Utrata pracy

Utrata pracy jest wydarzeniem, które generuje ogromny stres w życiu. Nie ma znaczenia rodzaj wykonywanej pracy, ani nawet ilość przepracowanego czasu – tak samo druzgocące będzie zwolnienie z pracy dla osoby, która przepracowała u danego pracodawcy 10 lat, jak i dla osoby, która przepracowała rok. Dlaczego tak się dzieje? Dlaczego utrata pracy jest tak bolesnym doświadczeniem?

Wielu ludzi utożsamia się z wykonywaną pracą, traktuje ją nie tylko jako źródło utrzymania, ale także jako element realizacji, porządku dnia i życia. Zwolnienie z pełnionych obowiązków staje się nie tylko utratą źródła otrzymania, ale także utratą kontaktów towarzyskich, wypracowanej rutyny, a często także jest odbierane bardzo osobiście, w kontekście, że ktoś jest „niewystarczająco dobry”. Zbyt personalnie traktowana utrata pracy może prowadzić do rozwoju depresji.

Sytuacja utraty pracy zawiera w sobie aspekty obiektywne i subiektywne. Do czynników obiektywnych należą sytuacja materialna, społeczna, okres bezrobocia, fazę życia, wiek osoby oraz wskaźnik bezrobocia w regionie. Do czynników wewnętrznych należą z kolei cechy temperamentu, wykształcenie, styl radzenia sobie w trudnych sytuacjach, wsparcie społeczne, podejście do pracy. Wraz z utratą pracy może pojawić się poczucie utraty kontroli nad swoim życiem i otoczeniem, a wraz z nią pogorszenie nastroju.

W psychologii wyróżniane są trzy typy reakcji psychicznych na utratę pracy:

1. Syndrom braku perspektyw – na ogół pojawia się u osób przed 24. rokiem życia, jednak młodzi ludzie są wspierani przez rodzinę i nie mają obaw o sytuację materialną.
2. Syndrom degradacji społecznej — dotyczy osób między 20. a 50. rokiem życia. Do odczuć psychicznych zalicza się tu poczucie upokorzenia spowodowane koniecznością pobierania zasiłku, lęk związany z zagrożeniem bytu i możliwości utrzymania rodziny, izolacja, reakcje na zmianę pozycji społecznej.
3. Syndrom bezradności – pojawia się powyżej 50. roku życia. Może on spowodować depresję, a także problemy zdrowotne.

Utratę pracy za szczególnie groźną uważa się dla grupy ludzi w wieku średnim. O jakości życia decyduje przede wszystkim zadowolenie z życia rodzinnego i stan materialny rodziny, a brak pracy zaburza funkcjonowanie tych stref. Osoby w średnim wieku najgorzej radzą sobie ze zwolnieniem z pracy i najczęściej potrzebują pomocy psychologicznej.

Utracie pracy towarzyszą emocje takie jak poczucie bezsilności, przygnębienie, smutek, lęk o przyszłość, a także utrata wiary we własne możliwości. Strata pracy, zwłaszcza nagła, przekłada się negatywnie na funkcjonowanie człowieka, który traci nie tylko źródło utrzymania, ale i rutynę gwarantującą mu porządek dnia. Często utrata tej rutyny, kontaktu z innymi ludźmi, poczucia realizacji jakiejś misji prowadzą do negatywnych skutków zdrowotnych i rozwoju depresji.

Objawy depresji związaej ze stratą pracy to m.in.:

• smutek, apatia;
• chroniczne zmęczenie;
• myśli samobójcze;
• unikanie wychodzenia z domu, kontaktu z innymi;
• spadek koncentracji, uwagi;
• niechęć do poszukiwania nowej pracy;
• przeświadczenie, że nie nadajemy się nigdzie, nie pasujemy;
• bezsenność;
• brak wiary we własne możliwości;
• utrata zainteresowań;
• zaburzenia odżywiania.

Aby można było mówić o depresji, objawy powinny utrzymywać się przynajmniej 2 tygodnie. W sytuacji, kiedy spadek nastroju tylko się pogłębia, warto szukać pomocy psychologa. Doświadczonych psychologów i terapeutów znajdziecie w placówkach MindHealth – Centrum Zdrowia Psychicznego. Wysoko wykwalifikowana kadra zadba o komfort psychiczny Pacjenta, aby mógł na nowo odnaleźć się w życiu.

Najgorsze, co można zrobić, to zamknąć się w domu i pogrążyć w smutku. Oczywiście, utrata pracy jest doświadczeniem przykrym i stresującym, ale trzeba spróbować podejść do niego pozytywnie. Mowa tu o doszukiwaniu się plusów w całej sytuacji – może utrata pracy będzie dobrym bodźcem, aby coś zmienić w życiu, podjąć się nowych wyzwań, spróbować czegoś nowego.

