Osobowość borderline

Osobowość typu borderline to zaburzenie, które znacząco wpływa na życie dotkniętych nim osób i ich otoczenia. Objawy utrudniają nawiązywanie i podtrzymywanie relacji, mogą też stać się przyczyną podejmowania zachowań autodestrukcyjnych.

Na czym polega zaburzenie borderline i jak wygląda związek z kimś o osobowości pogranicza? Dowiedz się też, w jaki sposób można takiej osobie pomóc.

Psycholog dla młodzieży - rozmowa z pacjentką

Spis treści

Co to jest borderline?

Borderline (inaczej: osobowość pogranicza) to jeden z typów zaburzeń osobowości. W ogólnym rozumieniu charakteryzuje się ogromną zmiennością, nieufnością i nieustannym testowaniem granic wytrzymałości swojej i innych osób.

Osobowość borderline diagnozuje się na podstawie wywiadu obejmującego obserwację zachowań i tendencji: jeżeli u Pacjenta można zauważyć utrzymujący się, charakterystyczny sposób postępowania i myślenia, a nie występują uszkodzenia fizyczne lub inne zaburzenia psychiczne, możliwe jest postawienie diagnozy i rozpoczęcie terapii.

Borderline a inne zaburzenia osobowości

Osobowość z pogranicza to jeden z typów zaburzeń osobowości wyróżnianych przez Klasyfikację DSM-V Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego. Zaburzenia osobowości nie zawsze są proste do zdiagnozowania. Każdy z nas jest inny i uosabia specyficzną konfigurację cech. Jak więc wyłonić objawy, które świadczą o czymś, co jest niespecyficzne, odmienne od tak zwanej normy?

Zacznijmy od definicji, czym są w ogóle zaburzenia osobowości. Stanowią one pewien stały wzorzec charakteru, który jest skrajnym nasileniem powszechnie występujących cech, często wpływających niekorzystnie na życie danej osoby, a czasami również na jej otoczenie. Oznacza to, że większość ludzi ma pewien repertuar zachowań, które dostosowuje do różnych okoliczności, czy osób. Dzięki tej plastyczności potrafi zachować się adekwatnie do sytuacji; w końcu inaczej czujemy się i zachowujemy w pracy, a inaczej np. na nieformalnym przyjęciu.

Osoba cierpiąca na zaburzenia osobowości (w tym borderline) w każdej z tych sytuacji będzie funkcjonować niezmiennie lub z bardzo małą elastycznością. Jej sposób przeżywania lub nawiązywania relacji jest na ogół ograniczony, względnie stały. Co istotne, cechy te mają na ogół negatywny wpływ na kontakty z innymi ludźmi – raczej ograniczają relacje społeczne, utrudniają, a niejednokrotnie odpowiadają za ich niszczenie.

Osobowość borderline

Objawy borderline

Emocje, które towarzyszą osobom z tym zaburzeniem, są bardzo chwiejne i nasycone. Dominuje w nich złość, lęk przed odrzuceniem, frustracja i znudzenie. Kobiety i mężczyźni z osobowością borderline często prezentują zachowania autodestrukcyjne, uciekają np. w uzależnienia lub przypadkowy seks. Pod wpływem silnego stresu, jakiego doświadczają, nierzadko pojawiają się u nich objawy paranoidalne (jak nieprawdziwe wyobrażenia), mogą też podejmować próby samobójcze, przez co wymagają niekiedy hospitalizacji.

Szczegółowe przejawy tego typu zaburzenia osobowości precyzuje klasyfikacja Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego.

Osobowość pogranicza w klasyfikacji DSM-IV

Zaburzenie to można diagnozować u Pacjenta, jeśli przez dłuższy czas utrzymuje się u niego przynajmniej pięć z dziewięciu poniższych objawów borderline:

  • Podejmowanie nieustannych wysiłków, które mają pomóc w uniknięciu odrzucenia (zarówno rzeczywistego, jak i nierzadko wyimaginowanego).
  • Tworzenie z innymi ludźmi związków nacechowanych znaczną intensywnością i niestabilnością. Związki te powstają i kończą się w ekstremalnych punktach – oscylują od idealizacji partnera po jego całkowitą dewaluację.
  • Zaburzenia tożsamości oraz niewłaściwy obraz samego siebie i poczucia własnego ja.
  • Wysoka impulsywność w przynajmniej dwóch sferach, które mogą być dla Pacjenta destrukcyjne. Najczęściej wymienia się: wydawanie znacznych sum pieniędzy, nadużywanie alkoholu, zażywanie narkotyków, uprawianie przygodnego seksu, kompulsywne jedzenie czy zachowania typu acting – out (mające na celu szybką redukcję napięcia, bez refleksji i kontaktu z własnymi emocjami, jak chociażby niebezpiecznie zachowania przy prowadzeniu samochodu).
  • Groźby samobójcze, próby samobójcze, zachowania autoagresywne (jak samookaleczanie się).
  • Niestabilność emocjonalna, drażliwość i lęk trwający niejednokrotnie przez kilka godzin.
  • Długotrwałe uczucie wewnętrznej pustki i znudzenia,
  • Intensywny gniew, nieadekwatny do sytuacji, często pozostający poza jakąkolwiek kontrolą w momencie wybuchu oraz częste okazywanie złego humoru (również poprzez zachowania acting – out).
  • Przelotne myśli paranoiczne lub poważne objawy rozpadu osobowości.
psycholog rozmawia z kobietą z Borderline

„Atak” borderline: kiedy się pojawia i jak wygląda?

