Transpłciowość – czym jest? Cechy osoby transpłciowej

Zarówno tożsamość płciowa, jak i orientacja seksualna to bardzo indywidualne czynniki, które każdy definiuje inaczej. Zgodnie z najnowszymi wytycznymi Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-11, transpłciowość nie jest zaburzeniem tożsamości płciowej. Osoba o przypisanej przy urodzeniu płci męskiej i kobiecej tożsamości płciowej jest kobietą, natomiast osoba o przypisanej przy urodzeniu płci żeńskiej i męskiej tożsamości płciowej jest mężczyzną. To nasza tożsamość płciowa określa, kim jesteśmy, a nie płeć przypisana przy urodzeniu. 

Osoby transpłciowe nie akceptują płci, z którą się urodziły, nie utożsamiają się z nią. Mają problem z zaakceptowaniem swojego ciała i przypisanej im roli społecznej. Ten konflikt wewnętrzny rodzi wiele problemów związanych ze zdrowiem psychicznym, prowadząc do różnego rodzaju zaburzeń (depresji, zaburzeń lękowych, a nawet myśli samobójczych). Zdarza się, niektóre osoby próbują ukryć swoją transpłciowość, z kolei inne wyrażają to, że identyfikują się z inną płcią w sposób otwarty i dążą do korekty płci. Wyrażanie swojej tożsamości płciowej to bardzo indywidualna kwestia.

Aby zrozumieć w pełni problematykę transpłciowości warto przyswoić sobie kilka pojęć:

• tożsamość płciowa – to poczucie płci danej osoby. Uważa się, że już dziecko po szóstym roku życia jest świadome swojej tożsamości płciowej, a jeśli funkcjonuje ono niezgodnie z nią, powoduje to negatywny wpływ na jego zdrowie psychiczne i związane jest z dużym cierpieniem psychicznym;
• płeć przypisana przy urodzeniu – zostaje nadana przy urodzeniu na podstawie oględzin genitaliów noworodka. 

Podsumowując, transpłciowe kobiety to osoby posiadające męską budowę ciała, ale identyfikujące się jako kobiety, natomiast transpłciowi mężczyźni – osoby posiadające kobiecą budowę ciała, ale identyfikujący się jako mężczyźni. 

W światowej skali szacuje się, że transseksualizm występuje u 1 osoby na 1 na 30 000 osób o płci anatomicznej męskiej oraz 1 na 100 000 osób o płci żeńskiej. Natomiast w Polsce transseksualizmem może być dotknięta 1 na 17 000 anatomicznych kobiet oraz 1 na 57 000 anatomicznych mężczyzn. Statystyki te są jednak niepełne, ponieważ dotyczą tylko osób zarejestrowanych w ośrodkach terapii zaburzeń identyfikacji płciowej. Oznacza to, że osób transpłciowych może być więcej, ale nie decydują się na tzw. coming out, czyli ujawnienie. 

Transseksualność (należy do spektrum transpłciowości) polega na identyfikowaniu się z płcią przeciwną. Osoba transseksualna odrzuca całkowicie swoją fizyczność oraz rolę społeczną wynikającą z przypisanej płci, odczuwając przy tym wewnętrzny konflikt między płcią fizyczną a tożsamością płciową. Wśród osób transseksualnych często spotyka się chęć upodobnienia się do płci przeciwnej, włącznie z potrzebą wykonania korekty płci, czyli tranzycji. Polega ona na zmianie ciała pacjenta w taki sposób, aby było ono zgodne z jego tożsamością płciową. W tym celu osoba transseksualna poddawana jest terapii hormonalnej i zabiegom chirurgicznym. Statystycznie, na tranzycję decyduje się większość transseksualnych osób.

Pisząc o transpłciowości należy wspomnieć, że osoby transpłciowe często spotykają się z dyskryminacją i niezrozumieniem ich problemu. Tożsamość płciowa i orientacja seksualna są indywidualnymi odczuciami i każdy definiuje je inaczej. Niezrozumienie ich potrzeb i problemów często wynika z niewiedzy i strachu przed czymś, czego się nie zna. 

Aby dobrze zrozumieć pojęcie transpłciowości warto przyswoić sobie także i inne pojęcia:

• osoby cispłciowe - osoby, których płeć oznaczona przy urodzeniu jest zgodna z tożsamością płciową;
• osoby transpłciowe - osoby, u których przy urodzeniu oznaczono płeć inną niż tożsamość płciowa;
• dysforia płciowa - to odczuwanie cierpienia i dyskomfortu związanego z rozbieżnością pomiędzy tożsamością płciową a poczuciem własnego ciała i funkcjonowaniem społecznym. Dystrofia płciowa to stan emocjonalny związany z funkcjonowaniem w roli społecznej/w ciele niezgodnym z tożsamością danej osoby. Dysforia płciowa wymaga terapii. Jej elementami jest medyczna korekta płci oraz kuracja hormonalna, psychoterapia, leczenie.  Dysforia płciowa jest wskazaniem do tranzycji płci;
• ideologia gender - skupia się ona przede wszystkim wokół kwestii akceptacji osób transpłciowych;
• panseksualność - seksualny, romantyczny lub emocjonalny pociąg do osób niezależnie od ich płci lub tożsamości płciowej. Osoby panseksualne często określają siebie jako "ślepe na płeć";
• transfobia - strach, nienawiść, niezrozumienie - są to negatywne postawy i uczucia kierowane w stronę osób transpłciowych.

