Depresja poporodowa – gdzie szukać pomocy?

Depresja poporodowa jest zaburzeniem afektywnym (nastroju). Pojawia się w kilka do kilkunastu tygodni po porodzie. Charakteryzuje ją przygnębienie, głęboki smutek i brak radości z macierzyństwa. Kobiety cierpiące na to zaburzenie mają również poczucie beznadziejności, cierpią na zaburzenia snu i łaknienia. Mogą zaniedbywać także siebie i dziecko.

Poporodowa depresja łączy się ze zmianami hormonalnymi podczas ciąży, porodu i połogu u kobiet podatnych na zaburzenia nastroju. Do dodatkowych czynników ryzyka zaliczane są m.in. trudności w związku, problemy materialne oraz brak sił czy kompetencji dotyczących opieki nad dzieckiem.

Nie jest słabością ani wadą charakteru. Trzeba ją leczyć. Wczesne rozpoznanie i rozpoczęcie terapii może pomóc w radzeniu sobie z objawami i nawiązaniu więzi z dzieckiem.

Depresji poporodowej nie należy mylić z innymi stanami występującymi u młodych matek – smutkiem poporodowym (tzw. baby blues) i psychozą poporodową.

Dane epidemiologiczne jednoznacznie wskazują, że stany depresyjne występujące u matek po porodzie to znaczący problem. Najważniejsze liczby na ten temat to:

• według danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) na depresję cierpi około 280 milionów osób na całym świecie;
• depresja jest wiodącą globalną przyczyną niepełnosprawności;
• smutek poporodowy (baby blues) występuje u 80 proc. młodych matek;
• częstość występowania depresji poporodowej szacuje się na 7-19 proc., co sprawia, że jest ona najpowszechniejszym powikłaniem poporodowym;
• ryzyko wystąpienia depresji poporodowej jest największe w ciągu 4-8 tygodni po urodzeniu dziecka – szczytowe nasilenie osiąga ona 3-6 miesięcy później, a potem jej ciężkość maleje;
• w ciągu pierwszego roku po porodzie ryzyko zachorowania młodej matki na depresję jest 3-4 razy większe niż u kobiet w tym samym wieku, które nie urodziły;
• u młodych matek, które wcześniej chorowały na depresję, ryzyko rozwoju zaburzenia po porodzie rośnie do 25 proc.;
• w przypadku kobiet, które wcześniej doświadczyły depresji poporodowej, ryzyko zachorowania po kolejnym porodzie wynosi 50 proc.;
• chociaż depresja poporodowa jest poważnym problemem zdrowotnym wielu kobiet, to często pozostaje niezdiagnozowana – jej faktyczne występowanie jest więc powszechniejsze niż w statystykach;
• częstość występowania psychozy poporodowej szacuje się na 0,1-0,2 proc.;
• około 10 proc. mężczyzn doświadcza objawów depresji w okresie od I trymestru ciąży partnerki do roku po urodzeniu się dziecka.

Smutek poporodowy, nazywany baby blues, pojawia się zazwyczaj między 1 a 14 dniem po porodzie, osiągając maksimum pomiędzy 3 a 7 dniem, czyli podczas największych zmian hormonalnych.

Jego objawy to:

• umiarkowanie obniżony nastrój;
• drażliwość;
• chwiejność emocjonalna;
• płaczliwość;
• poczucie przytłoczenia przez nowe obowiązki;
• nadwrażliwość na bodźce;
• poczucie wyczerpania;
• problemy z koncentracją uwagi.

Objawy te z reguły nie zaburzają zdolności młodej matki do normalnego funkcjonowania. Mają tendencję do samoograniczania się w ciągu 14 dni od porodu. Czasami intensywny i uporczywy baby blues może przerodzić się w depresję poporodową.

Psychoza poporodowa to zaburzenie, które zwykle pojawia się przed trzecim tygodniem po porodzie. Do czynników ryzyka należą:

• wcześniejsze zaburzenia psychiczne u kobiety;
• zaburzenia psychiczne w rodzinie;
• pierwszy poród;
• cesarskie cięcie;
• śmierć dziecka w okresie okołoporodowym;
• samotne macierzyństwo;
• izolacja społeczna.

Objawy psychozy poporodowej zwykle obejmują:

• zaburzenia snu;
• pobudzenie;
• lęk;
• omamy, urojenia związane z dzieckiem oraz własnym postępowaniem;
• myśli samobójcze;
• obsesyjne myśli o skrzywdzeniu dziecka.

W przypadku podejrzenia psychozy poporodowej konieczna jest pilna wizyta u psychiatry.