„Atakami” borderline nazywa się niekiedy umownie gwałtowne wybuchy złości lub agresji u osoby z zaburzeniem osobowości z pogranicza. Nie jest to jednak określenie fachowe używane przez specjalistów.

Taki stan może być przeplatany etapami całkowitego spokoju i normalnego funkcjonowaniu w życiu osobistym i społecznym. Jeśli jakiś czynnik wywoła stres lub niepokój, osoba chwiejna emocjonalnie może przejawiać zachowania agresywne, wrogie, a nawet niebezpieczne zarówno względem otoczenia, jak i samej siebie. Pojawiają się krzyki, groźby, szantaż, a nawet samookaleczanie się i zachowania samobójcze.

Co ważne, nie jest to jednak jednorazowy, chwilowy atak, ale względnie stały wzorzec funkcjonowania związany z wybuchowością, podatnością na nagłą utratę równowagi emocjonalnej i niestabilnością. W związku z tym tego typu „ataki” są niejako wpisane w życie osoby z borderline.

Jak często występuje zaburzenie osobowości borderline? Statystyki

W ogóle populacji częstotliwość występowania osobowości typu borderline stanowi 0,7-1,8 % (inne dane wskazują przedział między 0,2 a 2,8 %). Jeśli chodzi o Pacjentów leczonych w szpitalach psychiatrycznych, to grupa ta stanowi od 15 do 25% wszystkich osób hospitalizowanych. Co ciekawe, diagnozę osobowości pogranicza otrzymuje blisko połowa z grupy wszystkich Pacjentów otrzymujących diagnozę zaburzeń osobowości. Świadczy to między innymi o sile objawów, jakie prezentują.

Okazuje się, że aż 3-10% osób z tą diagnozą popełnia samobójstwo. Ponadto niektóre badania mówią o tym, że 70-75 proc. cierpiących na zaburzenia typu bordeline stanowią kobiety. W grupie tej częściej występować miały także zaburzenia odżywiania, u mężczyzn zaś nadużywanie różnych substancji psychoaktywnych. Do tych danych należy jednak podchodzić z ostrożnością, ponieważ inne badania mówią o wyrównanych proporcjach pomiędzy płciami i braku różnic w ich obrazie choroby.

Przyczyny zaburzenia osobowości typu borderline

Nie jest łatwo jednoznacznie wskazać powody stojące za tym, że u danej osoby rozwija się osobowość typu borderline. Wiele wskazuje na to, że za ich powstaniem stoją bardzo trudne, traumatyczne doświadczenia z dzieciństwa. Można tu wymienić utratę rodzica (zarówno jego śmierć, jak i stratę na skutek porzucenia przez niego potomstwa). Trudne warunki wychowawcze, związane z zaniedbywaniem podstawowych potrzeb dziecka – zarówno emocjonalnych, jak i fizjologicznych, popełnianie kardynalnych błędów wychowawczych także może odpowiadać za rozwinięcie się osobowości pogranicza. Część Pacjentów ma w swoich historiach życia doświadczenie przemocy, zarówno psychicznej, fizycznej, jak i seksualnej.

Obok przyczyn środowiskowych, związanych z wychowaniem i sytuacją rodzinną, wymienia się także podłoże genetyczne w powstawaniu zaburzeń borderline. Jednak w tej kwestii (podobnie zresztą, jak w przypadku innych zaburzeń psychicznych) zdania wśród naukowców są podzielone i widoczna jest konieczność prowadzenia dalszych badań.

Zaburzenie borderline a związki

Związek z osobą prezentującą ten typ osobowości przypomina jazdę na zaskakująco szybkiej i nieprzewidywalnej karuzeli – pełen jest rozstań i powrotów, silnych i zmiennych emocji, a nade wszystko lęku przed porzuceniem oraz wrażliwości na jakąkolwiek ocenę. Decydując się na związek z osobą o osobowości pogranicza, należy dbać o to, aby jej sposób myślenia i funkcjonowania nie zdominowały budowanej relacji (chodzi tu głównie o takie cechy jak labilność lub lęk przed odrzuceniem). Bardzo istotnym aspektem jest wspieranie osoby z zaburzeniem w procesie jej terapii, ale bez jednoczesnego zmuszania do leczenia.

Kolejną ważną kwestią jest właściwa komunikacja, której filarami powinny być empatia, konsekwencja oraz uważne słuchanie. Jeśli to możliwe, dobrze jest unikać konfliktów, co z drugiej strony nie zawsze jest łatwe, możliwe i korzystne dla drugiej osoby.

Czy borderline potrafi kochać?