Operacja korekty płci to inaczej dostosowanie fizyczne ciała do psychiki. Do tego celu wykorzystuje się procedury farmakologiczne oraz chirurgiczne poprzedzone odpowiednią diagnostyką. W celu dokonania pełnej tranzycji konieczny jest również proces formalno-prawny w dokumentach, np. akcie urodzenia.   

Dla osób transpłciowych, które decydują się na tranzycję, jest ona bardzo ważnym okresem w życiu. Postępy w tranzycji mają wpływ na dobrostan psychiczny osoby transpłciowej, zadowolenie z życia, a także realizację planów życiowych i zawodowych. Dzięki tranzycji osoba transpłciowa może lepiej funkcjonować w życiu codziennym, żyć w zgodzie ze sobą. 

Etapy procesu korekty płci to:
• wykonanie wnikliwej diagnozy psychologicznej i seksuologicznej, potwierdzające zaburzenia identyfikacji płciowej i wskazujące na konieczność wykonania tranzycji w celu podniesienia komfortu życia danej osoby;
• wykonanie badań dodatkowych – tomografia komputerowa, badanie krwi, EEG, poziom hormonów, USG; 
• terapia hormonalna, która ma na celu wykształcenie cech przypisanych oczekiwanej przez pacjenta płci (np. terapia testosteronem lub estrogenami i uzupełniające leczenie antyandrogenami);   
• złożenie do sądu pozwu o zmianę płci po upływie 1 roku od rozpoczęcia terapii hormonalnej;
• zabiegi chirurgiczne.  

Korekta płci związana jest również ze zmianami w dokumentach, a także nadaniem innego imienia. Należy zmienić dowód osobisty, prawo jazdy, paszport, akty notarialne. Zazwyczaj zmienia się również pesel, gdyż przedostatnia cyfra numeru pesel świadczy o płci. Wyrok sądu (wydany po postępowaniu sądowym) daje osobie transpłciowej możliwość przyjęcia nowych danych osobowych i nowe oznaczenie płci w dokumentach.

Według badań opublikowanych w latach 2018-2021 osoby transpłciowe chcą mieć potomstwo. Jest to jednak niezwykle trudne nie tylko z przyczyn biologicznych, ale także prawnych i nierzadko wiąże się z dochodzeniem swoich praw na drodze sądowej. Osoby transseksualne mają możliwość zamrożenia komórek jajowych i późniejszego wykorzystania ich w terapii in vitro lub zamrożenia spermy. Należy pamiętać, że w momencie, w którym rozpoczyna się leczenie hormonalne, zajście w ciążę nie jest wskazane, ze względu na negatywny wpływ hormonów na płód. U większości osób, które rozpoczęły maskulinizującą terapię hormonalną zaleca się jej przerwanie na czas ciąży. Warto przy tym pamiętać, że przed rozpoczęciem terapii hormonalnej, a nawet w jej trakcie płodność osób trans jest podobna do płodności osób cispłciowych. 

Wykonanie zabiegu chirurgicznego usunięcia jąder oznacza utratę płodności, natomiast usunięcie macicy uniemożliwia zajście w ciążę, ale niekoniecznie pozbawia płodności. W przypadku zachowania jajników można z nich pobrać komórkę jajową. Zabieg usunięcia jajników nieodwracalnie pozbawia płodności. 

Słowa kreują rzeczywistość, dlatego niektóre osoby transpłciowe określają się innym rodzajem gramatycznym niż wynikający z cech płciowych przypisanych przy urodzeniu, rodzajem gramatycznym związanym z płcią, którą odczuwają. Osoby, które czują się mężczyzną będą używać męskich zaimków i utożsamiać się z rodzajem męskim. Osoby, które czują się kobietami - z rodzajem żeńskim. Natomiast ktoś, kto nie czuje się ani mężczyzną, ani kobietą, może utożsamiać się z rodzajem nijakim albo liczbą mnogą - wszystko zależy od preferencji i najlepiej zapytać osobę transpłciową o tego typu preferencję bezpośrednio. 

Osoba niebinarna to osoba, której tożsamość płciowa jest inna niż binarna kobieta lub binarny mężczyzna. Osoby niebinarne nie identyfikują się z żadną z płci, a ich tożsamość płciowa może być zmienna w czasie. Osoby niebinarne są różne. Mogą odczuwać przynależność do obu binarnie uznawanych płci (bigender), mogą nie identyfikować się z żadną płcią (agender) lub określać się jeszcze inaczej.

