, ćwiczenie planowania dnia, pracę nad mocnymi stronami, ale także ćwiczenia motoryki małej i ćwiczenia usprawniające funkcję wzrokową.

Bardzo ważna jest psychoedukacja bliskich. Rodzice dziecka powinni zdawać sobie sprawę z istoty zespołu ADD oraz tego, jakie trudności może ono powodować i jakie wsparcie jest potrzebne.

Osoba z ADD powinna pamiętać, że trudności wynikają z zaburzenia i w żaden sposób nie mogą wpływać na poczucie wartości. Konieczne jest podjęcie działań, które pozwalają poradzić sobie z problemami dnia codziennego. Można to osiągnąć poprzez:

• opracowanie planu dnia;
• ćwiczenie umiejętności porządkowania swoich zadań i planów (np. od najważniejszego);
• zadbanie o odpowiednie stanowisko pracy bez zbędnych rozpraszaczy;
• tworzenie instrukcji;
• notowanie zadań do wykonania i zastosowanie różnego rodzaju przypominajek;
• zadbanie o ogólny stan zdrowia (odpoczynek, wysypianie się, zdrowa dieta, aktywność fizyczna).

Ważne jest, aby dziecko z ADD otrzymało odpowiednią pomoc w szkole (np. dostosowanie metod nauczania oraz zakresu i czasu trwania obowiązków do możliwości). Dlatego rodzice powinni powiadomić nauczycieli o diagnozie.

Źródła:

• B. K. Ignaciuk, Dziecko z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej ADHD i ADD, Kraków 2010;
• A. Kołakowski, T. Wolańczyk, A. Pisula, M. Skotnicka, A. Bryńska, ADHD. Zespół nadpobudliwości ruchowej. Przewodnik dla rodziców i wychowawców, Sopot 2014;
• K. Miller, ADD vs. ADHD (https://www.webmd.com/add-adhd/childhood-adhd/add-vs-adhd – dostęp 19.09.2022);
• J. Skibska, Dziecko z nadpobudliwością psychoruchową i deficytem uwagi – najważniejsze problemy oraz sposoby postępowania, w: E. Ogrodzka-Mazur, U. Szuścik, J. Oleksy (red.), Edukacja małego dziecka, t. 4: Konteksty rozwojowe i wychowawcze, Kraków 2013;
• T. Wolańczyk, Zespół nadpobudliwości psychoruchowej – zaburzenie hiperkinetyczne, „Przewodnik Lekarza” 2003, t. 6, nr 3, s. 116–120.