Mizofonia – przyczyny i leczenie nadwrażliwości na dźwięki

Mizofonia to inaczej nadwrażliwość słuchowa, odczuwanie irytacji, nawet przy stosunkowo cichych odgłosach, pochodzących zazwyczaj z najbliższego otoczenia. Po raz pierwszy problem opisano w 2000 roku. Zrobiła to para audiologów – Margaret M. Jastreboff i Paweł J. Jastreboff. Szacuje się, że na mizofonię cierpi od 6 do 20 proc. całego społeczeństwa. 

Dźwięki, które wywołują irytację, to na ogół dźwięki codzienne - mlaskanie przy jedzeniu, szuranie nogami, gwizdanie, kapanie wody z kranu, tykanie zegara, chrząkanie, chrapanie, dźwięki pralki czy zmywarki. Mogą to być odgłosy wydawane przez ludzi, zwierzęta, sprzęty użytkowe, ale pochodzą na ogół z bliskiego otoczenia. Mizofonia to nadwrażliwość nie na wszystkie dźwięki, ale na konkretne, wybrane, irytujące dla osoby cierpiącej na tę przypadłość, odgłosy.

Sama nazwa pochodzi od połączenia greckich słów - misos” (nienawiść) i „phone” (dźwięk). W wolnym tłumaczeniu to nienawiść do dźwięków.

Mizofonia nie jest chorobą psychiczną, nie została uznana w klasyfikacji chorób i zaburzeń ICD. Jest to stosunkowo nowa przypadłość, nad którą wciąż trwają badania. Wiadomo, że przyczyn mizofonii należy doszukiwać się na tle psychologicznym. Osoba cierpiąca na mizofonię zaczyna unikać nieprzyjemnych dźwięków, a w przypadku takiej niemożności - odczuwa irytację. 

Nie ma także określonych dźwięków, które przeszkadzają cierpiącym na mizofonię - jest to indywidualne, ale zawsze będą to dźwięki wydawane przez najbliższe otoczenie. 

Fonofobia to zaburzenie charakteryzujące się silnym lękiem albo złością, wywoływanymi przez określone dźwięki. W ekstremalnych przypadkach mizofonii można mówić o fonofobii - ma to miejsce zwłaszcza wtedy, kiedy u osoby z problemem irytujące dźwięki wywołują:

• obfite pocenie się,
• ataki paniki,
• palpitacje serca,
• silny stres,
• zawroty głowy,
• mdłości,
• omdlenia,
• ataki paniki.

Osoby cierpiące na fonofobię będą unikać drażniących odgłosów, wychodzić z pomieszczenia, denerwować się na ludzi odpowiedzialnych za dźwięki, wpadać w złość, a nawet mieć wybuchy agresji. Pojawia się także silny lęk przed danymi dźwiękami, który może prowadzić do nerwicy lękowej. Na fonofobię, podobnie jak i na mizofonię, nie ma lekarstwa - można skorzystać jedynie z formy pomocy jaką oferuje psychoterapia.

Przyczyny mizofonii nie są poznane, początkowo wiązano ją z uszkodzeniami w obrębie narządu słuchu, jednak u większości cierpiących na tę przypadłość słuch jest prawidłowy i nie stwierdzono żadnych chorób. Dźwięki z otoczenia odbierane są prawidłowo, stąd jedna z teorii zakłada, że nadwrażliwość jest skutkiem nadaktywności autonomicznego i limbicznego układu nerwowego oraz nadmiernych reakcji emocjonalnych chorego.

Istnieje pewna grupa pacjentów szczególnie narażona na rozwój mizofonii. Zaliczamy do niej osoby, które:

• mają częste i silne migreny,
• cierpią na zespół stresu pourazowego,
• mają szumy uszne,
• przebyły lub chorują na boreliozę,
• doznały urazu głowy lub kręgosłupa,
• chorują na zespół Williamsa (genetycznie uwarunkowany zespół wad wrodzonych),
• cierpią na nadwrażliwość słuchową spowodowaną zwiększoną aktywnością układu słuchowego.

