Depresja maskowana: objawy, leczenie

Depresja jest poważnym zaburzeniem zdrowia psychicznego. Jej cechą charakterystyczną jest obniżony nastrój. Jednak choroba ta nie zawsze objawia się smutkiem, przygnębieniem i płaczliwością. Tak właśnie jest w przypadku depresji maskowanej.

Ten rodzaj depresji przyjmuje postać różnego rodzaju dolegliwości somatycznych lub innych problemów psychicznych. Z tego powodu trudno je zdiagnozować. Należy pamiętać, że choroba niesie za sobą groźne skutki, dlatego wymaga odpowiedniego leczenia. Sprawdź, co to jest ukryta depresja i jak ją rozpoznać.

Mężczyzna cierpiący na depresję maskowaną (ukrytą)

Co to jest depresja maskowana?

Jest to jeden z podtypów depresji. Został wyodrębniony, ponieważ ma zupełnie inny obraz kliniczny. Chory nie wykazuje typowych objawów lub mają one niewielkie nasilenie. Na pierwszy plan wysuwają się inne dolegliwości, najczęściej somatyczne. Sugerują one inną chorobę. Często sam Pacjent nie zdaje sobie sprawy, że jego złe samopoczucie wynika z depresji. W wielu przypadkach nie jest to też oczywiste dla lekarza. Dlatego zdarza się, że mija dużo czasu, zanim zostanie postawiona prawidłowa diagnoza.

Zaburzenie to jest spotykane w literaturze pod wieloma określeniami – depresja atypowa, maskowana, poronna, ukryta, utajona lub subdepresja. Najczęściej jednak używany jest termin „depresja maskowana”, ponieważ nietypowe objawy maskują rzeczywistą chorobę.

Depresja maskowana może być samodzielnym zaburzeniem. Oznacza to, że u danej osoby choroba objawia się w taki, a nie inny sposób i nie zmienia się jej obraz kliniczny. Zdarza się jednak, że taka forma depresji jest wstępną fazą lub zejściem typowego epizodu depresyjnego. W takich przypadkach często obserwowane jest długie utrzymywanie się takiego stanu.

Depresja maskowana stanowi poważny problem zdrowotny. Często chory i jego otoczenie nie zdają sobie sprawy z powagi sytuacji. Opóźnia to moment postawienia odpowiedniej diagnozy depresji i rozpoczęcia specjalistycznego leczenia. Depresja nawet w takiej postaci jest groźną chorobą, która wymaga terapii, aby poprawić funkcjonowanie i jakość życia Pacjenta.

Przyczyny depresji maskowanej

Za powstanie depresji maskowanej odpowiada wiele czynników. Najczęściej występują one jednocześnie i wzajemnie na siebie oddziałują. Są to:

  • czynniki biologiczne – predyspozycje genetyczne, zaburzenia neuroprzekaźnictwa (niedobór noradrenaliny i serotoniny lub nadmierna aktywność układu cholinergicznego), zaburzenia hormonalne, zły stan zdrowia somatycznego
  • czynniki psychologiczne – nieumiejętność radzenia sobie ze stresem i trudnymi sytuacjami, cechy osobowości, nieprawidłowe relacje z innymi osobami;
  • czynniki społeczne – zła sytuacja zawodowa i materialna, odtrącenie przez grupę, niski poziom otrzymywanego wsparcia.

Zwykle depresja maskowana rozwija się po zadziałaniu silnego czynnika stresogennego, z którym dana osoba nie jest w stanie sobie poradzić. Objawy mogą pojawić się po śmierci bliskiej osoby, zakończeniu związku, utracie pracy, pogorszeniu się sytuacji materialnej, zachorowaniu na przewlekłą chorobę, udziale w wypadku. Sprzyjają temu też doznawane krzywdy (np. bycie ofiarą przemocy lub mobbingu w pracy) lub też życie w ciągłym stresie i biegu.

