Diabulimia: zaburzenie odżywiania u osób z cukrzycą

Diabulimia to zaburzenie odżywiania występujące u osób z cukrzycą typu 1 (cukrzycą insulinozależną). Diabulimia polega na celowych manipulacjach podawanych sobie dawek insuliny. Chorzy świadomie i z premedytacją opóźniają, pomijają lub redukują przyjmowane dawki insuliny w celu utraty masy ciała, lub z lęku przed przytyciem.

Diabulimia nie jest jednak terminem medycznym. Pojęcie zostało wprowadzone i spopularyzowane przez media w 2007 roku. Sama nazwa „diabulimia” składa się z połączenia dwóch słów – „diabetes” (z ang. cukrzyca) i „bulimia” (żarłoczność psychiczna).

Zaburzenie daje objawy obejmujące zarówno sferę psychiczną i emocjonalną, jak  fizyczną. Wszystkie one łączą się ze sobą, wpływając na całokstał funkcjonowania osoby dorkniętej diabulimią.

Do behawioralnych objawów diabulimii zaliczamy takie zachowania, jak:

• nieprzestrzeganie zaleceń lekarza, nierealizowanie recept od diabetologa, unikanie wizyt lekarskich;
• rzadkie dokonywanie pomiarów poziomu glikemii;
• przyjmowanie zbyt małych dawek insuliny lub ich zupełne ich pomijanie;
• niechęć do jedzenia oraz podawania sobie insuliny w obecności innych ludzi;
• wycofanie społeczne i unikanie kontaktów z bliskimi;
• sięganie po produkty wysokowęglowodanowe przy zbyt małych dawkach insuliny;
• sięganie tylko po niektóre grupy produktów spożywczych, by ograniczyć konieczność przyjmowania insuliny;
• stawianie sobie bardzo wysokich wymagań;
• bardzo intensywne ćwiczenia fizyczne;
• nieudzielanie innym informacji o kontroli metabolicznej swojej cukrzycy;
• porzucenie dzienniczka samokontroli;
• bardzo restrykcyjna dieta lub przeciwnie – zupełne porzucenie zalecanej diety.

Do afektywnych (emocjonalnych) objawów diabulimii należą:

• lęk przed niskimi wartościami glukozy we krwi;
• lęk przed przyjmowaniem insuliny;
• wysokie poczucie niepokoju związanego z obrazem swojego ciała;
• nadmierne zaabsorbowanie tematem jedzenia, wagi i kalorii;
• niestabilność emocjonalna;
• objawy depresyjne;
• potrzeba sprawowania kontroli;
• skrupulatność i wysoka obowiązkowość.

Fizyczne symptomy wskazujące na diabulimię to przede wszystkim:

• wysokie stężenie glukozy w moczu i we krwi;
• wysoki poziom hemoglobiny glikowanej (marker wyrównania metabolicznego cukrzycy);
• trudna do wyjaśnienia utrata masy ciała;
• mdłości i wymioty;
• obecność ciał ketonowych lub/i epizody kwasicy kretonowej;
• ciągłe poczucie zmęczenia i wyczerpania;
• zaburzenia miesiączkowania u kobiet;
• sucha skóra i włosy;
• niski poziom sodu i potasu;
• częste infekcje grzybicze i infekcje dróg moczowych;
• zwiększone pragnienie i częste oddawanie moczu.

W psychiatrii diabulimia nie jest osobną jednostką klasyfikacyjną. Zalicza się ją do „zaburzonych nawyków żywieniowych” lub „zaburzonych zachowań żywieniowych”.

W ICD-10 i DSM-5 diabulimia i pomijanie dawek insuliny przez diabetyków zaliczane jest do syndromu bulimii (jako formy przeczyszczania) lub włączane do anoreksji, jeśli Pacjenci bardzo drastycznie przestrzegają diety i zaleceń lekarskich.

Diabulimia może być także traktowana jako zespół oczyszczania – kiedy chorzy przy normalnej diecie celowo i z premedytacją pomijają lub zmniejszają dawki insuliny. W DSM-5 diabulimia bywa także zaliczana do innych specyficznych zaburzeń odżywiania.W ICD-10 odpowiednikiem są natomiast zaburzenia odżywiania nieokreślone.

