Derealizacja – czym jest derealizacja i jakie daje objawy?

Derealizacja to uczucie oderwania od rzeczywistości, funkcjonowania w świecie, którego nie ma lub uczucie życia we śnie. Derealizacja może wystąpić zarówno u osób całkowicie zdrowych, a także u cierpiących a zaburzenia psychiczne. Może jej towarzyszyć uczucie depersonalizacji (obcości własnego ciała, uczucie: to nie jestem ja). Zespół depersonalizacji-derealizacji jest połączeniem uczucia obcości otaczającego świata i własnej osoby. Derealizacja i depersonalizacja mogą występować także oddzielnie. 

Stan derealizacji polega na zaburzeniu odczuwania otaczającego świata, uczuciu funkcjonowania w nierealnej rzeczywistości, dochodzi do zmian w postrzeganiu tego, co realne, a co nie. Osoba cierpiąca na derealizację ma uczucie, że jest odłączona od otoczenia. Z kolei depersonalizacja to uczucie bycia obserwatorem swojego ciała, przebywanie poza nim. 

Objawy zespołu depersonalizacji-derealizacji, czyli występowania depersonalizacji i derealizacji jednocześnie, mogą bardzo zaburzać funkcjonowanie jednostki w społeczeństwie. Poczucie odrealnienia może wpływać na decyzje życiowe osoby doświadczającej takich stanów, dlatego jeśli problem pojawia się często należy skonsultować się z lekarzem psychiatrą.

Zgodnie z aktualną wiedzą medyczną derealizacja pojawia się w momencie, w którym w mózgu dochodzi do spadku stężenia dopaminy. Jednocześnie następuje wzrost poziomu adrenaliny - najczęściej do tego typu sytuacji dochodzi u osób cierpiących na nerwice, zaburzenia lękowe, depresję, schizofrenię czy zaburzenia obsesyjno-kompulsywne. 

Warto pamiętać, że derealizacja często występuje razem z depersonalizacją. W sytuacji, kiedy zaburzenie ma związek z problemami psychicznymi, niezbędne jest wdrożenie leczenia choroby. 

Derealizacja objawia się konkretnymi uczuciami, które pojawić się mogą w każdym momencie. Osoba doświadczająca derealizacji zaczyna odbierać otaczający świat jako wytwór jej wyobraźni, staje się zewnętrznym obserwatorem własnego życia, ma wrażenie funkcjonowania w nierealnym świecie. W niektórych przypadkach derealizacja pojawia się w konkretnych momentach - nawracające objawy mogą świadczyć np. o tym, że taki stan jest reakcją obronną organizmu, która może pojawić się w wyniku silnego stresu.

Dany bodziec wywołuje uczucie braku przynależności do świata fizycznego, aby uchronić organizm przed dodatkowym stresem. Bardzo często derealizacja i depersonalizacja pojawiają się w wyniku zespołu stresu pourazowego, a także w przypadku silnego lęku. 

Derealizacja to zaburzenie, które może wystąpić również na skutek zażycia środków psychoaktywnych. Objawy są podobne, pojawia się poczucie braku realności, życia "we śnie", a w przypadku wystąpienia jednocześnie także i depersonalizacji - oddzielenia od własnego ciała. 

Uczucie derealizacji ustępuje samoistnie. Co ciekawe derealizacja występuje u osób zdrowych psychicznie, nie musi mieć związku z chorobami psychicznymi. 

Derealizacja nie jest odrębną chorobą - na ogół występuje jako objaw zaburzeń psychicznych, pojawiając się przy:

• depresji,
• zaburzeniach lękowych,
• przed atakami padaczki skroniowej, 
• u niektórych chorych z borderline, 
• epizodach manii w schizofrenii,
• zaburzeniach obsesyjno-kompulsyjnych.

Bywa także, że pojawia się u osób zdrowych w wyniku silnego stresu (jako reakcja obronna organizmu), zbyt dużej presji, na skutek traumatycznych doświadczeń czy przebodźcowania. Czasami może pojawić się także w wyniku przemęczenia organizmu, odwodnienia, braku snu, w trakcie bardzo trudnych sytuacji życiowych (jak np, wypadek) czy przebywania w ekstremalnych warunkach pogodowych. 

Derealizacja i depersonalizacja mogą być również objawem uzależnienia od środków psychoaktywnych lub zatrucia substancją wywołującą halucynacje (także zażywaniem narkotyków, w tym LSD).

Zawsze w pierwszej kolejności należy wykluczyć przyczyny derealizacji związane z zażywaniem leków czy substancji psychoaktywnych. W dalszej kolejności prowadzony jest wywiad z pacjentem, kiedy doświadcza takiego uczucia, czy pojawia się także depersonalizacja, jakie są dodatkowe objawy i czy występowanie epizodów powoduje dyskomfort i cierpienie u pacjenta. 

Jeśli u chorego występuje wrażenie funkcjonowania w nierzeczywistym świecie i obcości wobec własnego ciała, to wskazuje to na występowanie zespołu derealizacji-depersonalizacji. Często występuje on na skutek trudnych doświadczeń życiowych. W nurcie psychoterapii dynamicznej uważa się, że objawy pojawiają się jako mechanizm obronny ego. 

Leczenie zespołu derealizacji i depersonalizacji zależy w dużej mierze od ustaleń lekarza dotyczących powodu występowania problemu. Nie ma żadnych zatwierdzonych leków, które są dedykowane leczeniu zespołu depersonalizacji-derealizacji. Najczęściej przepisywane są środki przeciwlękowe, przeciwdepresyjne czy przeciwpsychotyczne, m. in. leki z grupy SSRI (selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny). 

Derealizacja najczęściej nie powoduje objawów fizycznych, jednak w sytuacji, kiedy utrudnia prawidłowe funkcjonowanie, kontakt z otoczeniem, prowadzi do ryzykownych zachowań czy widocznego obniżenia nastroju, należy wykluczyć choroby psychiczne, takie jak schizofrenia czy depresja. Najczęściej derealizacja mija samoistnie, przy czym ważny jest także czas jej trwania. Jeśli jest to uczucie chwilowe, to na ogół nie ma powodów do obaw. W razie wątpliwości warto porozmawiać o swoich problemach z psychologiem, który pomoże ocenić, czy zachodzi potrzeba konsultacji z psychiatrą.

Źródła

• Gierus J., Mosiołek A. (2013). Poznawczo-behawioralna konceptualizacja zespołu depersonalizacji-derealizacji. Przypadek pacjenta, który wyleczył się sam. Neuropsychiatria. Przegląd Kliniczny. Vol. 5, Nr 1, s. 25-30;
• Mudyń K. (2012). Poczucie nierealności i jego konteksty. Fenomenologiczne aspekty procesów dysocjacyjnych. Studia Psychologica. Vol. 2, Nr 12, s. 85-100.;
• Tomalski R., Pietkiewicz I. (2022). Depersonalizacja - klucz do zrozumienia złożoności zjawisk dysocjacyjnych. Psychiatr Psychol Klin. Vol. 22, Nr 3, s. 166-174.
• Tomalski R., Pietkiewicz I. (2019). Rozpoznanie i różnicowanie zaburzeń dysocjacyjnych — wyzwania w praktyce klinicznej. Czasopismo psychologiczne. Vol. 25, Nr 1, s. 43-51.