Depresja ukryta może współwystępować z innymi zaburzeniami psychicznymi lub somatycznymi. Dlatego ważne jest rozróżnienie, czy jest ona wywołana przez inną chorobę (wtórne zaburzenia depresyjne), a może tylko ukrywa się pod objawami innej choroby (depresja maskowana).

Twoje dziecko ma objawy dyskalkulii? Umów je do poradni

Jak często występuje depresja maskowana?

Depresja jest najczęstszą chorobą psychiczną. Według danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) choruje na nią 350 milionów ludzi na całym świecie. Jest to aż 6% populacji. Szacuje się, że w Polsce jest około 2 miliony osób z depresją.

Depresja maskowana stanowi około 6–7% wszystkich przypadków zachorowań. Niektórzy sugerują, że występuje ona tak samo często, jak typowa depresja. Ma to związek z tym, że chorzy często nie są świadomi swojego problemu. Dlatego nie szukają pomocy lekarskiej. Osoby, które trafiają do lekarza, nie zawsze są prawidłowo diagnozowane. W rozmowie ze specjalistą rzadko opisują swoje samopoczucie psychiczne.

Statystyki

Depresja maskowana może pojawić się w każdym wieku. Najczęściej stwierdza się ją u osób między 30. a 50. rokiem życia. Szacuje się, że nawet 40% osób po pomoc zgłasza się najpierw do lekarza innej specjalności niż psychiatra (najczęściej jest to lekarz POZ).

Dane pokazują, że zaburzenia depresyjne częściej występują u kobiet. Nie wiadomo, co ma wpływ na taki stan rzeczy. Możliwe, że jest to związane z inną konstrukcją psychiczną lub też działaniem hormonów.

Natomiast depresja maskowana u mężczyzn może występować częściej niż jej typowa postać. Obserwuje się, że choroba zwykle objawia się rozdrażnieniem, wybuchami złości, nerwowością, agresją, a nie smutkiem i przygnębieniem. Panowie bardziej zwracają uwagę na swój stan somatyczny. Zmęczenie, spadek libido, bóle głowy są tłumaczone przepracowaniem. Warto zwrócić uwagę na fakt, że mężczyźni często tłumią swoje emocje, bagatelizują swój stan psychiczny, a tym samym rzadziej szukają profesjonalnej pomocy medycznej.

Depresja ukryta w klasyfikacji ICD-10

Depresja maskowana nie została wyodrębniona jako osobna jednostka nozologiczna w Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10. Brakuje jej także w Klasyfikacji Zaburzeń Psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego DSM-5.

Przyczyna takiego stanu jest związana ze zróżnicowanym obrazem klinicznym depresji maskowanej. Z tego powodu stworzenie jednolitych kryteriów diagnostycznych jest kłopotliwe. Znacznie utrudnia to diagnostykę. Jednak brak depresji maskowanej w klasyfikacjach ICD-10 i DSM-5 nie oznacza, że takiego problemu nie ma lub że nie jest on poważny.

Objawy depresji maskowanej

Symptomy depresji ukrytej znacznie różnią się od dolegliwości, które są powszechnie kojarzone z zaburzeniami depresyjnymi. Typowe symptomy mogą być obecne, ale przeważnie nie są wystarczająco nasilone. Na pierwszy plan wysuwają się tzw. maski. Są to zespoły objawów, które zmieniają postać kliniczną choroby. U każdego chorego maskowana depresja może mieć inny obraz kliniczny. Nie muszą występować wszystkie objawy.

Maski

Wyróżnia się:

  • maski psychopatologiczne;
  • maski psychosomatyczne;
  • maski bólowe;
  • maski behawioralne.

Należy przy tym zaznaczyć, że fizyczne objawy depresji maskowanej w rzeczywistości nie są spowodowane chorobą somatyczną. W badaniach nie obserwuje się odstępstw od normy. Stosowanie leczenie w celu ich złagodzenia nie przynosi oczekiwanej poprawy. Stan Pacjenta poprawia się dopiero po rozpoczęciu terapii psychiatrycznej i psychologicznej.

