Dystymia

O depresji słyszał każdy, natomiast pojęcie dystymii nadal nie jest upowszechnione. Bardzo ogólnie można powiedzieć, że dystymia jest „lżejszą” formą depresji, bowiem objawy obniżenia nastroju nie są tak nasilone, jak w przypadku zaburzeń depresyjnych. Nie każde obniżenie nastroju oraz brak energii można kwalifikować jako depresję. Bywa, że objawy nie są nasilone, ale przedłużają się i znacząco obniżają komfort życia Pacjenta. Wtedy można mówić o dystymii.

Dystymia to choroba przewlekła, określana mianem depresyjnego zaburzenia osobowości lub depresji nerwicowej. To jedno z zaburzeń afektywnych (zaburzeń nastroju), pojawiające się najczęściej w pierwszych trzech dekadach życia. U większości Pacjentów objawy zaburzenia nastroju charakterystyczne dla dystymii pojawiają się jeszcze przed ukończeniem 18. roku życia. Przy czym obniżenie nastroju często brane jest za efekt burzy hormonalnej charakterystycznej dla okresu dojrzewania lub za cechę charakteru – Pacjent uważany jest po prostu za mniej wesołego i towarzyskiego niż rówieśnicy, bez podejrzenia rozwoju zaburzeń psychicznych.

Wyróżniamy dwie odmiany tego zaburzenia:

• dystymia pierwotna – charakteryzuje ją samoistne pojawienie się, bez innych problemów zdrowotnych;
• dystymia wtórna – czyli taka, której towarzyszy inna przewlekła choroba somatyczna.

Dystymia może utrzymywać się latami, pogarszając funkcjonowanie Pacjenta w społeczeństwie, a także wpływając negatywnie na kontakty i relacje z bliskimi oraz życie zawodowe.

Dystymię diagnozuje się u 100 milionów osób rocznie, przy czym statystycznie częściej są to kobiety – jest ich 38 proc. więcej niż mężczyzn. Może mieć to związek z niechęcią mężczyzn do szukania pomocy psychiatrycznej.

W Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-10 dystymia została umieszczona pod numerem F.34.1 (F – Zaburzenia psychiczne i zachowania, 34 – Uporczywe zaburzenia nastroju (afektywne)):

• F34.1 – Dystymia: przewlekłe obniżenie nastroju (depresja), trwające przynajmniej przez kilka lat, które nie jest wystarczająco ciężkie, aby uzasadnić rozpoznanie nawracających zaburzeń depresyjnych o nasileniu ciężkim, umiarkowanym lub łagodnym (F33);
• Nerwica depresyjna;
• Depresyjne zaburzenia osobowości.

Aby specjalista mógł zdiagnozować dystymię, objawy obniżenia nastroju muszą utrzymywać się co najmniej dwa lata. W przebiegu zaburzenia Pacjent ma lepsze i gorsze okresy, jednak zawsze towarzyszy mu uczucie smutku i niezdolność do czerpania radości z życia (anhedonia). Bardzo często pojawiają się także irytacja, wewnętrzny niepokój i drażliwość. Objawy smutku, braku energii i niechęci do życia nie są tak nasilone, jak w przypadku depresji.

Pacjent doświadcza także przynajmniej 3 z wymienionych poniżej objawów:

• bezsenność;
• mała wiara w swoje umiejętności;
• poczucie niedostosowania do świata;
• zmniejszenie energii;
• trudności w koncentracji;
• płaczliwość;
• poczucie bezradności;
• utrata dotychczasowych zainteresowań;
• pesymistyczne nastawienie do przyszłości;
• rozpamiętywanie przeszłości;
• wycofanie z życia społecznego,
• duża trudność w wykonywaniu codziennych obowiązków,
• zmniejszona rozmowność.

Poza tym, u osoby dotkniętej dystymią mogą występować:

• utrata apetytu lub jego zmniejszenie albo wręcz przeciwnie: nieuzasadnione zwiększenie apetytu (objadanie się);
• inne zaburzenia odżywiania;
• spędzanie większości czasu w łóżku (nawet nie spanie, a po prostu leżenie);
• ciągłe zmęczenie, niewyspanie się bez względu na małą ilość przespanych godzin;
• niska samoocena;
• nieuzasadnione poczucie winy,
• niewielka aktywność fizyczna.

Obniżony nastrój u osoby z dystymią nie utrzymuje się cały czas, ale nigdy nie dochodzi do stanu nadmiernego podwyższenia nastroju (mania lub hipomania, czyli nadmiar energii i uczucie, że można zrobić wszystko, są charakterystyczne dla choroby afektywnej dwubiegunowej). Bywa natomiast, że nastrój jest tak obniżony, że można zakwalifikować go do epizodu depresyjnego.

