Choroba Alzheimera

Około 3% ludzi w wieku 65 lat i około 40% populacji po 85. roku życia choruje na demencję typu Alzheimera. Na świecie żyje prawdopodobnie około 11 milionów ludzi cierpiących na tę postać otępienia, natomiast w Polsce ponad 200 tysięcy. Ponadto szacuje się, że w 2050 roku już ponad milion Polaków będzie cierpiało na chorobę Alzheimera. Tendencja wzrostowa ściśle związana jest z tendencjami demograficznymi, z których jednoznacznie wynika, iż społeczeństwo się starzeje. Z danych GUS wynika, że w Polsce 16% ogółu społeczeństwa stanowią osoby powyżej 65 roku życia.

Chorobę tę charakteryzują zaburzenia pamięci, czyli niezdolność do nabywania lub odtwarzania uprzednio nabytych informacji. Wraz z postępem choroby Alzheimera pojawiają się:

• zaburzenia mowy, trudności w doborze słów i nazywaniu przedmiotów (afazje);
• niezdolność do wykonywania wyuczonych ruchów np. pisania, używania sztućców (apraksje);
• zaburzenia słyszenia i widzenia (agnozje);
• zaburzenia czynności wykonawczych np. ubierania się, gotowania, jedzenia.

Ponadto w późniejszych fazach rozwijają się objawy psychopatologiczne choroby Alzheimera w postaci:

• objawów psychotycznych (omamy, urojenia)
• zaburzeń emocjonalnych (depresja, mania, dysforia, zaburzenia lękowe);
• pobudzenia, agresji;
• nieprawidłowych zachowań ruchowych (np. wędrowanie);
• zaburzeń snu;
• zmiany osobowości (apatia, odhamowanie).

Amerykańskie Stowarzyszenie osób chorych na Alzheimera (Alzheimer’s Association) stworzyło listę 10 najczęściej występujących symptomów choroby Alzheimera:

1. Zaburzenia pamięci, które upośledzają codzienne funkcjonowanie – zapominanie ważnych dat, nazwisk, powtarzanie tych samych pytań, poleganie na bliskich w sprawach, w których wcześniej chorzy radzili sobie sami itp.
2. Zaburzenia planowania i rozwiązywania problemów związanych np. z prowadzeniem domowego budżetu, trudności z wykonywaniem zadań według instrukcji itp.
3. Trudności w wykonywaniu codziennych czynności w domu, pracy, w trakcie wypoczynku – kłopoty z wykonywaniem czynności, które wcześniej nie sprawiały problemów: np. jazda samochodem, przygotowywanie posiłków, prowadzenie domu, uprawianie hobby itp.
4. Zaburzenia orientacji w miejscu i w czasie – chorzy mogą mieć kłopot z rozróżnieniem pory dnia, roku i świadomością upływu czasu. Mogą zapominać, gdzie są i jak się tam znaleźli.
5.  Zaburzenia wzrokowo-przestrzenne – pojawiają się kłopoty z czytaniem, oceną dystansu, rozróżnianiem kolorów itp. Przechodząc obok lustra, chorzy mogą mieć wrażenie, że widzą w nim obcą osobę.
6. Problemy z mówieniem i pisaniem – kłopoty z uczestnictwem w konwersacji, zatrzymywanie się w środku dialogu, powtarzanie tych samych kwestii, trudności ze znalezieniem słów itp.
7. Gubienie i chowanie rzeczy w dziwnych miejscach, niemożność ich odnalezienia.
8. Brak zdolności prawidłowej oceny sytuacji objawiająca się m.in. łatwowiernością (która może być wykorzystana przez osoby trzecie, np. telemarketerów), czy nieprzywiązywanie znaczenia do własnego wyglądu i czystości.
9. Wycofanie się z pracy, kontaktów towarzyskich, hobby;
10. Zaburzenia nastroju i zmiana osobowości – chorzy mogą odczuwać niepokój, zagubienie, strach czy smutek, także w miejscach, w których wcześniej czuli się komfortowo. Mogą również stać się bardziej podejrzliwi.

Jeżeli zaobserwujemy przynajmniej 2 z 10 opisanych wyżej objawów choroby Alzheimera, należy udać się do lekarza psychiatry lub neurologa w celu wykonania pogłębionej diagnostyki. Zapraszamy na wizytę w Centrum Zdrowia Psychicznego MindHealth.

Choroba postępuje stopniowo. Pierwsze jej objawy mogą pozostać niezauważone, jeśli nie prowadzi się szczegółowej obserwacji. Aby móc zareagować w porę, bardzo ważna jest świadomość przejawów tej przypadłości. Omówimy je od predemencji aż po etap zaawansowany.