Psychopatologiczne objawy depresji maskowanej

Depresja maskowana może przyjmować postać innego problemu psychicznego. Najczęściej są to zaburzenia lękowe. Charakterystyczne jest dla nich występowanie poczucia lęku lub znacznego strachu, który nie jest spowodowany faktycznym zagrożeniem. W ich przebiegu mogą pojawić się ataki paniki, czyli nagłe przerażenie o dużym nasileniu, które uniemożliwia normalne funkcjonowanie. Ponadto lęk może manifestować się objawami somatycznymi (np. biegunkami, bólami brzucha, bólami w klatce piersiowej).

W depresji maskowanej najczęściej obserwuje się tzw. lęk wolnopłynący. Można powiedzieć, że jest on ogólny, ponieważ nie łączy się go z żadnym określonym czynnikiem. Jest on uporczywy i zwykle ma wygórowane nasilenie. Objawia się on poprzez:

  • wzmożone napięcie mięśniowe;
  • bóle mięśni;
  • bóle głowy;
  • niemożność usiedzenia w jednym miejscu;
  • niepokój psychoruchowy;
  • drażliwość;
  • niemożność odprężenia się;
  • uczucie ucisku w nadbrzuszu;
  • wzmożoną potliwość;
  • trudności w koncentracji.

Objawem depresji maskowanej mogą być również natręctwa. Przybierają one postać uporczywie nawracających myśli lub wyobrażeń. Pojawiają się wbrew woli osoby chorej. Jednocześnie Pacjent zdaje sobie sprawę z tego, że są one niedorzeczne i irracjonalne. Nie może jednak nic zrobić, aby się ich pozbyć. Natręctwa są przyczyną niepokoju, a także kompulsji, czyli natrętnych czynności.

Kobieta z depresją ukrytą leży zrezygnowana na łóżku

Depresja maskowana a inne zaburzenia

Psychopatologiczną maską depresji może być agorafobia. Jest to lęk przed sytuacjami, z których nie ma drogi ucieczki lub niemożliwe jest otrzymanie pomocy. Osoba chora dąży do unikania bodźców, które wywołują niepokój. Tym samym unika zatłoczonych miejsc (również w zamkniętej przestrzeni), komunikacji publicznej, a w ostateczności przestaje wychodzić z domu. Agorafobia może pogarszać stan osoby chorej, ponieważ izoluje się ona od społeczeństwa i nie jest w stanie normalnie funkcjonować. Z czasem pojawiają się wstyd i poczucie winy, które sprzyjają nasileniu depresji.

Depresja maskowana może objawiać się anoreksją (jadłowstrętem psychicznym). Chory zaczyna ograniczać przyjmowane pokarmy oraz zwiększa poziom aktywności fizycznej, co ma skutkować obniżeniem masy ciała. Jednocześnie pojawia się lęk przed przybraniem na wadze. Pacjent wciąż dąży do idealnej sylwetki – nawet gdy sporo schudnie lub doprowadzi do wyniszczenia organizmu.

Chorzy na depresję mogą zgłaszać również zaburzenia funkcji poznawczych. Przejawiają się one pogorszeniem pamięci, koncentracji, uwagi, uczenia się oraz trudnościami w zapamiętywaniu nowych rzeczy i ze sprawnym wykonywaniem działań.

Depresja maskowana – objawy fizyczne

Bardzo często Pacjent z depresją maskowaną skupia się wyłącznie na swoim samopoczuciu fizycznym. Pytany o dolegliwości psychiczne (w tym objawy typowe dla zaburzeń depresyjnych) zwykle zaprzecza ich obecności. Dlatego jest diagnozowany i leczony pod kątem chorób somatycznych, przez co często jest poddawany zbędnym procedurom medycznym. Jednak wykluczenie innych przyczyn odczuwanych symptomów jest bardzo ważne, aby móc ostatecznie zdiagnozować maskowaną depresję.