Obniżenie nastroju, przewlekła apatia i niechęć do życia przekładają się na funkcjonowanie związku. Nierzadko Pacjenci z dystymią unikają zbliżeń seksualnych: w wyniku choroby nie potrafią czerpać radości ze zbliżeń. Zaburzenie nastroju jest często powodem konfliktów rodzinnych, a także nieumiejętności wspólnego spędzania czasu. Osoba z zaburzeniem unika wychodzenia z domu, jest nieśmiała w kontaktach, dużo czasu spędza na martwieniu się, nierzadko także towarzyszy jej poczucie winy.

Dystymia utrudnia nawiązywanie i utrzymywanie bliskich relacji, dlatego wymaga podjęcia leczenia. Warto pamiętać, że w przypadku zaburzenia Pacjent nie odczuwa obniżenia nastroju cały czas, ma epizody powrotu do na pozór „normalnego” funkcjonowania.

Obniżenie nastroju, przewlekła apatia i niechęć do życia przekładają się na funkcjonowanie związku. Nierzadko Pacjenci z dystymią unikają zbliżeń seksualnych: w wyniku choroby nie potrafią czerpać radości ze zbliżeń. Zaburzenie nastroju jest często powodem konfliktów rodzinnych, a także nieumiejętności wspólnego spędzania czasu. Osoba z zaburzeniem unika wychodzenia z domu, jest nieśmiała w kontaktach, dużo czasu spędza na martwieniu się, nierzadko także towarzyszy jej poczucie winy.

Dystymia utrudnia nawiązywanie i utrzymywanie bliskich relacji, dlatego wymaga podjęcia leczenia. Warto pamiętać, że w przypadku zaburzenia Pacjent nie odczuwa obniżenia nastroju cały czas, ma epizody powrotu do pozornie „normalnego” funkcjonowania.

Powody powstawania zaburzenia nie są do końca poznane, ale uważa się, że kluczową rolę odgrywają:

• czynniki genetyczne – osoby, w których rodzinach występowały zaburzenia nastroju lub inne zaburzenia afektywne są bardziej narażone na rozwój dystymii;
• czynniki biologiczne – fizyczne zmiany w obrębie mózgu, głównie zaburzenia neuroprzekaźników serotoniny i noradrenaliny, podobnie jak w przypadku depresji, a także zaburzenia hormonalne (problemy z tarczycą, nadnerczem, przysadką i podwzgórzem),
• czynniki zewnętrzne – zaliczamy do nich traumatyczne przeżycia, także żałobę, występowanie innych zaburzeń psychicznych, cechy osobowości.

Nie każdy, kto znajduje się w grupie ryzyka, zachoruje na dystymię. Jednak czynniki zewnętrzne odgrywają bardzo dużą rolę w procesie rozwoju choroby. Traumatyczne doświadczenia (żałoba, napaść, gwałt, rozwód, utrata pracy, problemy finansowe), a także występowanie innych zaburzeń psychicznych, jak np. zaburzenia osobowości, zwiększają ryzyko wystąpienia dystymii. Poza tym uważa się, że konkretne cechy osobowości, jak tendencja do nadmiernego krytykowania, obniżona samoocena, pesymizm, negatywne nastawienie do otoczenia, kompleksy oraz presja otoczenia również są czynnikami wyzwalającymi chorobę. Należy przy tym pamiętać, że dystymia może także pojawić się samoistnie, bez żadnych konkretnych wydarzeń prowokujących.

Dystymia wymaga leczenia, bowiem znacznie obniża komfort życia i przekłada się na jakość funkcjonowania w społeczeństwie. Do jej powikłań zalicza się:

• obniżoną jakość życia;
• nadużywanie alkoholu lub innych substancji;
• zaburzenia odżywiania wpływające na zdrowie
• występowanie konfliktów rodzinnych;
• problemy w szkole lub pracy;
• obniżoną produktywność;
• problemy z seksem;
• myśli samobójcze;
• rozwój innych zaburzeń psychicznych (lękowych, nastroju).

Powikłania dystymii są często sygnałem, że z Pacjentem dzieje się coś niedobrego, nawet jeśli sam nie potrafi określić, skąd wynikają problemy. Bywa, że wiele lat dystymia pozostaje nierozpoznana, a dopiero pojawienie się np. myśli samobójczych lub problemów w pracy skłania Pacjenta do szukania diagnozy i pomocy lekarza psychiatry.

O problemie obniżonego nastroju warto porozmawiać już z lekarzem rodzinnym, który może zlecić dodatkowe badania i wykluczyć choroby wpływające na brak energii do życia. W pierwszej kolejności powinny zostać przeprowadzone badania w kierunku niedoczynności lub nadczynności tarczycy (badanie krwi z oznaczeniem TSH, fT3, fT4) oraz pełna morfologia z rozmazem. Warto także zbadać poziom witaminy D3, a także witamin z grupy B, które odpowiadają za prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego.