Nie powinno się także unikać kontaktów społecznych. Rozmowa, wychodzenie z domu są bardzo ważne, aby prawidłowo funkcjonować i cieszyć się energią. Kolejnym aspektem jest plan dnia – nawet po utracie pracy trzeba wstawać rano, ubierać się, myć, jeść – słowem próbować kultywować rutynę. Pozostawanie w piżamie, w łóżku lub cały dzień w domu tylko pogarsza samopoczucie, potęguje uczucie smutku i rozczarowania oraz prowadzi do rozwoju depresji. Utrata pracy powinna być wydarzeniem mobilizującym do działania, do szukania nowej pracy, lepszej pod każdym względem. Nie powinno się o stracie myśleć w kontekście osobistym, odbierać jej jako cios w daną osobę. Najczęściej zwolnienie wynika z sytuacji niezależnej od pracodawcy w takim sensie, że musi zredukować etaty, zamknąć pewien dział albo ograniczyć koszty działania firmy, aby przetrwać.

To, co zrobimy ze swoim życiem, zależy tylko od nas. Zazwyczaj utrata pracy wiąże się z jakimś okresem wypowiedzenia – 2 tygodni, miesiąca lub 3 miesięcy w zależności od rodzaju umowy i czasu jej trwania. Ten okres wypowiedzenia jest czasem, w którym należy intensywnie szukać nowego zajęcia. Jeśli sytuacja finansowa jest trudna, należy po rozwiązaniu umowy udać się do Urzędu Pracy i zarejestrować jako osoba bezrobotna, ewentualnie skorzystać także z pomocy, jaką oferują ośrodki Pomocy Rodzinie (MOPR – Miejski Ośrodek Pomocy Rodzinie). Do osób, które nie potrafią odnaleźć się po utracie pracy, została stworzona specjalna strona internetowa oraz infolinia rządowa – Zielona Linia. Jest ona przeznaczona dla osób z depresją po utracie pracy. Można porozmawiać z konsultantem, który wysłucha osoby z problemem, ale uwaga – nie powie jej, co robić. Może jedynie wesprzeć ją słowami.

Aby pokonać kryzys, warto jak najszybciej zabrać się za uaktualnienie życiorysu zawodowego i przeglądanie ogłoszeń. Jeśli jednak czujesz, że potrzebujesz przerwy, daj sobie czas. Pomocny może być kilkudniowy wyjazd lub spotkania z rodziną i przyjaciółmi, zrobienie czegoś dla siebie. Najlepszy sposób działania zależy od Twojego charakteru. Jeśli czujesz, że potrzebujesz pomocy, nie wahaj się odwiedzić psychologa lub coacha, który pomoże odzyskać poczucie własnej wartości i być może odkryć właściwy kierunek dalszego zawodowego rozwoju.

W sytuacji, kiedy działalność gospodarcza nie przynosi zysków, pracodawca i właściciel firmy musi podjąć trudną decyzję o zwolnieniu pracowników i zamknięciu firmy. W tej sytuacji pracownicy zazwyczaj zdają sobie sprawę z trudnej sytuacji finansowej i mogą być poniekąd przygotowani psychicznie na zamknięcie działalności i zwolnienie. Jednak nie da się przygotować w pełni na zwolnienie – zawsze będzie ono sytuacją stresogenną. Czasami pracodawcy informują pracowników odpowiednio wcześniej o swoich planach, przez co ci nie zostają z dnia na dzień bez pracy, ale mogą rozpocząć poszukiwania nowego zajęcia już wcześniej.

Stres związany z utratą pracy działa różnie – dla niektórych jest on mobilizujący, a dla innych paraliżujący. Silny stres z pewnością utrudnia działanie, może także przeszkadzać w poszukiwaniach nowej pracy i chodzeniu na rozmowy kwalifikacyjne. Silny stres utrudnia komunikację, działa paraliżująco i wyniszcza organizm. Wysoki poziom kortyzolu utrzymujący się długo może prowadzić do rozwoju różnych chorób. Dlatego warto uczyć się technik oswajających stres. Zaliczamy do nich ćwiczenia oddechowe, mindfulness, a także aktywność fizyczną, która pomaga rozładować negatywne emocje i powoduje wyrzut endorfin, czyli hormonu szczęścia.

Sytuacji, w której przełożony wręcza nam wypowiedzenie, boi się każdy pracownik. Jak zareagować? Cóż, nie da się przewidzieć swoich emocji i czasami zapanować nad nimi w chwili stresu, ale w sytuacji otrzymania wypowiedzenia powinno się zachować spokój. Nie ma co przyjmować postawy błagalnej lub wybuchać gniewem – emocjom można dać upust już po wyjściu z pracy. Warto na spokojnie zapytać o dalsze kroki, o referencje. Dobrze jest palić za sobą mostów i najlepiej pozostawić dobre wrażenie, dlatego nie warto wybuchać gniewem, krzyczeć albo wychodzić, trzaskając drzwiami.