Na przyczyny diabulimii składają się czynniki demograficzne, genetyczne, biologiczne, psychologiczne i społeczno-kulturowe. Istotną rolę w genezie diabulimii ogrywają jednak także takie zmienne, jak:

• młody wiek – okres dorastania lub wczesnej dorosłości;
• płeć  (zaburzenie występuje częściej u kobiet niż u mężczyzn);
• podwyższony wskaźnik BMI;
• sposób spożywania posiłków (wyniesiony z domu);
• nadmierne przywiązywanie uwagi do jedzenia;
• niezadowolenie ze swojej sylwetki i wagi;
• zaburzony obraz własnego ciała;
• podwyższony poziom lęku;
• silna potrzeba kontroli i perfekcjonizm;
• współwystępowanie objawów depresji;
• powikłania cukrzycowe.

Osoby z diagnozą cukrzycy typu 1 w naturalny sposób muszą bardziej interesować się kwestiami związanymi z jedzeniem, kaloriami i dietą. Ich codzienność znacznie różni się od rzeczywistości osób zdrowych.

Ze względu na swoją chorobę, diabetycy stale pozostają pod presją kontrolowania swoich posiłków i poziomu glukozy we krwi. Dla osób dorastających i wchodzących w dorosłość to ogromne obciążenie, które może przyczyniać się do rozwoju zaburzonych nawyków żywieniowych – w tym także diabulimii.

Innym czynnikiem zwiększającym ryzyko zachorowania na zaburzenia odżywiania osób z cukrzycą typu 1 jest ich silna tendencja do bycia szczupłym. Badania wykazują, że młodzi diabetycy częściej niż osoby zdrowe, posiadają negatywny obraz własnego ciała i odczuwają silny niepokój związany z możliwością przybrania na wadze z powodu przyjmowania insuliny.

Nie bez znaczenia dla genezy diabulimii są także przekazy medialne oraz publikowane w mediach społecznościowych treści. Młodzi diabetycy często stykają się z porównaniami i promocją szczupłej sylwetki jako atrakcyjnej i pożądanej. Wzmaga to tylko ich niepokój o odpowiednią masę ciała.

Zachowania diabulimiczne są niezwykle groźne dla zdrowia i życia osoby chorej na cukrzyce typu 1. Badania longituidalne wskazują, że diabetycy z diabulimią są trzy razy bardziej narażeni na śmierć i umierają średnio o 13 lat wcześniej od diabetyków bez diabulimii.

Zmniejszanie, odwlekanie lub zupełne pomijanie dawek insuliny sieje w organizmie osoby chorej spustoszenie. Ciężkie powikłania wywołane nieprawidłowymi nawykami żywieniowymi w krótkim czasie doprowadzają do pogorszenia się jakości życia Pacjenta.

Konsekwencjami diabulimii jest gorsze gojenie się ran przez wolnej krążącą krew, zaburzoną pracą białych i czerwonych krwinek oraz uszkodzenia naczyń włosowatych. Zachowania diabulimiczne zwiększają także ryzyko zapadania na różnego rodzaju infekcje z powodu obniżonej odporności.

Odporność diabetyków zostaje z kolei obniżona wskutek przewlekłej hiperglikemii. Wraz z wolnym gojeniem się ran może doprowadzać nawet do gangreny, sepsy i infekcji kostnych.

Innym skutkiem diabulimii jest atrofia mięśniowa. Organizm zaczyna spalać białka budujące mięśnie, by pozyskać energię do funkcjonowania, której nie otrzymuje z zewnątrz. U kobiet zanika miesiączka. Pojawia się silne odwodnienie (wywołane obecnością ciał ketonowych) i zaburzenia równowagi elektrolitowej, a także zakwaszenie organizmu wywołane kwasicą ketonową.

Przedłużający się stan wysokiego stężenia glukozy we krwi w następnej kolejności doprowadza do:

• retinopatii cukrzycowej;
• obrzęku plamki żółtej (a nawet utraty widzenia);
• degradacji włókien nerwowych i zwiększonego ryzyka neuropatii cukrzycowej;
• dializowania lub przeszczepu nerek;
• niealkoholowego złuszczenia wątroby;
• zaburzeń pracy serca.

Opisane wyżej konsekwencje diabulimii mogą doprowadzić do śmierci. Kwasica ketonowa często wywołuje udary lub śpiączkę.