Objawy depresji poporodowej to m.in.:

• uporczywy smutek;
• przygnębienie;
• poczucie beznadziejności;
• utrata zainteresowań i umiejętności przeżywania przyjemności;
• spadek energii prowadzący do zmęczenia i zmniejszonej aktywności;
• płaczliwość;
• brak mobilizacji do działania;
• niska samoocena i mała pewność siebie;
• poczucie winy i małej wartości;
• zaburzenia snu, bezsenność;
• brak apetytu;
• problemy z koncentracją i uwagą;
• pesymistyczna, czarna wizja przyszłości;
• poczucie osamotnienia;
• izolowanie się;
• lęk;
• trudności w okazywaniu uczuć;
• brak radości z macierzyństwa;
• przekonanie o braku predyspozycji do bycia matką;
• niepokój o rozwój i zdrowie dziecka;
• strach przed skrzywdzeniem dziecka lub siebie;
• nadmierna i nieadekwatna troska o zdrowie własne i dziecka;
• zaniedbywanie siebie i dziecka;
• myśli związane z przemocą wobec dziecka;
• dolegliwości somatyczne, bóle całego ciała, poczucie osłabienia siły mięśniowej, uczucie duszności, dławienie w gardle;
• myśli samobójcze.

Epizod depresji poporodowej trwa zazwyczaj od 3 do 9 miesięcy. Jednak w przypadku braku leczenia objawy mogą się utrzymywać dłużej.

Objawy poporodowej depresji najczęściej układają się w trzy rodzaje zespołów chorobowych. Są to:

1. Depresja neurasteniczna: cechuje ją zmęczenie, rozdrażnienie i zmniejszenie sprawności intelektualnej. U kobiety następuje też istotna zmiana masy ciała – chudnięcie lub tycie;
2. Depresja apatyczno-abuliczna: charakteryzuje się apatią, brakiem energii czy niemożnością podejmowania decyzji. Młodej matce wszystko wydaje się trudne i nie radzi sobie z podstawowymi obowiązkami domowymi. Odczuwa pustkę życiową, którą wypełnia bezczynność. Okazuje też zobojętnienie w stosunku do najbliższych, w tym dziecka czy partnera;
3. Depresja anankastyczna: przy tym rodzaju depresji dominującym przeżyciem młodej matki jest przerażenie. Wynika ono z odpowiedzialności za dziecko. W związku z tym każda czynność związana z niemowlęciem staje się dla niej problemem. Kobieta doświadcza także natrętnych myśli, że za jej pośrednictwem może wydarzyć się dziecku coś złego. Obraz depresji anankastycznej często jest nietypowy – występuje duże spowolnienie, powtarzanie tej samej czynności, zastyganie w ruchu czy pobudzenie.

W okresie poporodowym może również wystąpić depresja reaktywna. Pojawia się ona w odpowiedzi na poważne wydarzenie życiowe. Treść przeżyć związana jest ze zdarzeniem, a gdy zagrożenie mija, ustępują też symptomy. W przypadku dramatycznego wydarzenia (np. ciężkiej choroby czy śmierci dziecka), objawy depresji mijają w toku przechodzenia przez kolejne etapy żałoby. Jednak niektórzy zatrzymują się w tym procesie, a stany depresyjne nie pozwalają im na normalne funkcjonowanie. W takim przypadku objawy można łagodzić za pomocą psychoterapii. Niekiedy istnieje również potrzeba zastosowania leków.

Męska depresja poporodowa może objawiać się wzrostem drażliwości i impulsywności, ryzykownymi zachowaniami, tendencją do nadużywania substancji psychoaktywnych, wycofaniem społecznym czy spadkiem odporności na stres. Bywa, że towarzyszą temu zaburzenia lękowe. Doświadcza ich 2,5-18 proc. mężczyzn.

Ryzyko depresji u świeżo upieczonego ojca jest wyższe o 50 proc. w przypadku wystąpienia ciężkiej depresji u młodej matki. Bardziej narażeni na zachorowanie są również mężczyźni, których rodzice zmagali się z depresją.

 Podobnie jak w przypadku innych zaburzeń psychicznych, nie ma jednej przyczyny depresji poporodowej. Choć czynniki biologiczne wydają się odgrywać pewną rolę, do wywołania zaburzenia często potrzebne są również czynniki środowiskowe. Ponadto brakuje przekonujących dowodów empirycznych na temat oddziaływania samych czynników biologicznych (m.in. zmian genetycznych, hormonów rozrodczych czy w układzie odpornościowym), mimo silnego teoretycznego uzasadnienia tego wpływu. W związku z tym przyjmuje się, że rolę w rozwoju depresji poporodowej może odgrywać wiele czynników. Te zidentyfikowane to:

1. Czynniki biologiczne: uwarunkowania genetyczne (depresja lub inne zaburzenia psychiczne w rodzinie);
2. Czynniki kliniczne: wcześniejsza depresja w czasie ciąży, wcześniejsza depresja niezwiązana z ciążą, choroba afektywna dwubiegunowa, lęk podczas ciąży, przedłużony baby blues;
3. Czynniki położnicze i niemowlęce: powikłania związane z ciążą lub porodem, stres dotyczący opieki nad dzieckiem, kłopoty związane z karmieniem piersią, trudny temperament niemowlęcia, problemy zdrowotne czy specjalne potrzeby dziecka;
4. Czynniki społeczne: brak wsparcia społecznego, problemy w związku, brak pomocy ze strony partnera;
5. Czynniki społeczno-ekonomiczne: brak pracy, trudna sytuacja materialna matki;
6. Czynniki psychologiczne: stresujące wydarzenia życiowe, np. powikłania ciąży czy choroba.

Sposobem na zapobieganie wystąpieniu zaburzenia jest objęcie opieką kobiet, które cierpiały wcześniej na „zwykłą” depresję lub depresję poporodową. Dzięki temu:

• w czasie ciąży: lekarz może uważnie monitorować objawy depresji. Bywa, że w tym celu prosi o wypełnienie kwestionariusza przesiewowego. W przypadku rozpoznania łagodnej depresji specjalista może zalecić uczestnictwo w terapii grupowej czy psychoterapię. Jeśli objawy są poważniejsze, lekarz przepisze leki przeciwdepresyjne;
• po urodzeniu dziecka: specjalista może zlecić wczesną kontrolę poporodową w celu zbadania objawów depresji. Im wcześniej zostanie wykryta, tym szybciej rozpocznie się leczenie. Jeśli w przeszłości kobieta doświadczyła depresji poporodowej, lekarz może też zalecić zastosowanie leków przeciwdepresyjnych lub psychoterapii zaraz po urodzeniu się dziecka.

Kobieta cierpiąca na poporodową depresję oczekuje przede wszystkim zrozumienia swoich przeżyć, okazania troski i miłości. Nie chce czuć się nieakceptowana, odrzucona czy zawstydzona. Nie należy jej udzielać rad, by przestała tkwić w smutku, bo to zwiększa poczucie winy. Trzeba jej wysłuchać i spędzać z nią dużo czasu.

Jeśli zły nastrój trwa powyżej 14 dni, objawy się nasilają i utrudniają wykonywanie codziennych zadań, należy ułatwić młodej matce skorzystanie z pomocy specjalisty. Najlepiej towarzyszyć kobiecie w tej wizycie.

W przypadku stwierdzenia myśli samobójczych czy o skrzywdzeniu dziecka oraz nasilonych symptomów, należy pilnie skorzystać z pomocy psychiatry. Natychmiastowej interwencji tego specjalisty wymaga także osoba z symptomami psychozy poporodowej.

Depresję poporodową leczy się podobnie jak „zwykłą”. Możliwości terapii stanów depresyjnych po porodzie obejmują:

• baby blues: nie wymaga specjalistycznej interwencji. W jego przezwyciężeniu może pomóc zapewnienie kobiecie bezpieczeństwa i pomocy w wykonywaniu bieżących obowiązków;
• depresja poporodowa: jej leczenie jest prowadzone w zależności od nasilenia objawów. Może polegać na zastosowaniu psychoedukacji, psychoterapii (pomocna jest zwłaszcza terapia w ramach grup wsparcia dla kobiet z depresją poporodową) czy leków. Przy podejmowaniu decyzji o farmakoterapii uwzględnia się kwestię karmienia piersią. U chorych z ciężkimi objawami i tendencjami samobójczymi zastosowanie znajduje terapia elektrowstrząsowa. To bezpieczna metoda, wdrażana w warunkach szpitalnych. Wykorzystuje się ją m.in. u osób, u których leki zawiodły lub nie mogły być podane;
• psychoza poporodowa: osoba z tym zaburzeniem wymaga hospitalizacji. Terapia polega na stosowaniu leków. Czasem konieczne jest leczenie elektrowstrząsowe.

Diagnostyka depresji (także tej poporodowej) polega najczęściej na rozmowie z lekarzem, który przeprowadza pogłębiony wywiad. W ramach oceny specjalista przyjmujący w naszych gabinetach zdrowia psychicznego może poprosić o wypełnienia kwestionariusza. Takim testem, używanym do wykrywania depresji charakterystycznej dla okresu poporodowego, jest np. EPS (Edynburska Skala Oceny Depresji Poporodowej). Specjaliści posługują się również Testem Dziewięciu Pytań PHQ-9 czy CES-D (Center for Epidemiological Studies Depression Scale).