Dystymię rozpoznaje się, jeśli obniżony nastrój trwa co najmniej 2 lata u dorosłych lub rok u dzieci i młodzieży. Lekarz psychiatrii zaczyna diagnozę od wywiadu z Pacjentem, pyta o samopoczucie, odczuwanie świata, występujące problemy, a także model funkcjonowania w społeczeństwie. Dystymię może rozpoznać także psychoterapeuta lub doświadczony psycholog, który w razie konieczności zaleca Pacjentowi wizytę u psychiatry i podjęcie leczenia farmakologicznego.

Dystymia jest chorobą przewlekłą, dlatego leczenie także jest długoterminowe. W leczeniu stosuje się dwie metody: psychoterapię i farmakoterapię. Mogą być stosowane razem lub oddzielnie. Leki są zwykle przepisywane w przypadku nasilenia objawów, występowania innych problemów lub zaburzeń psychicznych, a także w przypadku nieskuteczności psychoterapii.

Najczęściej stosowanymi lekami w leczeniu dystymii są:

• trójcykliczne leki przeciwdepresyjne;
• inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI);
• inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny oraz noradrenaliny (SNRI).

Warto pamiętać, że na efekty farmakoterapii również należy poczekać – leczenie jest długotrwałe i nierzadko lekarz psychiatra modyfikuje dawki leków. Nie wolno zwiększać samodzielnie dawki leków, nie wolno także ich odstawiać na własną rękę po zauważeniu poprawy.

Leki stosowane w leczeniu dystymii nie są wskazane dla kobiet planujących ciążę, w ciąży i karmiących piersią. Przed ich wdrożeniem należy powiedzieć lekarzowi o wszystkich chorobach i alergiach.

Metoda dobierana jest pod kątem indywidualnych potrzeb Pacjenta. Zazwyczaj stosuje się terapię poznawczo-behawioralną, jednak zależy to od indywidualnej sytuacji. Psychoterapia pomaga Pacjentowi uporać się z problemami, dostosować się do przeżywanych trudności, zidentyfikować źródło problemów, a także wypracować mechanizmy obronne. Psychoterapia pomaga także w radzeniu sobie ze stresem, poprawić relacje z otoczeniem, odzyskać satysfakcję z życia i kontrolę nad emocjami (np. złością, poczuciem winy).

W trakcie psychoterapii Pacjent z dystymią uczy się także wyznaczać realistyczne cele w swoim życiu i dążyć do ich realizacji. Jest to skuteczna metoda pomocy, jednak na jej efekty zawsze trzeba trochę poczekać. Wymaga także zaangażowania się Pacjenta w proces zmiany oraz otworzenia się przed terapeutą. Pamiętajmy, że psychoterapeutę obowiązuje tajemnica lekarska.

O zdrowie psychiczne powinno się dbać zawsze, dzięki czemu zmniejsza się ryzyko wystąpienia zaburzeń. W pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę na stres w życiu. Pacjent musi nauczyć się kontrolować stres, zwiększyć swoją odporność na sytuacje powodujące niepokój, a także opanować metody wyciszania.

Kolejnym ważnym aspektem profilaktyki dystymii jest odpowiednia dieta i regularna aktywność fizyczna. Zdrowa, zbilansowana dieta dostarcza organizmowi niezbędnych składników mineralnych i witamin, które pozwalają na poprawne funkcjonowanie układu nerwowego. Warto przy tym unikać używek, takich jak alkohol, papierosy i środki psychoaktywne.

Aktywność fizyczna, co zostało naukowo udowodnione, poprawia humor. W trakcie ćwiczeń wyzwalają się endorfiny, czyli hormon szczęścia. Kolejnym aspektem, o który trzeba zadbać, jest sen – nieprzerywany, spokojny sen wpływa na samopoczucie fizyczne i psychiczne. Warto zadbać o to, aby łóżko służyło tylko do spania, a sypialnia zawsze była przewietrzona. Nie powinno się oglądać telewizji przed snem, korzystać z telefonu (jasne światło opóźnia proces wydzielania się melatoniny, przez co ciężej jest zasnąć) ani pić alkoholu, który spłyca sen.

Źródła:

• H. Akiska, G. Cassano, Dysthymia and the Spectrum of Chronic Depressions, Nowy Jork 1997;
• A. Bilikiewicz, S. Pużyński, J. Wciórka, J. Rybakowski, Psychiatria, t. 2, Wrocław 2003;
• D. Semple, R. Smyth, J. Burns, R. Darjee, A. McIntosh, Oksfordzki podręcznik psychiatrii, Lublin 2007.