Osoby transpłciowe często doświadczają dyskryminacji, braku akceptacji, przeżywają stres mniejszościowy, cierpią na depresję, doświadczają przemocy. Jest to grupa z wysokimi statystykami myśli i prób samobójczych oraz samookaleczeń. Zdarza się również, że pojawiają się u nich przekonania o braku perspektyw na poprawę swojej sytuacji życiowej. 

Niestety wiele osób transpłciowych nie szuka pomocy psychologicznej, myśląc, że poradzi ze swoimi emocjonalnymi problemami sama. W przypadku dysforii płciowej, czyli odczuwania cierpienia i dyskomfortu związanego z rozbieżnością pomiędzy tożsamością płciową a poczuciem własnego ciała i funkcjonowaniem społecznym, ważne jest wsparcie psychologiczne lub psychoterapeutyczne. Może ono w znaczny sposób podnieść jakość życia oraz wesprzeć w procesie tranzycji.    

Bardzo istotne jest wsparcie psychologiczne bliskich osób transpłciowych. Często mogą oni mierzyć się z trudnościami emocjonalnymi, szukać wiedzy i informacji na tematy transpłciowości. Ważna jest psychoedukacja oraz akceptacja zaistniałej sytuacji. 

Jak porozmawiać o swoim problemie z rodzicami? Nie ma jednoznacznej odpowiedzi na to pytanie - u każdej osoby sytuacja rodzinna jest inna, inny jest też stosunek rodziców do dziecka, jego potrzeb, a wreszcie - tolerancja i wiedza o transpłciowości. Rozmowa z rodzicami może być trudna, każda osoba transpłciowa podejdzie też do niej inaczej, wybierając różny moment rozmowy z bliskimi. 

Czas dorastania jest bardzo trudny dla każdego, a może stać się wyjątkowo trudny dla młodych transpłciowych osób. W Polsce, brak wiedzy na temat transpłciowości oraz stereotypy panujące w społeczeństwie na jej temat, mogą w sposób negatywny wpływać na młode osoby transpłciowe. W naszym kraju osoba transpłciowa raczej nie może liczyć na wsparcie nauczycieli i pracowników szkoły. Nie zawsze grupa rówieśnicza jest przyjazna, co może skutkować poczuciem stresu mniejszościowego, niezrozumienia, wyobcowania, braku akceptacji i innymi negatywnymi emocjami, a to może skutkować zaburzeniami lękowymi, depresją czy nawet próbami samobójczymi.   

Prawidłowy rozwój emocjonalny każdego młodego człowieka, w tym również osób transpłciowych zależy w dużej mierze od akceptującego i rozumiejącego proces dojrzewania otoczenia rodzinnego i szkolnego. Dlatego w przypadku wsparcia procesu dojrzewania osoby transpłciowej ważne jest poznanie jej potrzeb np. w jaki sposób, chce, aby się do niej zwracano, jej problemów w grupie rówieśniczej i trudności, które często pojawiają się w rodzinie. 

Transpłciowość jest w naszym kraju wciąż tematem nowym i nie do końca zrozumiałym i przez wszystkich akceptowanym. Szukając pomocy psychologicznej, która ma wesprzeć osoby transpłciowe lub ich bliskich warto szukać miejsc, gdzie przyjmują specjaliści z wiedzą i doświadczeniem pracy z osobami transpłciowymi. W relacji psychoterapeutycznej ważne jest wzajemne zaufanie i akceptacja, a także wiedza na temat danej problematyki.

Źródła

1. Mattawanon, N., Kummaraka, U., Oon-arom, A., Manojai, N., Tangpricha, V. (2021). Reproductive desires in transgender and gender diverse adults: A cross-sectional study in Thailand. International Journal of Transgender Health, 23(3), 362–374; 
2. Defreyne, J., Van Schuylenbergh, J., Motmans, J., Tilleman, K., T’Sjoen, G. (2020). Parental desire and fertility preservation in assigned male at birth transgender people living in Belgium. International Journal of Transgender Health, 21(1), 45–57; 
3. Auer, M. K., Fuss, J., Nieder, T. O., Briken, P., Biedermann, S. V., Stalla, G. K., Beckmann, M. W., Hildebrandt, T. (2018). Desire to have children among transgender people in Germany: A cross-sectional multi-center study. The Journal of Sexual Medicine, 15(5), 757–767; 
4. Chen, D., Matson, M., Macapagal, K., Johnson, E. K., Rosoklija, I., Finlayson, C., Fisher, C. B., Mustanski, B. (2018). Attitudes toward fertility and reproductive health among transgender and gender-nonconforming adolescents. Journal of Adolescent Health, 63(1), 62–68.