Makiawelizm, czyli brak uczuć wyższych

Makiawelizm w psychologii oznacza osobę o typie osobowości skoncentrowanym na sobie, na własnych korzyściach i interesach. Makiawelizm zaliczany jest do mrocznej triady cech osobowości, razem z narcyzmem i psychopatią. Termin makiawelizm pochodzi od Niccolo Machiavelliego, filozofa z epoki renesansu. Działał on jako dyplomata z ramienia Florencji, był świetnym obserwatorem polityki, a w efekcie swoich obserwacji napisał książkę "Książę". Opisał w nim swoje poglądy dotyczące tego, że władcy powinni być surowi wobec poddanych i wrogów, a cel, jakim jest chwała i przetrwanie, można osiągnąć środkami nawet niemoralnymi. Pod koniec XVI wieku makiawelizm odnosił się do despotycznych rządów, skorumpowanych polityków, kojarzył się z fałszywością, przebiegłością, brakiem moralności. 

Do psychologii termin wprowadzono w latach siedemdziesiątych - Richard Christie w 1970 roku opisał  makiawelizm jako syndrom osobowości charakterystyczny dla osób osiągających cele drogą manipulacji interpersonalnej. Razem z innym psychologiem, Florencem L. Geis, opracowali tzw. "Skalę makiawelizmu”, czyli narzędzie służące do oceny osobowości makiawelicznej.

Uważa się, że na rozwój makiawelizmu nie mają wpływu czynniki genetyczne, a jedynie środowiskowe. Co ciekawe badania prowadzone na grupach studentów biznesu i psychologii wykazały, że wyższy poziom makiawelizmu przejawiał się u tych pierwszych. Pozwala to postrzegać pewne grupy ludzi jako cechujące się makiawelizmem.

Według Słownika Języka Polskiego PWN makiawelizm to:

• koncepcja polityczna zalecająca stosowanie zasady „cel uświęca środki”,
• postawa charakteryzująca się cynizmem i brakiem skrupułów w dążeniu do celu.

W definicji psychologicznej jest to cecha osobowości, polegająca na braku uczuć wyższych, instrumentalnym traktowaniu innych i chłodnych relacjach interpersonalnych.

Osobowość makiaweliczna odnosi się do osób, które manipulują ludźmi w celu uzyskania własnych korzyści, są cyniczne oraz kłamią z powodu wyrachowania i chęci osiągnięcia zamierzonego celu. Makiaweliści to osoby przebiegłe, obojętne na moralne aspekty zachowań, samolubne. Pociągają ich władza i kontrola, zrobią wszystko, aby osiągnąć zamierzone cele. 

Na pozór są to osoby godne zaufania, jednak jest to tylko złudzenie stworzone na potrzeby manipulowania innymi, uzyskania korzyści z kontaktów z innymi. Makiaweliści przekładają złośliwość nad dobroć, są chciwi, nie dotrzymują obietnic, nie zależy im na aprobacie i akceptacji innych ludzi. Nie mają problemu z zachowaniami uważanymi za okrutne, normy moralne nie są przez nich uznawane - wszystko, byle tylko osiągnąć ustanowiony sobie cel. Makiawelista jest w stanie posunąć się do złych rzeczy, używa manipulacji, ma bardzo luźny stosunek do norm i bywa bezrefleksyjny. 

Do oznak makiawelizmu zalicza się także brak wyrzutów sumienia, płytkie relacje z ludźmi, chłód emocjonalny, stawianie własnych interesów na pierwszych miejscu. Są przy tym nieufni wobec innych ludzi, nawet jeśli proszą o radę, to i tak zrobią tak, jak uważają. 