Osoby z BPD kochają tak samo jak każdy inny: budowanie relacji z osobą zmagającą się z zaburzeniami borderline jest jednak pełne wyzwań. Warto pamiętać, że celem osoby borderline nie jest krzywdzenie swojego partnera i bliskich. Raczej stanowi ono efekt jej wewnętrznych napięć i lęków — głównie przed odrzuceniem.

Jedną z ważniejszych kwestii jest świadomość specyfiki trudności, które są związane z tym typem osobowości. Wówczas łatwiej jest oddzielić to, co wynika bezpośrednio z nich; może to być pomocne w adekwatnym braniu odpowiedzialności za konflikty. Granice w tej relacji powinny być jasno wyrażone, konkretne i w miarę możliwości nieprzekraczalne.

Osoba z borderline: leczenie i terapia

W przypadku osobowości typu borderline diagnostykę przeprowadza się podobnie, jak w przypadku innych dysfunkcji psychicznych. Na podstawie szczegółowego wywiadu zebranego od osoby chorej i (jeśli jest taka możliwość) od jej bliskich, lekarz psychiatra stawia diagnozę, która może być uzupełniona wynikami testów przeprowadzonych przez psychologa. Istotną kwestią jest także wykluczenie uszkodzeń mózgu, zmian chorobowych, czy innych zaburzeń psychicznych, które mogłyby skutkować wystąpieniem podobnych objawów.

W zależności od stopnia nasilenia objawów, Pacjenci z osobowością pogranicza mogą uzyskać pomoc poprzez farmakoterapię oraz psychoterapię. Leki podawane są Pacjentom, którzy w obrazie choroby doświadczają epizodów psychotycznych, maniakalnych, depresyjnych lub lękowych. W związku z tym Pacjentom ze wspomnianymi objawami podaje się leki przeciwpsychotyczne, antydepresyjne i stabilizujące nastrój. Jeśli występuje ryzyko podjęcia próby samobójczej, konieczna jest hospitalizacja.

Codzienne życie z zaburzeniem borderline pełne jest przeszkód i trudności, z którymi musi mierzyć się nie tylko Pacjent, ale i jego najbliżsi. Pomocna jest psychoterapia prowadzona w różnych nurtach, ponieważ pozwala ona nabyć umiejętności do radzenia sobie z wyzwaniami i daje zrozumienie tego, co się dzieje.

Co pomaga najbardziej?

Terapia oparta na teorii mentalizacji pozwala lepiej rozumieć zawiłości występujące w życiu społecznym, daje podwaliny pod tworzenie stabilniejszych relacji interpersonalnych i rozjaśnia powiązania pomiędzy emocjami i zachowaniami.
Terapia schematów pomaga również wejść głębiej w świat emocji i doświadczeń z wcześniejszych okresów rozwojowych. Pomocne są także inne podejścia, mniej czy bardziej klasyczne: psychodynamiczne, poznawczo-behawioralne, EMDR, self- experience.

Pacjenta z zaburzeniem borderline leczy przede wszystkim relacja terapeutyczna, jaka nawiązuje się pomiędzy nim a psychoterapeutą oraz możliwość nabywania doświadczeń korektywnych w bezpiecznych, nieoceniających warunkach. W lepszym zrozumieniu trudności Pacjenta przez jego otoczenie może pomóc wsparcie środowiskowe — terapia rodzinna lub psychoedukacja.

Osobowość z pogranicza: rokowania

To, jaki przebieg ma życie osoby z zaburzeniem osobowości pogranicza, zależy od różnych kwestii. Poziom dysfunkcji może być odmienny, mogą mu ponadto towarzyszyć czynniki utrudniające leczenie. Przykładem tego może być współwystępowanie uzależnienia od substancji psychoaktywnych.

Zaburzenie osobowości typu borderline wymaga psychoterapii długoterminowej. Zmiany w funkcjonowaniu Pacjentów są możliwe do osiągnięcia, ale trzeba mieć świadomość, że nie przychodzą od razu z początkiem psychoterapii. Niezwykle istotne są czynniki leczące, leżące zarówno po stronie terapeuty, jak i klienta. Psychoterapeutę powinna charakteryzować cierpliwość, nieocenianie i życzliwe zaciekawienie osobą chorą. Pacjent zmotywowany do pracy i ufający terapeucie prawdopodobnie szybciej osiągnie zmianę.

Autor

Autor

dr Magdalena Kruk-Rogucka

psycholog, psycholog dziecięcy

Źródła:

  • A. Arntz, H. Van Genderen, Terapia schematów w zaburzeniu osobowości typu borderline, Gdańsk 2016;
  • P. Gałecki, M. Pilecki, J. Rymaszewska, Kryteria diagnostyczne zaburzeń psychicznych DSM V, Wrocław 2021;
  • J. Kreisman, H. Straus, Nienawidzę cię! Nie odchodź!, Kraków 2018.;
  • P. Levine. Uleczyć traumę. 12-stopniowy program wychodzenia z traumy. Warszawa 2021;
  • M. Linehan, Zaburzenia osobowości z pogranicza. Kraków 2007.
Osobowość borderline