Dźwięki odbierane jako nieprzyjemne pochodzą z najbliższego otoczenia. Tylko pewne dźwięki wywołują objawy, nie wszystkie - dla osób postronnych będą to dźwięki neutralne, np.:

• kapanie wody z kranu,
• szum zmywarki,
• wirowanie w pralce,
• chrapanie,
• drapanie dywanu przez kota,
• płacz dziecka,
• dźwięk pisania na klawiaturze,
• odgłosy wydawane podczas jedzenia - mlaskanie, przełykanie, chrupanie,
• pociąganie nosem,
• dźwięki towarzyszące oddychaniu.

Osoba z mizofonią będzie czuć się rozdrażniona, zirytowana, a nawet zła, jeśli usłyszy nielubiane dźwięki. Charakterystyczne dla mizofonii jest to, że drażliwość pojawia się na samą myśl o kontakcie z bodźcem. Bardzo często nadwrażliwość wpływa na jakość życia, znacząco ją obniżając, a cierpiący pacjent będzie za wszelką cenę unikał kontaktu z danymi dźwiękami - może to prowadzić do wycofania się z życia towarzyskiego, zamknięcia w domu, a nawet do wystąpienia zaburzeń lękowych. Mogą także pojawić się problemy z koncentracją oraz konflikty z ludźmi, którzy są odpowiedzialni za pojawianie się drażniących odgłosów. Osoby dotknięte mizofonią często cierpią także na fizyczne objawy w wyniku kontaktu z danym dźwiękiem, np. pojawiają się bóle głowy. Ekstremalna mizofonia może przekształcić się w fonofobię.

Opierając się na aktualnych badaniach w 2017 roku Dozier i Morrison zaproponowali takie kryteria definicyjne mizofonii:

• obecność lub oczekiwanie na bodziec wywołuje impulsywną i awersyjną reakcję somatyczną i emocjonalną, która zaczyna się irytacją lub obrzydzeniem i szybko przeradza się w gniew;
• bodziec wywołuje natychmiastowy odruch somatyczny (np. ból głowy), jednak nie jest to objaw zawsze występujący;
• umiarkowany czas trwania bodźca wywołuje ogólne fizjologiczne pobudzenie (np. przyspieszoną pracę serca);
• występują zaburzenia myślenia i regulacji emocji. Zwłaszcza u dzieci często pojawiają się wybuchy agresji, u dorosłych częściej bodziec może prowadzić do agresji słownej;
• unikanie sytuacji związanych z pojawieniem się danych dźwięków. Niemożność uniknięcia bodźca powoduje dyskomfort i stres;
•  emocje przeżywane w momencie ekspozycji na bodziec są później oceniane jako nadmierne, nieuzasadnione i nieproporcjonalne do sytuacji wywołującej stres;
• przeżywane emocje i objawy somatyczne znacznie utrudniają funkcjonowanie w społeczeństwie.

Nie istnieje jeden uniwersalny kwestionariusz, który mógłby potwierdzić występowanie i nasilenie mizofonii. Zostały stworzone skale do oceny nasilenia objawów - Amsterdam Misophonia Scale (A-MISO-S), która jest adaptacją skali do pomiaru zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych Y-BOCS (Yale-Brown Obsessive-Compulsive Scale). W jej skład wchodzi 6 pytań dotyczących:

• czasu trwania objawów w ciągu dnia,
• wpływu objawów na funkcjonowanie społeczne,
• nasilenia złości,
• starań powstrzymania impulsu,
• kontroli nad gniewem i myślami,
• czasu poświęconego na unikanie sytuacji związanych z mizofonią.

Inny kwestionariusz służący do wykrywania mizofonii to Misophonia Questionnaire – MQ. W jego skład wchodzą trzy skale:

1. Skala Objawów Mizofonii (Misophonia Symptom Scale) - jakie dźwięki wywołują objawy, czy są one wytwarzane przez ludzi, czy są pojedyncze;
2. Skala Emocji i Zachowań Związanych z Mizofonią (Misophonia Emotions and 
   Behaviours Scale);
3. Skala Nasilenia Mizofonii (Misophonia Severity Scale), również zaadaptowana z kwestionariusza do pomiaru natężenia zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych.

Na ogół mizofonię rozpoznaje się metodą diagnostyki różnicowej. Inne schorzenia, od których należy odróżnić mizofonię to zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne, zaburzenia lękowe, choroba afektywna dwubiegunowa, hiperakuzja i fonofobia.