Na podstawie cech makiawelicznych, czyli:

• braku empatii wobec innych ludzi,
• skupieniu na własnych ambicjach, na sobie - makiawelista jest egocentryczny,
• wyrachowanych kłamstwach, manipulacji innymi ludźmi, 
• płytkich relacjach z innymi - makiawelista tworzy pozory osoby uroczej, kochającej, zaangażowanej, ale tylko po to, żeby uzyskać korzyść z tej relacji,
• braku wartości moralnych, 
• stawianie sobie za cel zdobycie sukcesu, pieniędzy i władzy,
• braku ciepła, współczucia - makiawelista czuje się dobrze, kiedy ma przewagę nad innymi,
• nieujawnianiu prawdziwych intencji,
• stosowaniem podstępów w celu realizacji swoich założeń,
• nieufnością wobec rad innych ludzi,
• nieumiejętności poświęcenia się dla kogoś.

W sieci można znaleźć test psychologiczny Mrocznej Triady, oceniający osobowość pod katem cech makiawelizmu, narcyzmu i psychopatii. Kwestionariusz składa się z 36 pytań. Dostępny jest także krótszy, składający się z 20 pytań test oceniający, czy wykazujemy pewien stopień makiawelizmu. Należy przy tym pamiętać, że taki wyniki takiego testu powinien ocenić psycholog w kontekście danej osoby oraz społeczności i kultury, w której żyje.

Makiawelizm był przedmiotem badań Ireny Plich, polskiej psycholog. W swoich badaniach wykazała ona, że ludzie tworzący bliskie związki prezentują podobny poziom makiawelizmu. Co więcej wskazała, że mężczyzna makiawelista jest poniekąd społecznie akceptowany, ze względu na takie cechy, jak np. bezwzględność. Z kolei od kobiet oczekiwane są zupełnie inne cechy, jak troska, umiejętność poświęcenia się dla rodziny, co sprawia, że makiawelistki nie są akceptowane społecznie. Z jej badań wynikało, że makiawelizm nie przeszkadza kobietom w nawiązywaniu relacji z innymi kobietami, natomiast u mężczyzn praktycznie wyklucza on przyjaźnie z innymi mężczyznami.

Należy przy tym pamiętać, że makiaweliści wykazują brak emocjonalnego zaangażowania, a więc związek makiawelisty z osobą, która nie wykazuje cech makiawelistycznych będzie niezwykle trudny. Motywacja w przypadku makiawelistów polega na tym, że koncentrują się oni na własnych celach realizowanych w określonej sytuacji, nie biorąc pod uwagę celów, a także potrzeb i uczuć partnera. Działają w myśl zasady, że osiągnięcie celu uświęca środki działa, a ich system wartości nie respektuje, nie uwzględnia potrzeb innych. Opracowują oni strategie działania, często kosztem innych ludzi. 

Psychologowie twierdzą, że cechy makiawelistyczne słabną wraz z wiekiem. Ludzie o tych cechach zauważają, że nieetyczne zachowania nie prowadzą do niczego dobrego, nie przynoszą zysków, sami nie są ze sobą szczęśliwi, co popycha ich w stronę bardziej etycznych wyborów. 

W przypadku makiawelizmu wskazana jest psychoterapia, która może pomóc w przezwyciężeniu cech osobowości makiawelisty, a ostatecznie w uwolnieniu się od podejścia do życia, które może być uważane za nieetyczne. 

Na konsultacje z psychologiem oraz na psychoterapię zapraszamy do specjalistów MindHealth. Staramy się pomóc w każdej sytuacji.

Źródła:

• I. Plich,  Makiawelizm a nieetyczne zachowanie, Katowice 2013,
• I. Plich, Osobowość makiawelisty i jego relacje z ludźmi, Katowice 2008,
• A. Szmajke, Jacyż są makiaweliści. W: Doliński B., Weigl B., red.: Od myśli i uczuć do decyzji i działań. Warszawa 2001: Wydawnictwo Instytutu Psychologii Polskiej Akademii Nauk.
• M. Śmieja, Inteligencja społeczna a osobowość. Psychologia Jakości Życia 2005, 4, 1, s. 23—36.