Za najczęstszą maskę depresji uważa się zaburzenia snu. Zwykle osoby z tym problemem poszukują pomocy lekarza. Jednak postawienie błędnej diagnozy może wiązać się z długotrwałym przyjmowaniem leków nasennych. Zazwyczaj objawem depresji maskowanej jest bezsenność. Chory ma problemy z zaśnięciem, wczesnym wybudzaniem się, przebudzaniem się kilkakrotnie w nocy lub poczuciem niedostatecznego odpoczynku nocnego. Natomiast nadmierna senność zdarza się sporadycznie.

Inne objawy fizyczne depresji maskowanej to:

  • zawroty głowy;
  • bóle głowy;
  • zmęczenie;
  • dolegliwości ze strony układu pokarmowego (biegunki, zaparcia, bóle brzucha, zespół jelita drażliwego, brak apetytu);
  • świąd skóry;
  • bóle pleców;
  • nerwobóle (neuralgie);
  • zaburzenia funkcji seksualnych (spadek libido, problemy z erekcją).

Częstym objawem depresji maskowanej jest zespół niespokojnych nóg. Jest to zaburzenie, które charakteryzuje się uczuciem zmęczenia nóg, mrowieniem lub pieczeniem pod skórą (najczęściej na łydkach), samoistnymi ruchami kończyn dolnych. Dolegliwości nasilają się w czasie odpoczynku i ustępują pod wpływem ruchu.

Objawem depresji maskowanej może być również dławica piersiowa rzekoma. Naśladuje ona chorobę niedokrwienną serca i wymaga wykonania wszystkich niezbędnych testów diagnostycznych, które ją wykluczają. Pacjent zgłasza bóle w klatce piersiowej, zmniejszoną tolerancję wysiłku oraz uczucie duszności.

Ból w depresji maskowanej

Wiele badań i obserwacji wskazuje, że w przebiegu depresji bardzo często pojawia się ból. Szacuje się, że dotyka on nawet 70% chorych. Mimo to nie jest zaliczany do kryteriów diagnostycznych zaburzeń depresyjnych. Najczęściej depresja maskowana powoduje ból głowy, bóle mięśni, bóle brzucha, ale też nerwobóle (neuralgie). Są to dolegliwości bólowe obejmujące zakres unerwienia nerwów (np. nerwu kulszowego, co może manifestować się jako rwa kulszowa).

Behawioralne maski depresji

Osoby z depresją maskowaną mają zwiększoną skłonność do uzależnień. Często obserwuje się u nich okresowe nadużywanie substancji psychoaktywnych lub leków. Poprzez sięganie po używki chory tłumi objawy choroby i osiąga (pozorną) poprawę stanu.

Zwykle maski behawioralne wynikają z obecności innych masek. Pacjent zaczyna nadużywać leki przeciwbólowe lub nasenne z powodu bólu oraz problemów z zasypianiem.

Depresja maskowana a nerwica

Zdarza się, że depresja maskowana jest mylona z nerwicą. Również jest to zaburzenie psychiczne. Może ono przyjmować różne formy – np. fobii, lęku lub natręctw. Część jej objawów występuje też w maskowanej depresji (stąd podobieństwo). Dlatego ważne jest przeprowadzenie rzetelnej diagnozy.

Zaburzenia nerwicowe mogą objawiać się:

  • lękiem;
  • zaburzeniami snu;
  • zaburzeniami koncentracji;
  • natrętnymi myślami i zachowaniami kompulsywnymi;
  • dolegliwościami somatycznymi (bólami brzucha, bólami i zawrotami głowy, uciskiem w klatce piersiowej, nadmierną potliwością).

Depresja maskowana u dzieci i nastolatków

Zaburzenia depresyjne mogą wystąpić w każdym wieku. Szacuje się, że choruje 2% dzieci i nawet 8% nastolatków. Problem ten diagnozuje się coraz częściej u osób poniżej 18. roku życia. U dzieci i młodzieży również może pojawić się depresja maskowana, przez co zaburzenie może zostać niezauważone przez otoczenie.