Wielu pacjentów z mizofonią kierowanych jest także na badania audiometrii tonalnej. Diagnoza mizofonii wymaga czasu, a także zaangażowania ze strony psychologa. 

Nie ma skutecznego lekarstwa na mizofonię, żadne leki nie mają potwierdzonego działania. Jedyną formą leczenia jest terapia. W zależności od nasilenia objawów i prawdopodobnych przyczyn, stosuje się: 

• terapię poznawczo-behawioralną, 
• terapię ekspozycyjną,
• psychoterapię integratywną, 
• terapię habituacyjną.

Ostatni rodzaj terapii, czyli terapia habituacyjna, została stworzona dla pacjentów cierpiących na szumy uszne. Nazywana jest także treningiem TRT (Tinitus Retraining Therapy).

Mizofonia nie została sklasyfikowana na żadnej liście chorób, a do jej leczenia nie stosuje się farmakoterapii. Powodzenie leczenia wrażliwości na dźwięki zależy w dużej mierze od właściwej terapii oraz zaangażowania pacjenta. Ważny jest tu wywiad psychologa, który ustala przyczyny nadwrażliwości, sprawdza jej wpływ na codzienne funkcjonowanie, czy pacjent wycofuje się z życia społecznego, czy nie toleruje głośnych dźwięków, jakie są reakcje na dźwięki, których nie lubi. Mizofoina dotyczy na ogół grupy dźwięków z najbliższego otoczenia, ale trzeba ją różnicować z fonofobią. Psychoterapia przynosi efekty, ale trzeba na nie chwilę popracować.

Przyczyny i objawy mizofonii mogą być różne u każdego z dotkniętych tym zaburzeniem. Mizofonia oznacza nienawiść do wybranych dźwięków, impulsywne reakcje w odpowiedzi na odgłosy, ale te reakcje będą różne, w zależności od pacjenta.

W zależności od rodzaju terapii, przyczyn i nasilenia objawów psycholog decyduje o najlepszej metodzie pomocy pacjentowi. W trakcie rozmów z psychologiem osoba z nadwrażliwością:

• uświadamia sobie wyzwalacze bodźca,
• znajduje sposób za minimalizowanie określonych dźwięków w swoim życiu,
• opracowuje technikę radzenia sobie z dźwiękami, aby zapanować nad sobą kiedy pojawiają się pierwsze objawy impulsywnej reakcji,
• uczy się tolerować określone dźwięki, zmniejszając swoją wrażliwość na nie.

Mizofonia nie jest chorobą, ale może znacząco wpływać na funkcjonowanie w społeczeństwie i na relacje z ludźmi. Osoba dotknięta zaburzeniem może mieć problemy w relacjach z innymi, z koncentracją w pracy, a także wycofywać się z życia towarzyskiego.

Mizofonia objawia się irytacją, gniewem, złością oraz impulsywnymi reakcjami po usłyszeniu irytujących dźwięków, a więc osoby dotknięte nadwrażliwością mogą zachowywać się inaczej. Co więcej otoczenie może nie rozumieć, że niektóre dźwięki, a nie sam hałas, wywołują takie reakcje.

Mizofonia nie jest groźna, ale mizofonik ma trudności z prawidłowym funkcjonowaniem i wykonywaniem codziennych obowiązków. 

Źródła:

• T. Dozier, K. Morrison, Phenomenology of Misophonia: Initial Physical and Emotional Responses, Am. J. Psychol. 2017; 130(4): 431–438,
• H. Kluckow, J. Telfer, S. Abraham, Should we screen for misophonia in patients with eating disorders?, A report of three cases. Int. J. Eat. Disord. 2014; 47(5): 558–561,
• A. Schröder, N. Vulink, A. van Loon, D. Denys, Cognitive behavioral therapy is effective in misophonia: An open trial, J. Affect. Disord. 2017; 2017: 289–294,
• M. Siepsiak, W. Dragan, Mizofonia – przegląd badań i głównych koncepcji teoretycznych, Psychiatr. Pol. 2019; 53(2): 447–458,
• Eating noises make you crazy? You have misophonia, Neuropsych - May 27, 2021.