Histeria – przyczyny, objawy, terapia

Jak już wyżej wspomniano, współcześnie histeria jest postrzegana w ramach pewnych grup zaburzeń. Według klasyfikacji ICD-10 możemy dokonać podziału na:

• F44 - zaburzenia dysocjacyjne (konwersyjne).

To grupa zaburzeń, w których następuje utrata normalnej integracji między wspomnieniami i tożsamością Pacjenta, a także jego wrażeniami czuciowymi i ciałem. W przypadku zaburzeń dysocjacyjnych, które powstały w wyniku ciężkiego wydarzenia życiowego, zwykle mijają z czasem. Niegdyś zaburzenia o tym charakterze określano właśnie histerią konwersyjną.

Objawy tego typu histerii powstają nagle, w wyniku silnego stresu. Prowadzą do zaburzeń funkcji somatycznych i związanych z utratą czucia. Histeria konwersyjna nie obejmuje symulacji. Dla wydania diagnozy zjawiska konieczne jest wykluczenie przyczyn neurologicznych i związanych z substancjami psychoaktywnymi.

• F60 - specyficzne zaburzenia osobowości.

Jest to grupa zaburzeń behawioralnych, których przyczyną nie są inne zaburzenia psychiczne, ani przebyte urazy. Typ tych zaburzeń związany jest z zerwaniem więzi społecznych. Pierwsze symptomy mogą pojawić się już w wieku dziecięcym. Pod kodem F60.4 występuje tzw. osobowość histrioniczna będąca pochodną niegdyś uznawanej histerii. Objawia się jako wahania nastrojów, skłonność do dramatyzowania, teatralne zachowania. Pacjent z osobowością histrioniczną jest bardzo emocjonalny i wykazuje przy tym takie cechy charakteru, jak egocentryzm, potrzeba uznania.

Jak widać, histeria obecnie nie jest jednym szerokim pojęciem opisującym wiele objawów. Na potrzeby Klasyfikacji została podzielona na kilka grup zaburzeń o innych podłożach i objawach.

Zygmunt Freud powiązał histerię z urazem psychicznym. Pacjentki, z jakimi przeprowadzał rozmowy, wskazywały na wspomnienia dotyczące urazów z dzieciństwa. Często podłożem zaburzenia w ich przypadku było doświadczenie kazirodztwa lub gwałtów. Skupił się on na powiązaniu histerii z wykorzystywaniem seksualnym. Dziś już jednak wiemy, że nie jest to jedyna przyczyna, a jedna z wielu. Przyczyną urazu może być sytuacja silnie stresowa, nawet niewłaściwa opieka świadczona przez rodziców. Tak jak wielu innym zaburzeniom psychicznym, tak i histerii sprzyja życie w silnym stresie.

Histeria u nastolatków i młodszych dzieci także ma miejsce. Najmłodsi mogą doświadczać histerii w kontekście zaburzenia osobowości u dzieci. Osobowość histrioniczna objawia się jako dramatyzowanie i gwałtowność. Często współwystępuje z innymi zaburzeniami, szczególnie z ADHD (35% zaburzeń). Klaus Lieberz i Diana Proske na podstawie badań wyodrębnili histerię typu dojrzałego i niedojrzałego znaną jako borderline. W badaniu Pacjenci, którzy doświadczyli dojrzałego typu zaburzenia, we wczesnym dzieciństwie, w ciągu pierwszych trzech lat życia stracili ojca, będąc najstarszym lub jedynym dzieckiem.

Z kolei w przypadku zaburzeń konwersyjnych Pacjenci doświadczają dolegliwości fizycznych. Nie ma żadnych podstaw do tego, by taką dolegliwość wytłumaczyć, gdyż nie doświadczają chorób somatycznych. Przyczyną takich objawów są zwykle negatywne doświadczenia z życia. Objawy bólowe, jakich doświadcza Pacjent, są efektem transformacji lęku, która ma pomóc w zachowaniu równowagi psychicznej. Dzieci są szczególnie narażone na ten typ histerii, ponieważ nie mają jeszcze w pełni wykształconej osobowości. Wszelkie sytuacje, które wywołują stres, bardzo mocno oddziałują na najmłodszych. Te doświadczenia prowadzą do zaburzeń. Przykładem zachowań prowadzących do rozwoju histerii konwersyjnej są sytuacje stresogenne, np. wykorzystywanie seksualne.

Gdy dziecko jest w chwili zagrożenia, utrata kontroli nad emocjami ułatwia przetrwanie. To sposób na rozładowanie emocji. W takiej sytuacji dorośli podejrzewają, że dziecko symuluje, ponieważ jego zachowanie może się wydawać zbyt emocjonalne. Może drapać, krzyczeć, rzucać rzeczami. Ma prawo towarzyszyć temu reakcja somatyczna w postaci wymiotów, czy szczękościsku.

Dawniej Pacjenci (głównie kobiety) z objawami histerii często były traktowane jako symulantki. Osoby, które nie zaznały pomocy medycznej, obecnie również mogą być odbierane w ten sposób.

Francuski neurolog Jean-Martin Charcot określił histerię “wielką nerwicą”. Pod koniec XIX wieku przyjrzał się objawom zaburzenia. Były to m.in. niewrażliwość na bodźce, paraliże, a także zaburzenia pamięci na wzór tych, spowodowanych uszkodzeniami neurologicznymi. Swoją pracą dowiódł, że objawy te mają jednak podłoże psychiczne, a nie neurologiczne. Tym sposobem zainteresował lekarzy, odmieniając postrzeganie zaburzenia. Udowodnił, że ono naprawdę istnieje. Objawy, które mogą świadczyć o wystąpieniu ataku histerii, to:

• teatralne zachowanie,
• próba zwrócenia na siebie uwagi,
• niekontrolowane ataki płaczu,
• huśtawka nastrojów,
• ataki złości,
• egocentryzm,
• podatność na wpływ innych osób,
• trudności z dokonywaniem logicznych procesów poznawczych.