Depresja maskowana u nastolatków i dzieci może objawiać się poprzez:

  • opóźnienie rozwoju psychicznego, emocjonalnego lub intelektualnego;
  • bunt i nieposłuszeństwo;
  • izolację od społeczeństwa;
  • zaburzenia odżywiania;
  • nadużywanie substancji psychoaktywnych;
  • bóle brzucha i dolegliwości ze strony układu pokarmowego;
  • bóle głowy;
  • przewlekłe zmęczenie;
  • zmiany skórne.

Depresja maskowana u dzieci i nastolatków może przejawiać się zaburzeniami autodestrukcyjnymi (np. samookaleczaniem się). Uwagę powinno zwrócić także zainteresowanie tematyką śmierci. O depresji mogą świadczyć również przewrażliwienie, niekontrolowane reakcje, napady złości lub zobojętnienie.

Jak rozpoznać depresję maskowaną?

Rozpoznanie depresji maskowanej nie jest łatwe. Bardzo rzadko Pacjenci trafiają w pierwszej kolejności do psychiatry lub psychologa diagnosty. Częściej szukają pomocy u lekarza POZ lub innych specjalistów, którzy diagnozują ich w kierunku chorób somatycznych. Zwykle są kierowani do ośrodka zdrowia psychicznego, gdy badania i testy wykluczają obecność innych patologii.

Nie ma szczegółowych kryteriów diagnostycznych depresji maskowanej. Dlatego zazwyczaj psycholog diagnosta opiera się na wywiadzie z Pacjentem. W postawieniu rozpoznania mogą być pomocne różnego rodzaju kwestionariusze i testy psychologiczne. Pomagają one określić stopień nasilenia depresji.

Po postawieniu diagnozy psycholog diagnosta opracowuje indywidualny plan terapii. Należy mieć świadomość, że depresja maskowana, chociaż ma nietypowe objawy, wymaga specjalistycznego leczenia jak każde zaburzenie psychiczne.

Jak leczyć depresję maskowaną?

Leczenie depresji maskowanej nie różni się od terapii stosowanej przy innych zaburzeniach depresyjnych. Najczęściej obejmuje jednocześnie metody farmakologiczne i psychoterapeutyczne. Bardzo ważna jest również psychoedukacja Pacjenta i jego bliskich. Dzięki niej mogą oni lepiej zrozumieć naturę choroby, poradzić sobie z jej objawami, a także uzyskać odpowiednie wsparcie.

Zdarza się, że konieczny jest pobyt w szpitalu, jednak najczęściej leczenie depresji maskowanej odbywa się w warunkach ambulatoryjnych. Pierwszym krokiem jest diagnoza, następnie stosuje się terapię i/lub przepisuje lekarstwa.

Leki

Przy farmakoterapii depresji maskowanej stosuje się leki przeciwdepresyjne. Najczęściej terapię rozpoczyna się od środków z grupy selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny. Ich działanie polega na zahamowaniu transportu serotoniny do komórek nerwowych, dzięki czemu wzrasta jej stężenie w mózgu. Osoba chora może jednak otrzymać leki z innej grupy.

Leki na depresję maskowaną powinny być przyjmowane codziennie i zgodnie z zaleceniami lekarza psychiatry. Potrzebny jest czas, aby zaobserwować poprawę. Zwykle są to 2–4 tygodnie. W przypadku braku poprawy lub wystąpienia skutków ubocznych lekarz może zalecić inny środek. Należy pamiętać, że leki przeciwdepresyjne nie uzależniają (nowoczesne preparaty można przyjmować nawet przez długi czas).

Psychoterapia

W leczeniu depresji maskowanej pomocna jest również psychoterapia. Pacjent spotyka się z terapeutą, który poprzez rozmowę i różnego rodzaju techniki terapeutyczne pomaga mu przepracować problem. Szczególnie często stosowana jest terapia poznawczo-behawioralna, która wykazuje się dużą skutecznością. Niekiedy może okazać się konieczna terapia grupowa (np. małżeńska lub rodzinna) – wiele zależy od tego, co przyczyniło się do rozwoju choroby.