To etap początkowy, bardzo często niezauważony. Charakterystyczne są tutaj objawy dotyczące zapominania czynności sprzed kilku dni, które często bagatelizuje się i określa mianem „sklerozy”, zaniki w myśleniu twórczym oraz trudności w przyswajaniu nowych informacji. Objawy występujące na początku choroby Alzheimera często nie są z nią kojarzone, spowodowane jest to mocnym stresem, przemęczeniem oraz starzeniem.

Objawy kliniczne charakterystyczne w przebiegu choroby dzieli się na 3 etapy (fazy, stadia).

Etap I (wczesny) choroby Alzheimera to otępienie o niewielkim nasileniu, charakteryzujące się zmianami w zakresie sprawności intelektualnej, funkcjonowania, zachowania (częściej zauważonymi przez opiekuna niż przez chorego), wymagającymi okresowego opiekowania się chorym. Dominują zaburzenia pamięci świeżej, trudności z zapamiętywaniem nowych informacji i ich odtwarzaniem.

Osoba jest zwykle świadoma swojego stanu i próbuje poradzić sobie z zaburzeniami, stosując różne techniki zapamiętywania. Obserwowana w tym okresie agresja jest sposobem radzenia sobie z trudnościami. Faza ta trwa od 2 do 5 lat.

Otępienie w stopniu umiarkowanym, w którym występują wyraźne zaburzenia pamięci i innych procesów poznawczych (pamięci krótkotrwałej, operacyjnej, afazja czuciowa, semantyczna, apraksje), znaczne zaburzenia zachowania, rytmów biologicznych (np. sen, apetyt) i objawy psychotycznych (omamy, urojenia).

Pojawiają się gwałtowne zmiany nastroju (od gniewu po lęk), znaczne zniesienie kontroli emocji i popędów (popędu seksualnego). Chorzy przestają dbać o higienę osobistą i wygląd zewnętrzny. Na tym etapie choroby Alzheimera konieczna jest stała opieka nad osobą nią dotkniętą. Etap umiarkowany trwa zazwyczaj od 2 do 12 lat.

Zaawansowany etap choroby to otępienie o znacznym nasileniu, w którym dochodzi do utraty wszystkich funkcji intelektualnych, całkowitej dezorientacji, braku możliwości samodzielnego funkcjonowania. W zaawansowanej postaci choroby Alzheimera następuje całkowita utrata wszelkich umiejętności praktycznych takich jak samodzielne podróżowanie, przygotowywanie posiłków, stosowne ubieranie się, dbanie o higienę. Pojawiają się głębokie zmiany emocjonalne i rozpad struktury osobowości.

Funkcje regulacyjne pełnią najbardziej prymitywne popędy i emocje. Pogorszeniu ulegają także czynności fizjologiczne (kontrola zwieraczy). Ta faza jest dla rodziny najtrudniejsza. Na tym etapie konieczna jest opieka i pielęgnacja. Faza ta trwa od 1 do 3 lat.

Jeżeli osoba dotknięta chorobą potrzebuje stałej opieki, zapraszamy do skorzystania ze wsparcia na oddział ogólnopsychiatryczny szpitala MindHealth. Oferujemy komfortowe warunki pobytu i skuteczną pomoc.

Pomimo wielu lat badań nad przyczyną choroby Alzheimera nie udało się ich jednoznacznie ustalić. Obecnie dysponujemy większą liczbą hipotez próbujących wyjaśnić etiologię choroby. Część współczesnych hipotez związana jest z zakłóceniem funkcjonowania układów neuroprzekaźnikowych występujących nie tylko w naturalnym procesie starzenia się, ale także w chorobie Alzheimera i są to:

• Hipoteza o zaburzeniach układu cholinergicznych — najstarsza z hipotez, która zakłada, że przyczyną zaburzeń pamięci i uwagi są zmiany polegające na zmniejszonej syntezie neuroprzekaźnika acetylocholiny.
• Hipoteza amyloidowa i tau głosi, że przyczyną choroby jest odkładanie się toksycznych białek amyloidu i tau. Obecność tych białek utrudnia pracę komórki nerwowej, która (pozbawiona możliwości kontaktu z innymi komórkami nerwowymi) przestaje spełniać swoje zadania.
• Hipoteza o uszkodzeniu neuronów serotoninergicznych i noradrenergicznych, które wpływają zarówno na obniżenie funkcji poznawczych, jak i na wystąpienie zaburzeń nastroju (depresję), objawy psychotyczne czy nasilenie zachowań agresywnych.