Wiele zaburzeń psychicznych jest postrzeganych przez społeczeństwo, jako objawy depresji. Depresja to grupa zaburzeń psychicznych, dla których typowe objawy to głęboki smutek, myśli samobójcze, niska samoocena, problemy ze snem i ogólne przygnębienie. Pacjent jednak może je dobrze ukrywać. Jak widać, symptomy te nie pokrywają się z wyżej wymienionymi objawami histerii. Histeria ma bardziej ekspresyjny charakter, a depresja statyczny - jest to stan niskiej aktywności. Wspólne cechy z histerią ma natomiast tzw. depresja agitowana charakteryzująca się silnym pobudzeniem emocjonalnym, jest ona odmienna od depresji endo i egzogennej.

Przed rozpoczęciem terapii Pacjent badany jest dokładnie pod kątem neurologicznym. Jest to konieczne w przypadku histerii konwersyjnej. W razie tego rodzaju zaburzenia Pacjent doświadcza objawów fizycznych. Należy zatem zbadać, czy jakiś ból nie ma podłoża chorobowego. Jeśli choroby zostaną wykluczone, wówczas należy poszukać ich podłoża psychicznego.

W przypadku podejrzenia osobowości histrionicznej w rozpoznaniu terapeuta bierze pod uwagę cechy zachowania Pacjenta. To mogą być skłonności do dramatyzowania, wyrażanie swoich uczuć w sposób przesadny, poszukiwanie intensywnych doświadczeń. Trudności w diagnozie może stanowić bliskość objawów z borderline. Doświadczony teraputa nie powinien mieć z tym większych problemów, ponieważ huśtawki nastroju w osobowości histrionicznej są łagodniejsze.

Na koniec warto przypomnieć, że histeria nie jest już często przywoływana. Została rozdzielona na wiele innych zaburzeń. Zwykle określenie stosowane jest potocznie. W klasyfikacjach wciąż jednak można znaleźć nawiązania do histerii, na szczęście już nie wyłącznie w odniesieniu do kobiet. Nie jest także podważane istnienie samych zaburzeń, a Pacjentom nie zarzuca się symulowania. Zaburzenie rzeczywiście istnieje, ma podłoże psychiczne i wymaga pomocy specjalisty. W MindHealth uzyskasz profesjonalną pomoc terapeuty i neuropsychologa.

Podstawą leczenia zarówno histerii typu konwersyjnego, jak i osobowości histrionicznej jest psychoterapia. W przypadku pierwszego zaburzenia czasem zastosowanie mają także środki farmakologiczne w postaci np. benzodiazepinów. Jak przetrwać ataki histerii? Specjaliści w leczeniu histerii stosują m.in.:

• psychoterapię poznawczo-behawioralną,
• terapię zintegrowaną;
• psychoterapię interpersonalną;
• terapię psychodynamiczną;
• terapię oparta na analizie funkcjonalnej.

Zalecana jest regulacja zachowania poprzez interaktywne działanie. Do Pacjenta należy zwracać się w sposób partnerski, np. „Posłuchaj mnie”.

Terapia interpersonalna ma zastosowanie w przypadku zaburzenia osobowości histerycznej. Specjalista koncentruje się na procesach interpersonalnych, jakie rozmywają tożsamości, powodują wewnętrzny konflikt. Profesor psychologii Leonard M. Horowitz sugeruje w pierwszej kolejności dążenie do stabilizacji stanu świadomości, zmiany komunikacji i modyfikacji wzorów interakcji.

W terapii ważne jest zrozumienie, jakie konsekwencje mogą powodować skrajne zachowania emocjonalne. Pacjent pod wpływem terapii sam dąży do zrozumienia sensu wypowiedzi i analizuje emocje.

W leczeniu histerii efekty przynosi również psychodynamiczna terapia grupowa. Aby terapia była skuteczna, musi zostać ustrukturyzowana, nakierowana na wysoką jakość relacji terapeutycznej, a Pacjent przede wszystkim musi współpracować i być zmotywowany do zmian.

Źródła:

• E. Lenart-Domka, M. Pelc-Dymon, Wieloprofilowe postępowanie w konwersyjnych zaburzeniach ruchu u dzieci – opis przypadku, „Psychiatria Polska” 2015, nr 34;
• J. Brągiel, Od histerii do pourazowego zespołu stresu — z historii badań nad przemocą, „Rocznik Socjologiczny” 2001, t. 13, s. 229-234;
• K. Hłodzik, E. Dziwota, H. Karakuła-Juchnowicz, M. Olajossy, Historia histerii i co dalej…, „Current Problems of Psychiatry” 2016, t. 17(1), s. 31-37;
• S. Sulz, Histeria I: osobowość histrioniczna. Wyzwanie dla psychoterapii, „Psychiatria Po Dyplomie” 2011 t. 8(3), s. 52-60;
• T. Pawełczyk, A. Pawełczyk, J. Rabe-Jabłońska, Zanim rozpoznasz u pacjenta zaburzenie konwersyjne, dokładnie zbadaj jego stan somatyczny i neurologiczny. Opis przypadku, „Psychiatria Polska” 2012, t. 46(3), s. 483-492.