Zaburzenia opozycyjno-buntownicze

Jednym z czynników mogących mieć wpływ na rozwój zaburzeń opozycyjno-buntowniczych są niewłaściwe strategie wychowawcze. W zakres zachowań sprzyjających zaburzeniu wchodzą:

• problemy z okazywaniem bliskości,
• brak empatii wobec dziecka,
• stosowanie wobec dziecka agresywnej dyscypliny,
• brak zaangażowania w wychowanie,
• ograniczona komunikacja,
• brak wsparcia rodziców,
• nadopiekuńczość.

Ryzyko wystąpienia zaburzeń opozycyjno-buntowniczych powstaje również na skutek objawów ADHD. Zespół nadpobudliwości psychoruchowej wiąże się z większą ekspresją emocjonalną w rodzinie i utrudnioną komunikacją. Zgodnie z badaniami, prawie 70% Pacjentów wykazuje czynniki sprzyjające powstaniu innych zaburzeń, z czego najczęściej są to właśnie opozycyjno-buntownicze zaburzenia zachowania. Przyczyny zaburzeń zachowania typu opozycyjno-buntowniczego mogą mieć również podłoże neurobiologiczne i genetyczne.

Rodzice często upatrują zaburzeń w zachowaniach swoich niegrzecznych dzieci. Jednak aby mówić o wystąpieniu zaburzenia, zachowania dziecka muszą spełnia przesłanki ujęte w kategorii F91 ICD-10. Objawy, które mogą wskazywać na rozwój zaburzenia, to:

• nieadekwatne do wieku dziecka wybuchy złości;
• częste kłótnie i spory;
• częsta utrata panowania nad sobą;
• częste sprzeciwianie się dorosłym;
• lekceważenie norm;
• obrażanie innych;
• mściwość;
• niedostrzeganie własnej winy;
• umyślne sprawianie przykrości rodzicom/rodzeństwu;
• nadwrażliwość na krytykę;
• zachowania agresywne.

Diagnozowanie zaburzeń opozycyjno-buntowniczych to zadanie dla psychologa lub psychiatry dziecięcego. Specjalista przeprowadza wnikliwy wywiad z opiekunami, rozmawia z dzieckiem oraz obserwuje jego zachowanie podczas spotkania. Zgodnie z klasyfikacją DSM-IV, aby rozpoznać zaburzenia opozycyjno-buntownicze, należy odnotować częste występowanie przynajmniej 4 z poniższych zachowań, występujących na przestrzeni co najmniej 6 miesięcy:

• utrata panowania nad sobą;
• kłótnie z dorosłymi;
• bunt i łamanie zasad ustalonych przez dorosłych;
• celowe dokuczanie innym;
• obwinianie innych za swoje błędy i złe zachowanie;
• drażliwość wobec innych osób;
• gniew i żal;
• działania złośliwe i mściwe.

Jeśli chcesz zdiagnozować swoje dziecko pod kątem zaburzeń opozycyjno-buntowniczych, zabierz je do MindHealth -Centrum Zdrowia Psychicznego.

Choroby psychiczne mogą stanowić podstawę do uzyskania orzeczenia o niepełnosprawności. Tak się dzieje w przypadku zaburzeń psychotycznych, zaburzeń nastroju przynajmniej w stopniu umiarkowanym, czy silnie nasilonych zaburzeń lękowych. Istotnym czynnikiem w wydaniu orzeczenia o niepełnosprawności jest wykluczenie z ról społecznych. Wydanie orzeczenia jest uzależnione od nasilenia objawów. Zespół orzekający bierze pod uwagę stopień zależności Pacjenta od innych w codziennej egzystencji.

Zespół Aspargera to neurorozwojowe zaburzenie, które jest obecne od najwcześniejszych etapów życia. Układ nerwowy Pacjenta wpływa na inny odbiór otoczenia, przetwarzanie informacji, czy reakcje nieadekwatne do sytuacji. Pacjent z zespołem Aspergera zazwyczaj ma trudności w interakcjach społecznych i ogólnej komunikacji (zarówno werbalnej, jak i niewerbalnej).

Zachowanie osób z zespołem Aspergera może odbiegać od zachowania innych osób. To, co charakterystyczne dla tego zaburzenia to przede wszystkim nieadekwatne reakcje, skłonność do utrzymywania rutyny i przewidywalności, specyficzne zainteresowania, trudności w odczytywaniu intencji innych osób, trudność w rozumieniu dwuznaczności. U osób z Zespołem Aspergera wzrasta ryzyko wystąpienia innych zaburzeń — według szacunków nawet 70%-80% Pacjentów wykazuje symptomy innych chorób, wśród których można wymienić zaburzenia opozycyjno-buntownicze.

Tego typu zaburzenia u dzieci muszą być brane pod uwagę przez pracowników oświaty. Literatura wskazuje na konieczność wprowadzania programów prewencyjnych już we wczesnych klasach szkolnych. Programy dla dzieci przejawiających zachowania agresywne wprowadzone już w przedszkolach mogą zapobiec utrwalaniu wzorców zachowań charakterystycznych dla zaburzeń opozycyjno-buntowniczych oraz uchronić dzieci przed późniejszymi skutkami tego zaburzenia, jak np. aspołeczność czy konflikty z prawem.