Dane dotyczące rozpowszechnienia zaburzeń odżywiania w grupie osób z cukrzycą typu 1 dowodzą, że choroby autoimmunologiczne są związane z występowaniem zaburzeń odżywiania. Udowodniono, że w grupie Pacjentów z cukrzycą typu 1 istnieje większe ryzyko rozwoju zaburzeń odżywiania niż w populacji ogólnej. Młode diabetyczki nawet trzy razy częściej zapadają na zaburzenia odżywiania niż nastolatki i kobiety bez cukrzycy.

Manipulowanie dawkami insuliny (zmniejszanie ich lub zupełne pomijanie) dotyczy nawet 11-15% nastolatek i aż 30-39% młodych kobiet z cukrzycą typu 1. Niestety, ryzyko śmierci u Pacjentów z tzw. podwójną diagnozą (cukrzycy i zaburzeń odżywiania) jest aż 17-krotnie wyższe niż u diabetyków bez zaburzonych nawyków żywieniowych.

Leczenie diabulimii, w zależności od stanu Pacjenta, opiera się na równoległej kontroli metabolicznej cukrzycy, leczeniu konsekwencji kwasicy ketonowej oraz psychoterapii i profesjonalnego wsparcia specjalistów zdrowia psychicznego.

Osoba z diabulimią wymaga interdyscyplinarnego wsparcia. Podłożem diabulimii są mechanizmy psychologiczne, dlatego strategie jej leczenia są takie same, jak w przypadku innych zaburzeń odżywiania. Należą do nich:

• Psychoterapia

Psychoterapia diabulimii może odbywać się w formie indywidualnej, grupowej lub rodzinnej. Ta ostatnia jest szczególnie polecana w przypadku dzieci i adolescentów. Badania jasno wskazują, że terapia rodzinna w wielu sytuacjach jest skuteczniejsza od terapii indywidualnej, gdy celem jest wprowadzenie długoterminowych zmian w obrębie zachowań żywieniowych.

• Farmakoterapia

W przypadku leczenia diabulimii farmakoterapia opiera się przede wszystkim na włączeniu leków antydepresyjnych i przeciwlękowych. Konieczne mogą okazać się także preparaty hormonalne, jeśli u Pacjenta występują zaburzenia endokrynologiczne.

• Hospitalizacja

Na hospitalizację w wyspecjalizowanym ośrodku należy zdecydować się w sytuacji, gdy ambulatoryjne leczenie diabulimii jest dla Pacjenta niewystarczające i istnieje zagrożenie jego życia np. przez niedożywienie, nieprzyjmowanie koniecznych dawek insuliny lub odmawianie współpracy z psychoterapeutą.

Podczas terapii możliwe jest wdrażanie w codzienne życie Pacjenta nowych wzorców żywieniowych i nauka zdrowych sposobów reagowania na stresujące sytuacje np. związane z podawaniem sobie insuliny i kontrolą metaboliczną cukrzycy. Istotne staje się także przepracowanie z Pacjentem trudnych emocji związanych z chorobą.

Źródła:

•  P. Wróbel, Diabulimia u pacjentów z cukrzycą typu 1, w: (red) I. Modłoch-Mendoń, K. Kalbarczyk, Przegląd chorób rzadkich – diagnostyka i leczenie, Lublin, 2021;
• E. Racicka, A. Bryńska, Zaburzenia odżywiania u dzieci i młodzieży z cukrzycą typu 1 i 2 – rozpowszechnienie, czynniki ryzyka i sygnały ostrzegawcze, „Psychiatria Polska” 2015; 49(5): 1017–1024;
• B. Hoffman, Zaburzenia odżywiania w ujęciu historycznym, „Człowiek – niepełnosprawność-społeczeństw”, CNS nr 2(52) 2021, 99–118;
• S. Hacia, L. Cichoń, M. Nowak, A. Fuchs, P. Jarosz-Chobot, M. Janas-Kozik, Zachowania autoagresywne u pacjentek chorujących na cukrzycę typu 1 leczonych na oddziale klinicznym psychiatrii i psychoterapii wieku rozwojowego – opis przypadków, „Psychiatria Polska”, 2013; 47(5): 887–896;
• P. Colton, G. Rodin, R. Bergenstal, Ch. Parkin, Zaburzenia odżywiania się a cukrzyca: wprowadzenie i przegląd, „Diabetologia po dyplomie”, tom 6 nr 4, 2009;
• A. Juruć, M. Kubiak, B. Wierusz-Wysocka, Psychological and medical problems in prevention and treatment of eating disorders among people with type 1 diabetes, „Clin Diabet” 2016; 5, 1: 26–31.