Terapia systemowa

Terapia systemowa to – obok nurtu psychoanalityczno-psychodynamicznego, poznawczo-behawioralnego i humanistyczno-egzystencjalnego – jedno z podstawowych podejść w psychoterapii. Pod tą nazwą kryje się wiele szkół, nurtów i praktyk, które niekiedy znacznie się od siebie różnią. Łączy je postrzeganie człowieka jako części różnych systemów.

System to pojęcie wywodzące się z teorii Ludwiga von Bertalanffy’ego. Jest rozumiany jako zespół elementów, będący czymś więcej niż ich prosta suma. Charakteryzuje go dynamizm, struktura, zróżnicowanie, organizacja, tendencja do utrzymywania stałości oraz zdolność do utrzymywania spójności i rozwoju. Przyczynowość w systemie ma charakter cyrkularny. Oznacza to, że jego elementy oddziałują na siebie w sposób kołowy, przebiegający na zasadzie pętli sprzężeń zwrotnych. Koncepcje systemowe zastosowane do wyjaśniania zaburzeń psychicznych dotyczą przede wszystkim funkcjonowania rodziny i terapii rodzinnej.

Terapia systemowa cechuje się odmiennym rozumieniem zaburzeń, niż pozostałe szkoły psychoterapii. Uważa się w niej, że to nie jednostka, ale system przejawia trudności. W tym ujęciu osoba chora jest „delegatem”, czyli wyrazicielem zaburzeń systemu. Dlatego terapia dotyczy całego systemu (zazwyczaj rodziny).

Podejście systemowe najczęściej wykorzystuje się w terapii dziecka lub nastolatka. Do udziału w sesjach zapraszane są wszystkie osoby mieszkające z Pacjentem. Terapia nie koncentruje się jednak na indywidualnych właściwościach chorego, ale na systemie. Istotą podejmowanych działań jest zmiana problemowych cech systemu, takich jak struktura rodziny, komunikacja pomiędzy jej członkami czy zaburzone relacje emocjonalne. Terapeuta systemowy zachowuje neutralność, pomaga wydobywać mocne strony rodziny i posługuje się specyficznymi technikami.

Do techniki stosowanych przez terapeutów systemowych należą m.in.:

• pytania cyrkularne: służą pokazaniu rodzinie zachodzących w niej relacji oraz różnic w ich opisywaniu przez poszczególnych domowników. Do takich pytań można zaliczyć m.in. „kiedy matka płacze, co robi ojciec?” czy „kto najbardziej się martwi, gdy córka nie je?”;
• pytania reflektujące: ich celem jest uzyskanie zmian w przekonaniach rodziny na temat jej problemu. Służą też identyfikowaniu zachowań, zdarzeń i wzorców niekorzystnych dla rodziny;
• przeformułowania: najczęściej dotyczą podkreślania pozytywnych aspektów objawów czy zaburzeń oraz ich korzystnej roli w utrzymywaniu systemu rodzinnego. Stosuje się je zawsze wtedy, gdy członkowie rodziny opisują negatywne zjawiska w jej życiu;
• odtwarzanie interakcji rodzinnych: polega na zachęcaniu uczestników terapii do odtwarzania zaburzonych wzorców zachowań. Służy uświadomieniu rodzinie, co w tych interakcjach jest najbardziej problematyczne. Umożliwia szybkie wprowadzenie nowych sposobów interakcji czy komunikowania się;
• techniki paradoksalne: polegają na zaleceniu członkom rodziny określonych zachowań lub ich zaprzestania. Zazwyczaj rekomenduje się zachowania, które rodzina zgłasza jako problemowe. Przykładowo tzw. przepisanie objawu polega na zaleceniu powtarzania o określonych porach zachowań, które były dotąd oceniane przez rodzinę jako trudne czy zagrażające;
• techniki, których celem jest zmiana struktury rodziny: zmierzają do osiągnięcia szybkich efektów. Ich przykładem może być zakaz wypowiadania się dzieci na temat spraw małżeńskich rodziców, tworzenie przez specjalistę koalicji z najsłabszym członkiem rodziny czy ignorowanie zachowań niektórych członków rodziny;
• genogram: to metoda rysowania drzewa rodzinnego, przypominającego drzewo genealogiczne, która umożliwia nanoszenie informacji o rodzinie w granicach kilku pokoleń. Jest narzędziem diagnozy systemu i techniką terapeutyczną. Pozwala na ujawnienie mitów i sekretów rodzinnych, co wyzwala bliskich od wcześniejszego obciążenia;
• rzeźba rodzinna: to konstruowany kolejno przez wszystkich domowników przestrzenny obraz rodziny. Pozwala się przyjrzeć, jak poszczególni domownicy widzą jej strukturę i panujące w niej relacje;
• psychoedukacja: wprowadzono ją jako metodę na zmniejszenie poziomu wyrażanych emocji. Badania wykazały bowiem, że pacjenci ze schizofrenią są hospitalizowani częściej, jeśli w ich rodzinie występuje wysoki poziom ujawnienia emocji. Służy dostarczeniu rodzinie informacji o chorobie, możliwościach jej leczenia oraz o sposobach radzenia sobie z nią na co dzień.