Depresja maskowana – jak pomóc osobie chorej?

Wiedza na temat tego, jak pomóc osobie chorej na depresję maskowaną jest bardzo ważna. Dzięki temu Pacjent może uzyskać potrzebne wsparcie, o które często nie chce sam poprosić. Pozwala uniknąć także nieświadomych błędów, które mogą przyczynić się do pogorszenia stanu osoby chorej.

Przede wszystkim bardzo istotna jest szczera rozmowa z osobą chorą. Należy uświadomić jej powagę problemu oraz namówić do skorzystania z profesjonalnej pomocy. Depresja nie ustąpi dzięki domowym sposobom. Ważne jest, aby zapewnić Pacjenta o wsparciu, okazać empatię, wyrozumiałość. Bliscy osoby chorej mogą sami skorzystać z pomocy lekarza lub psychologa, który podpowie, jak pomóc choremu.

Należy także aktywizować osobę chorą na depresję. Zachęcać ją do udziału w codziennych aktywnościach. Nie można jednak jej do niczego zmuszać. Chorzy funkcjonują nieco inaczej. Często proste czynności są ponad ich siły. W gorszych chwilach zalecana jest dyskretna obecność, poczucie bliskości i wysłuchanie problemów, z którymi zmaga się bliski. 

Rokowania w depresji maskowanej

Obecnie psychiatria dysponuje skutecznymi metodami leczenia depresji maskowanej, dzięki którym możliwe jest zmniejszenie lub całkowite wyeliminowanie objawów. Po wdrożeniu odpowiedniego leczenia poprawa następuje zwykle po około 2–6 tygodniach.

Należy jednak zdawać sobie sprawę, że nie zawsze możliwe jest całkowite wyleczenie depresji maskowanej. Choroba może nawracać – nieraz nawet po kilku latach dobrego samopoczucia. Dlatego Pacjent powinien pozostawać pod kontrolą lekarza oraz umieć rozpoznać niepokojące objawy.

Brak leczenia: zagrożenia

Nieleczona depresja maskowana niesie za sobą poważne skutki. Przede wszystkim znacznie zaburza codzienne funkcjonowanie i normalną aktywność. Prowadzi do pogorszenia jakości życia, wycofania społecznego, a także pojawienia się innych zaburzeń psychicznych. Depresja jest przyczyną cierpienia (fizycznego i psychicznego) i niepełnosprawności. Pacjent często jest zmuszony zrezygnować z pracy. U osób chorujących na depresję istnieje wysokie ryzyko samobójstwa, samookaleczania się lub popadnięcia w nałóg.

Źródła:

  • Psychiatria. Podręcznik dla studentów pielęgniarstwa, I. Krupka-Matuszczyk, M. Matuszczyk (red.), Katowice 2007;
  • Psychiatria. Podręcznik dla studentów medycyny, A. Bilikiewicz (red.), Warszawa 2006;
  • S. Murawiec, Rozpoznawanie i leczenie depresji w praktyce lekarza POZ – aspekty praktyczne, „Lekarz POZ” 2017, nr 5, s. 338–343;
  • K. Klimaszewska i in., Rola edukacyjna pielęgniarki w zakresie postępowania z chorym na depresję, „Problemy Higieny i Epidemiologii” 2007, nr 88, s. 408–416;
  • P. Wierzbiński, Kiedy depresja boli, „Lekarz POZ” 2018, nr 4, s. 321–328;
  • A. Bilikiewicz, J. Landowski, P. Radziwiłłowicz, Psychiatria repetytorium, Warszawa 2008;
  • P. Shetty i in., Understanding masked depression: A Clinical scenario (https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5914271/ – dostęp 20.10.2022).
Depresja maskowana: objawy, leczenie