Zwalniając z pracy, pracodawca ma obowiązek podać przyczyny zwolnienia. Warto się nad nimi zastanowić i nie powielać pewnych błędów, jeśli takowe były. Nie można też traktować zwolnienia bardzo personalnie i tracić wiary w siebie. Utrata pracy może mieć aspekty pozytywne – pozwala spojrzeć na drogę zawodową z dystansem, zmienić dotychczasowe priorytety. Może też być okazją do rozwoju.

Na utratę pracy każdy reaguje inaczej – jedni wyładowują swoją frustrację na siłowni, inni idą spać, aby odpocząć po silnych emocjach, jeszcze inni będą płakać. Po „oczyszczeniu” się z emocji, szoku i niedowierzania, przychodzi kolejny etap – powinna być to mobilizacja do działania w celu znalezienia nowej pracy.

Bez względu na to, czy pracownik czuje się w firmie stabilnie, powinien mieć zaktualizowane CV i od czasu do czasu je wysyłać – w ten sposób można „trzymać rękę na pulsie” i orientować się w zapotrzebowaniu na różne umiejętność w danej branży. Nie powinno się także zamykać w sobie i zamykać na nowe ścieżki rozwoju – być może utrata pracy zmotywuje nas do zmiany branży, o której już dawno myśleliśmy, ale nigdy nie był okazji.

To, jakie wrażenie pozostawisz po sobie, będzie świadczyć o Twojej kulturze osobistej. Wyjście z hukiem, zerwanie kontaktów ze współpracownikami, niemiłe słowa sprawią, że nie będziesz postrzegany jako osoba zrównoważona i miła. Najlepiej pożegnać się w sposób odpowiedni – można wysłać maila pożegnalnego i podziękować za wspólną pracę oraz wyrazić nadzieję na kontakt w przyszłości, można przyjść z ciastem na pożegnanie w sali konferencyjnej, można pożegnać się po prostu, bez niczego – ale pożegnać się warto. Bez względu na to, jak trudne zwolnienie z pracy jest dla danej osoby. Z perspektywy czasu sposób odejścia jest ważny i nie pozwól, aby pozostawił on niesmak.

Jeśli pracę stracił ktoś bliski, to w pierwszej kolejności należy okazać wsparcie, a nie zadręczać pytaniami o to, „co teraz?” czy „dlaczego do tego doszło?”. Wsparcie można okazać milczącym słuchaniem opowieści o zwolnieniu, oferowaniem ramienia do płaczu czy po prostu byciem blisko i przytuleniem. Warto zaznaczyć, że utrata pracy nie jest końcem świata i może być początkiem czegoś dobrego i nowego.

Żyjemy w społeczeństwie, w którym człowiek jest definiowany przez swoją pracę, a także przez status materialny. Utrata pracy może spowodować zamknięcie się w sobie, zerwanie kontaktu ze znajomymi oraz uczucie, że jest się bezwartościowym. To błędne myślenie – definiować powinna nas nie praca, ale to, jakim jesteśmy człowiekiem. Zamykanie się na innych to pierwszy sygnał, że dzieje się coś niepokojącego. Również bliscy i przyjaciele, wiedząc, że dana osoba straciła pracę, powinni zadbać o utrzymywanie z nią kontaktu oraz o odpowiednie wsparcie.

Często nie trzeba wiele, żeby być wparciem dla przyjaciela lub członka rodziny, który właśnie został bezrobotnym. Co okaże się pomocne?

1. Szczera rozmowa, wysłuchanie pozwolą się oczyścić z negatywnych emocji.
2. Nigdy nie obiecuj, że zaraz znajdzie nową pracę lub, że pomożesz jej znaleźć pracę – jeśli nie masz takich możliwości, nie powinno się dawać złudnej nadziei.
3. Utrzymuj kontakt, pytaj o samopoczucie, o aktywności.
4. Staraj się zachować rutynę oraz pilnuj, aby osoba, która straciła pracę, miała motywację do codziennego wstawania z łóżka i działania.
5. Poszukaj pomocy, jeśli widzisz, że przygnębienie i apatia utrzymują się długi czas i utrudniają codzienne funkcjonowanie. Pomocna może być wizyta u psychologa lub psychoterapia.

Źródła:

• A. Suchańska, A. Świdkiewicz, Psychospołeczne determinanty reakcji na utratę pracy, „Ruch prawniczy, ekonomiczny i socjologiczny” 2004, nr LXVI, zeszyt 2.
• A. Lubrańska, Psychologia pracy. Podstawowe pojęcia i zagadnienia, Warszawa 2017.