Długość zależy od konkretnej sytuacji, w której znajduje się Pacjent i tempa postępów przez niego dokonywanych. Zazwyczaj terapia systemowa składa się z kilku – kilkunastu spotkań. Odstępy między sesjami mogą trwać 2-4 tygodnie, dzięki czemu możliwe jest zaistnienie zmian w rodzinie. W trudniejszych przypadkach terapię systemową uzupełnia się o oddziaływania indywidualne prowadzone przez innych specjalistów.

Terapia systemowa ma wiele odmian. Różnią się m.in. rozumieniem mechanizmów powstawania zaburzeń i zmiany, roli terapeuty czy wykorzystywanymi technikami. Do podejść systemowych należy np.:

• terapia interakcyjno-komunikacyjna: za źródło objawów uważa się w niej zaburzenia komunikacji. Terapia służy więc wprowadzeniu zmiany w tej sferze, m.in. poprzez stosowanie technik paradoksalnych czy pozytywnego przeformułowania;
• terapia strukturalna: to podejście zakłada, że objawy jednostki są związane z nieadekwatną strukturą rodzinną. Celem terapii jest rozwój autonomii, przywrócenie bliskim możliwości wypełniania swoich ról i umiejętności podejmowania zadań rozwojowych;
• terapia strategiczna: opiera się na przekonaniu, że zachowania objawowe to rodzaj nieświadomie stosowanych strategii, które można też postrzegać jako metaforę relacji rodzinnych. To terapia krótkoterminowa, która służy redukcji objawów i rozwiązaniu istniejącego problemu;
• koncepcja naturalnych systemów rodzinnych Murray’a Bowena: należy do podejść transgeneracyjnych, w których analizuje się problemy w rodzinie z perspektywy jej historii. Zdaniem Bowena redukcja lęku, zmniejszenie objawów i większe zróżnicowanie Ja u jednostki prowadzi do zmiany w systemie rodzinnym. Jego koncepcja stała się podstawą do opracowania techniki genogramu;
• kontekstualna terapia rodzin: to kolejny przykład podejścia transgeneracyjnego. Celem terapii kontekstualnej jest umożliwienie rodzinie uwolnienia się od niewidzialnych lojalności i dziedzictwa rodzinnego oraz uzyskanie równowagi w zakresie bilansu zasług i długów;
• klasyczna mediolańska szkoła terapii rodzin: zakłada się w niej, że rodziny problemowe są uwikłane w destrukcyjne „gry” i kierują się przekonaniami nieadekwatnymi do rzeczywistości. Terapia służy wprowadzeniu do sytemu rodzinnego nowych informacji, które mogą spowodować zmianę w sztywnych zasadach, przekonaniach czy mitach rodzinnych;
• postmediolańska terapia rodzin: uznaje się w niej, że rozumienie problemów przez terapeutę to tylko jedna z możliwych opcji oraz że rodzina przynosi na terapię „scenariusze” opowieści, które są dla niej ważne, choć w danym momencie – nieużyteczne. Celem terapii jest w tym ujęciu wspólne poszukiwanie takich nowych znaczeń, które staną się inspiracją do zmian, negocjowanie nowych wariantów rodzinnych opowieści.

W wyniku ewolucji terapii systemowej powstały też:

• zespół reflektujący: to rodzaj techniki, który wywodzi się z założenia, że każde twierdzenie o rzeczywistości jest głównie stwierdzeniem o obserwatorze. W związku z tym terapeuta korzysta z pomocy osób, które bezpośrednio nie uczestniczą w terapii, ale ją obserwują;
• konsultacja systemowa: polega na zwróceniu się o konsultację do innego terapeuty lub zespołu. Najczęściej dochodzi do niej w sytuacji, kiedy specjalista i rodzina sądzą, że terapia utknęła w martwym punkcie. Konsultacja może przybierać formę zespołu reflektującego;
• praca systemowa z jedną osobą: podejmuje się ją, gdy nie ma możliwości uczestnictwa w terapii innych członków rodziny. W tym przypadku zastosowanie znajduje zwłaszcza technika genogramu.

Terapia systemowa może mieć również charakter wielorodzinny.

Zapraszamy na terapię systemową w MindHealth Centrum Zdrowia Psychicznego. Zapisy do placówek w Warszawie, Poznaniu, Krakowie, Wrocławiu i innych miastach przyjmowane są pod nr tel.  22 566 22 24. Do wybranej placówki można umówić  się też online przez sklep.

Zapraszamy na wizyty stacjonarne i telekonsultacje.