Poza wyżej wymienionymi istnieją inne hipotezy, m.in.:

• zatrucie glinem z wody lub aluminium przedmiotów codziennego użytku, w tym naczyń;
• czynnik zakaźny, np. wirus;
• uraz lub znieczulenie ogólne (narkoza);
• obciążenia genetyczne;
• obecność pewnych schorzeń (cukrzyca, otyłość, nadciśnienie tętnicze);
• zanieczyszczenie powietrza.

Diagnostyka choroby Alzheimera wymaga wykonania obszernych badań, nie jest możliwa w czasie jednej, krótkiej wizyty lekarskiej.
Aby rozpoznać chorobę Alzheimera, należy przeprowadzić następujące badania diagnostyczne:

A. Rozpoznanie otępienia:

• dokładny wywiad zebrany od pacjenta i jego opiekuna dotyczący wszystkich czynników mogących wpływać na funkcjonowanie poznawcze i zmian w funkcjonowaniu codziennym chorego;
• badanie psychologiczne – przeprowadza się różnego rodzaju testy, wykonywane jako badanie przesiewowe lub badanie neuropsychologiczne, które ma na celu ustalenie rodzaju oraz stopnia zaburzeń funkcji poznawczych (dodatkowo pozwala ocenić skuteczność leczenia) – tego rodzaju diagnostyki dokonuje neuropsycholog.

B. Wykluczenie innych przyczyn otępienia:

• Konsultacja neurologiczna odgrywa istotną rolę w diagnostyce różnicowej otępień np. guzów i krwiaków mózgu, wodogłowia, udarów i innych schorzeń neurologicznych.
• Konsultacja psychiatryczna umożliwia wykluczenie zaburzeń psychicznych (np. głębokiej depresji, psychozy), zaburzeń świadomości, które uniemożliwiłyby postawienie rozpoznania danego otępienia oraz określenia jego poziomu.
• Konsultacja internistyczna potrzebna jest do wykluczenia schorzeń somatycznych np. chorób nowotworowych, zaburzeń endokrynologicznych, zapalnych oraz niewydolności układu krążeniowego, oddechowego czy moczowego.
• Badania laboratoryjne konieczne do rozpoznania ewentualnych schorzeń ogólnoustrojowych mogących mieć wpływ na rozpoznanie otępienia lub na dobór leczenia farmakologicznego.
• Badania MRI lub TK mózgowia:
  - pozwalają na wykrycie zmian ogniskowych mózgu, np. guzów czy zmian naczyniopochodnych;
  - wykazują zanik mózgu, którego lokalizacja może naprowadzić na określone rozpoznanie np. choroby Alzheimera lub otępienia czołowo-skroniowego.
• Badanie biomarkerów pozwalają na rozpoznanie choroby Alzheimera poprzez potwierdzenie biochemicznego, neurozwyrodnieniowego procesu alzheimerowskiego toczącego się w mózgowiu.

Obecnie obowiązującymi kryteriami diagnostycznymi rozpoznania choroby Alzheimera są te znajdujące się w klasyfikacji wg ICD-10. W 2022 roku wejdzie w życie klasyfikacja ICD-11, w której termin „otępienie” zostanie zmieniony na „zaburzenie neuropoznawcze”.

Otępienie, czyli zespół objawów psychopatologicznych spowodowanych chorobą mózgu, zwykle o charakterze przewlekłym lub postępującym, występuje m.in. w przebiegu chorób zwyrodnieniowych mózgu, do których należy choroba Alzheimera.

Jego diagnozowaniem i leczeniem zajmujemy się w szpitalu MindHealth na warszawskim Tarchominie. Nasi specjaliści przeprowadzają kompleksowe badanie psychiatryczne, neurologiczne i neuropsychologiczne połączone ze szczegółowym wywiadem. Na miejscu wykonywana jest też diagniostyka obrazowa i laboratoryjna. Przy określaniu zalecanego sposobu leczenia bierze się pod uwagę przyjmowane przez Pacjenta leki i jego ewentualne obciążenia somatyczne.

Dostępne są następujące pakiety pomocy:

1. Diagnostyka zaburzeń pamięci,
2. Pobyt diagnostyczny,
3. Kompleksowe leczenie psychiatryczne,
4. Stan wymagający nagłej interwencji psychiatrycznej.

Przed przyjęciem do szpitala dokładnie badamy Pacjenta i rozmawiamy z nim oraz jego rodziną, aby poznać jego potrzeby. Na tej podstawie lekarz przeprowadzający klasyfikację proponuje skorzystanie z odpowiedniego pakietu.

W przypadku choroby Alzheimera rokowania nie napawają optymizmem. Jest to proces postępujący i stopniowo upośledzający funkcjonowanie pacjenta. Choroba może przebiegać bardzo różnie, jednak szacuje się, że od momentu rozpoznania do zgonu chorego może upłynąć od 3 do 10 lat. Nie mniej jednak choroba ta przyczynia się do skrócenia życia chorego, a przyczyny śmierci mogą być różne – w końcowym stadium chorzy stają się całkowicie niezdolni do poruszania, więc przyczyną śmierci może być np. odwodnienie lub zapalenie płuc.