Ponadto lekarz może przeprowadzić badanie fizykalne i zlecić testy laboratoryjne. Ich celem jest m.in. ustalenie, czy problemy somatyczne (np. zaburzenia pracy tarczycy lub niedokrwistość) nie przyczyniają się do objawów depresyjnych.

W przypadku depresji poporodowej, obok specjalistycznej terapii, procesowi zdrowienia sprzyjają:

• zdrowy styl życia: należy włączyć do swojej codziennej rutyny aktywność fizyczną, taką jak np. spacer z dzieckiem czy inne ćwiczenia. Powinno się też zadbać o odpoczynek i odpowiednie odżywianie oraz unikać alkoholu;
• obieranie realistycznych celów: trzeba zmniejszyć swoje oczekiwania dotyczące idealnego domu. Nie można zmuszać się do robienia wszystkiego;
• znajdowanie czasu dla siebie: warto od czasu do czasu wyjść z domu. Opiekę nad dzieckiem można powierzyć wtedy partnerowi czy opiekunce;
• unikanie izolacji: należy podzielić się z najbliższymi informacjami o swoim samopoczuciu. Wskazane jest również zapytanie kobiet z rodziny czy innych młodych matek o ich doświadczenia;
• korzystanie z pomocy: dobrze jest otworzyć się na bliskich i dać im znać o potrzebie wsparcia. Jeśli ktoś oferuje opiekę nad dzieckiem, można ją przyjąć.

Depresja w krytycznym okresie poporodowym stanowi szczególne zagrożenie dla kobiety i jej rodziny. Najważniejsze komplikacje nieleczonej depresji po urodzeniu dziecka to:

• dla matek: nieleczona depresja poporodowa może trwać miesiącami lub dłużej, czasami stając się przewlekłym zaburzeniem depresyjnym. Nawet leczone zaburzenie poporodowe zwiększa ryzyko wystąpienia u kobiety przyszłych epizodów depresyjnych. Badania wykazały również, że kobiety z objawami depresji rzadziej zgłaszają się na badania ginekologiczne po porodzie, a także na wizyty pediatryczne i szczepienia dziecka;
• dla ojców: kiedy młoda matka jest w depresji, ryzyko rozwoju tego zaburzenia u ojca dziecka również wzrasta. Mężczyźni są już i tak narażeni na zwiększone ryzyko depresji, niezależnie od tego, czy ich partnerka jest nią dotknięta, czy nie;
• dla dzieci: stan psychiczny matki ma wpływ na zdrowie i rozwój dziecka. Badania potwierdzają opóźnienie rozwoju mowy i psychomotorycznego, a także nieprawidłowe tworzenie się więzi matka-dziecko. Różne problemy psychiczne u dzieci mogą utrzymywać się do wieku 4-8 lat. Również nieleczona depresja u ojców ma negatywny wpływ na więź z potomkiem. Może także wywoływać u dziecka komplikacje rozwojowe i zaburzenia behawioralne.

Badania potwierdzają, że skuteczne leczenie i złagodzenie objawów depresyjnych u młodej matki przekłada się na poprawę stanu psychicznego, rozwoju i zachowania dziecka. Dlatego tak ważne jest, aby depresja poporodowa była odpowiednio wcześnie zdiagnozowana i leczona.

Zapraszamy do gabinetów Centrum Zdrowia Psychicznego, gdzie nasi terapeuci przeprowadzą kompleksową diagnozę i zaproponują najlepszy rodzaj pomocy.

Źródła:

• H. Sęk (red.), L. Cierpiałkowska, Psychologia kliniczna, Warszawa 2016;
• I. Koszewska, O depresji w ciąży i po porodzie, Warszawa 2010;
• P. Brudkiewicz, Depresja i psychoza poporodowa (https://www.mp.pl/pacjent/psychiatria/choroby/91686,depresja-i-psychoza-poporodowa - dostęp 14.07.2022);
• I. Niedźwiedzka, Co to jest depresja poporodowa?, „Psychiatria po Dyplomie” 2018, nr 2;
• M. Sokół-Szawłowska, Przypadki depresji okołoporodowej u ojców, „Psychiatria Polska” 2020, nr 54(6), s. 1123–1135;
• Postpartum depression (https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/postpartum-depression/symptoms-causes/syc-20376617 - dostęp 14.07.2022);
• M. Dominiak, A. Z. Antosik-Wojcinska, M. Baron, P. Mierzejewski, Ł. Święcicki, Recommendations for the prevention and treatment of postpartum depression, „Ginekologia Polska” 2021, nr 92(2), s. 153-164;
• Postpartum depression (https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/postpartum-depression/diagnosis-treatment/drc-20376623 - dostęp 14.07.2022);
• World Health Organization, Depression (https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/depression - dostęp 14.07.2022).