W początkowym stadium zaburzenia opozycyjno-buntownicze u dzieci w szkole wykazują takie objawy jak:

• niechęć do współpracy w grupie;
• trudności w wykonywaniu prac samodzielnych;
• dekoncentracja;
• odcięcie od życia społecznego klasy;
• ignorowanie poleceń nauczyciela;
• wrogie nastawienie wobec nauczyciela, np. obraźliwe zwroty;
• agresywna odpowiedź na interwencję dorosłych;
• konflikt z innymi dziećmi w klasie;
• wagarowanie;
• złe oceny;
• sięganie po używki.

Nauczyciele spędzają z dziećmi dużo czasu, dlatego mają pole do tego, by zauważyć i w porę zareagować na objawy zaburzenia. Szybka reakcja jest bardzo istotna, ponieważ może pomóc zatrzymać dalszy rozwój choroby.

Odpowiednio szybka reakcja jest w stanie ograniczyć zaburzenia opozycyjno-buntownicze. Psychoterapia dzieci to podstawowa forma leczenia. Jednak najlepszym rozwiązaniem jest wielokierunkowe leczenie zaburzenia, uwzględniające również farmakoterapię, ćwiczenia rodzicielskie, Trening Umiejętności Społecznych, a także wsparcie psychologiczno-pedagogiczne w szkole.

Kluczowe w leczeniu jest budowanie właściwych relacji między dzieckiem a rodzicami. Zalecany jest udział w tzw. szkołach dla rodziców. Są to warsztaty rodzicielskie, które pozwalają rodzicom nabyć umiejętności radzenia sobie z trudnymi zachowaniami dziecka. Treningi rodzicielskie mają nauczyć rodziców wytrwałości w podejściu do dziecka sprawiającego trudności wychowawcze oraz konsekwencji w działaniu. Rodzice zyskują wiedzę na temat stosowania pomocnych technik behawioralnych, np.:

• technika pozytywnych wzmocnień;
• technika wygaszania zachowań negatywnych;
• egzekwowanie reguł;
• monitorowanie zachowań.

W wychowywaniu dziecka z zaburzeniami opozycyjno-buntowniczymi niezwykle ważna jest również odpowiednia komunikacja, która pozwala obu stronom wspólnie rozwiązywać problemy.

Pomoc polega na poprawie samooceny dziecka, podniesieniu jego poczucia własnej wartości i pewności siebie. Jest to konieczne u dzieci, w przypadku których zaburzenie utrudnia kontakty społeczne. Gdy między dzieckiem, a jego otoczeniem rówieśniczym występują konflikty, pomocna może się okazać również terapia grupowa ucząca umiejętności społecznych.

Za jedną z najbardziej skutecznych metod leczenia zaburzeń opozycyjno-buntowniczych piśmiennictwo wymienia terapie PCIT (rodzic-dziecko). Pierwszy etap terapii dotyczy zbudowania wrażliwości rodziców oraz utworzenia bezpiecznej relacji z dzieckiem. Polega na zwiększaniu pozytywnych interakcji między stronami. Przykład stanowią pozytywne interakcje zwrotne wobec dziecka w trakcie wspólnej zabawy.

Kolejny etap polega na zmniejszeniu krytycyzmu i poleceń rodziców wobec dziecka. Rodzice uczą się stawiania jasnych zasad w postaci prostych komunikatów. W wyniku terapii w zdrowy sposób wzrasta posłuszeństwo dziecka. Badania potwierdzają skuteczność terapii, wskazując na jej pozytywne działanie pod kątem budowania bliskości, umiejętności komunikacji z rodzicami, jak i społeczeństwem.

Polecana jest również terapia rodzinna, która nastawiona jest na poprawę komunikacji oraz relacji pomiędzy członkami rodziny Pacjenta.

Zaburzenia opozycyjno-buntownicze często współistnieją wraz z innymi zaburzeniami, takimi jak:

• ADHD,
• depresja,
• zaburzenia lękowe.

Wówczas obok terapii stosuje się również leki. Należy zaznaczyć, że farmakoterapia zmniejsza objawy agresji, lecz nie leczy przyczyn zaburzenia. W niektórych przypadkach stosuje się leki przeciwdepresyjne, leki przeciwdrgawkowe, stabilizatory nastroju, propoanol, czy selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego noradreanliny.

Praca z dzieckiem z zaburzeniami opozycyjno-buntowniczymi wymaga dużego zaangażowania ze strony rodziców i opiekunów szkolnych. Jak zatem wychowywać dziecko wykazujące zaburzenia opozycyjno-buntownicze? Zalecenia dotyczą przede wszystkim odejścia od stosowania nagan i kar. Takie działanie tylko wzbudza większą wrogość dziecka i w konsekwencji prowadzi do nasilenia złego zachowania.

Oprócz terapii rodzinnej i indywidualnej dziecka konieczna jest relacja oparta na rozmowie, okazaniu zrozumienia i stawianiu granic z pomocą specjalisty.

Źródła:

• A. Kaźmierczak-Mytkowska, K. Dante Lucci, A. Butwicka, T. Wolańczyk, A. Bryńska, Funkcjonowanie rodzin nastolatków z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej i opozycyjno-buntowniczymi zaburzeniami zachowania, „Psychiatria Polska” 2020, nr 203, s. 1–14;
• Światowa Organizacja Zdrowia, Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych. ICD-10, 2009 r.;
• J. Wdowiak, Zaburzenia opozycyjno-buntownicze (http://www.polkowice.edu.pl/portal/pliki/zaburzenia.pdf - dostęp 26.07.2022);
• M. Kuty-Pachecka, K. Stefańska, Zaburzenia zachowania u dzieci i młodzieży, „Wychowanie w Rodzinie” 2015, t. 11, s. 291-304.