Otępienie, a zwłaszcza choroba Alzheimera, może należeć do najkosztowniejszych chorób dla społeczności Europy i Stanów Zjednoczonych. Generowane przez nią koszty obejmują bezpośrednie wydatki związane z medycyną (opieka pielęgniarska w domu), inne koszty bezpośrednie (codzienna opieka) oraz koszty niebezpośrednie (utrata produktywności pacjenta i jego opiekuna). Według WHO w 2019 roku szacowany całkowity koszt społeczny demencji na świecie wyniósł 1,3 biliona dolarów, a oczekuje się, że do 2030 r. koszty te przekroczą 2,8 biliona, ponieważ wzrasta zarówno liczba osób żyjących z demencją, jak i koszty opieki. Najwięcej wydatków dla społeczeństwa generuje opieka długoterminowa sprawowana przez pracowników służby zdrowia, a szczególnie jej instytucjonalizacja. Koszty te rosną wraz z pogorszeniem się stanu pacjenta.

Najnowsze badania wskazują, że neurologiczne konsekwencje wpływu koronawirusa SARS-2-CoV-19 na mózg mogą zwiększać zarówno prawdopodobieństwo wystąpienia zespołu otępiennego, jak i wzrostu tempa rozwoju patologicznych zmian z nim związanych. Ponadto w badaniach wykazano, iż istnieje zależność pomiędzy wirusem i pogorszeniem funkcji poznawczych.

Przewodniczący zespołu medyczno-naukowego ADI (międzynarodowej federacji działającej na rzecz choroby Alzheimera na całym świecie) i światowej sławy neurolog poznawczy, dr Alireza Atri, zwraca uwagę na „konia trojańskiego”, którego zostawia nam COVID-19: Szczególnie niepokoją nas objawy neurologiczne występujące w długim przebiegu COVID-19, takie jak utrata smaku i węchu, a także schorzenia poznawcze, w tym „mgła mózgowa”, problemy z koncentracją, pamięcią, myśleniem i mową. COVID-19 może powodować uszkodzenia naczyń krwionośnych mózgu, powodować nieprawidłową odpowiedź układu immunologicznego i jego nadmierną aktywację, ogniska zapalne, a także bezpośrednie przedostanie się wirusa do mózgu.

Dotychczas przeprowadzono niewiele badań, jednak ich ilość będzie wzrastać w niedalekiej przyszłości.

Źródła:

• A. Sadowska (red.), Jak radzić sobie z chorobą Alzheimera: poradnik dla opiekunów, Warszawa, 2007 r.;
• M. Barcikowska, T. Parnowski, Choroba Alzheimera, Warszawa, 2021 r.;
• L. Cierpiałkowska, Psychopatologia, Warszawa, 2007 r.;
• T. Gabryelewicz, A. Barczak, M. Barcikowska, Otępienie w praktyce, Warszawa, 2018 r.;
• P. D. Meek, K. McKeithan, G. T. Schumock, Economic considerations in Alzheimer's disease, „Pharmacotherapy” 1998, nr 18 (2 Pt. 2), s. 68–73, 79–82;
• A. Wimo,L. Jonsson, B. Winblad, An estimate of the worldwide prevalence and direct costs of dementia in 2003, „Dement Geriatr Cogn Disord” 2006, nr 21 (3), s. 175–81;
• 10 Early Signs and Symptoms of Alzheimer's, (https://www.alz.org/alzheimers-dementia/10_signs - dostęp 14.07.2022);
• World Health Organization, Dementia, (https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/dementia - dostęp 14.07.2022);
• Dolnośląska Fundacja Alzheimerowska (http://alzheimer.wroclaw.pl/fundacja/ - dostęp 14.07.2022);
• M. Wysocka, 21 września - Światowy Dzień Alzheimera (https://pulsmedycyny.pl/21-wrzesnia-swiatowy-dzien-alzheimera-891297 - dostęp 14.07.2022);
• Nowy lek na chorobę Alzheimera. FDA dopuściła preparat do użytku (https://pulsmedycyny.pl/nowy-lek-na-chorobe-alzheimera-fda-dopuscila-preparat-do-uzytku-1118733 - dostęp 14.07.2022);
• Alzheimer. Ryzyko zachorowań po Covid-19 (https://mcps.com.pl/alzheimer-dzienne-domy-pobytu/alzheimer-ryzyko-zachorowan-po-covid-19/ - dostęp 14.07.2022).