Mitomania

Mitomania nazywana bywa również kłamstwem patologicznym lub pseudologią. Funkcjonuje także pod pojęciem zespołu Delbrücka od nazwiska Antona Delbrücka: niemieckiego psychiatry, który opisał to zjawisko jako pierwszy w 1891 roku. Choć na próżno szukać pojęcia w Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10, to słowo to wielokrotnie pada w literaturze medycznej jako objaw różnych zaburzeń osobowości.

Jest to chorobliwa skłonność do opowiadania nieprawdziwych historii (na swój temat i nie tylko). Kłamstwo patologiczne to przypadłość, która utrzymuje się długo. Pacjent może jej doświadczać nawet przez okres całego życia. Jednak nie każde kłamstwo to mitomania. Choroba polega na częstym i powtarzającym kłamaniu bez obiektywnej przyczyny.

Mitomani fałszują rzeczywistość w sposób skrajnie nieadekwatny wobec celu, do jakiego dążą. Zwykle ludzie kłamią w celu uzyskania jakiejś korzyści, np. uniknięcie kary lub zwrócenia na siebie uwagi. W przypadku mitomanii trudno dostrzec jakiś motyw psychologiczny lub korzyści, jakie Pacjent może uzyskać, kłamiąc. Czasem wypowiadane kłamstwa nawet szkodzą samemu Pacjentowi, obciążając go. Mitoman często nie odróżnia prawdy od fałszu.

O patologicznej skłonności do kłamstwa mówiono już w XX w. W 1905 roku Ernest Dupré francuski psychiatra nazwał tak skłonność do patologicznego kłamstwa. Samo słowo składa się z dwóch określeń, mit - mythos (µυ´θος) oznacza historię lub fałsz. Mania natomiast nawiązuje do nadmiaru. Badania nad kłamstwem są przeprowadzane od kilkudziesięciu lat, lecz w kontekście interdyscyplinarnym, np. w obszarze biologii, ekonomii, zarządzania, czy socjologii. Sama medycyna natomiast nie posunęła się na tyle daleko w tym zagadnieniu, by móc umieścić termin w klasyfikacjach.

Psycholog Aldert Vrij tłumaczy samo kłamstwo jako „udaną lub nieudaną, celową próbę, bez uprzedzenia, stworzenia w innym przekonania, które komunikator uważa za nieprawdziwe". W przypadku mitomanii kłamstwo ma charakter patologiczny. Co to oznacza? Amerykański psycholog G. Stanley Hall określił zjawisko kłamstwem dla innych, a nawet samooszukiwaniem wbrew motywom i interesom. Mitomani są w pewnym sensie swoimi własnymi ofiarami, ponieważ sami wierzą w swoje kłamstwa. Mitomania to kłamstwo patologiczne, które nie wynika z innych zaburzeń psychicznych lub stanów fizjologicznych.

Mitomani to zwykle osoby zdrowe, lecz samo kłamanie często jest przywoływane jako jeden z objawów chorobowych. Nie każda osoba, która kłamie, może zostać nazwana mitomanem. Tym, co odróżnia mitomana od człowieka kłamiącego, jest wiara we własne fantazje oraz często ich bezcelowość. Mitoman kłamie dobrowolnie i świadomie. O mitomanii nie mówi się, jeśli dotyczy jednego zdarzenia. Zjawisko zwykle obejmuje szereg kłamstw. Pacjent kłamie, gdy tylko nadarzy się do tego okazja. Przez niektórych badaczy mitomania nie jest postrzegana w kontekście choroby, lecz cechy charakteru.

Mitomania objawia się jako zespół kliniczny, w którym Pacjent używa kłamstw, w które sam wierzy. Wymyśla je albo bez żadnego celu, albo kierując się potrzebą zaspokojenia własnego ego, np. chcąc komuś zaimponować. Jednym z objawów chorobliwego kłamstwa ma być czerpanie satysfakcji z kłamania i fałszowania własnej pamięci. Tendencja do patologicznego kłamania może objawiać się w każdym wieku.

W 1902 roku wybitny psychiatra Emil Kraepelin opublikował podręcznik Clinical Psychiatry: A Textbook for Students and Physicians, w którym omówił patologiczne kłamstwo, określając osobę cierpiącą na tę przypadłość „chorobliwym oszustem”. Według badacza zaburzenie wiąże się z takimi cechami, jak:

• chorobliwa nadpobudliwość wyobraźni;
• niedokładna pamięć;
• niestabilność emocji i woli.

Kłamstwa wypowiadane przez osoby z mitomanią zwykle dotyczą wielu wydarzeń. Patologiczny kłamca może skłamać w jednym temacie, a następnie rozbudować to kłamstwo dopisując mu nowe cechy, rozwijając historię na przestrzeni lat. Mitoman nie przyjmuje do siebie sugestii innych osób, które są niezgodne z wykreowanym przez siebie obrazem rzeczywistości. Według badaczy mimo zaburzonych zachowań mitomana trudno uznać za osobą niepoczytalną, czy z problemami rozwojowymi. Poza tym, że kłamie, może wydawać się zdrowym i niezaburzonym człowiekiem.

Przyczyn mitomanii można upatrywać w środowisku rodzinnym Pacjenta. Co prawda mitomania nie jest dziedziczona, lecz występowanie w rodzinie zaburzeń psychicznych podnosi tendencyjność jej wystąpienia. Według badań wielu patologicznych kłamców miało w rodzinie przypadki osób chorych psychicznie, cierpiących na uzależnienie od alkoholu, a także z kryminalną przeszłością. Tendencje do mitomanii rozwijają się już we wczesnej młodości, częściej u kobiet. Ważny jest okres formowania się osobowości. Jeśli w tym etapie osoba wypracuje w sobie prawdomówność, to nie rozwinie w sobie mitomanii w późniejszym okresie życia. Zdarza się, że patologiczne kłamanie jest wyzwalane w życiu Pacjenta przez jakieś silnie emocjonalne doświadczenie.

Patologiczni kłamcy zwykle mają dobrze rozwinięte zdolności konwersacyjne. Potrafią opowiadać rozbudowane kłamstwa. Odbiorcy postrzegają ich jako wielkich mówców. Częstą cechą, jaka dotyczy kłamców, jest egocentryzm. Kłamstwa mitomana mogą mieć różny charakter, dotyczyć nieprawdopodobnych historii, często postrzeganych wręcz jako absurdalne. Jeden z przypadków przytaczanych przez literaturę nawiązuje do mitomana kłamiącego o problemach rodzinnych, śmierci swoich rodziców. Patologiczni kłamcy często wymyślają historie stawiające ich w świetle bohaterów. Mogą wyolbrzymiać swoje osiągnięcia zarówno zawodowe, jak i naukowe. Często lubią także przedstawiać się jako ofiary, np. sugerując, że delikatna choroba jest wyjątkowo poważna.

Mitomania jest zjawiskiem ciężkim do zdiagnozowania. Warto pamiętać, że nawet zdrowi ludzie czasem kłamią. Ponadto mitomania jest objawem występującym w wielu zaburzeniach. Jeśli u Pacjenta zostanie zdiagnozowana choroba psychiczna, której objawem jest mitomania, a schizofrenia, antyspołeczne zaburzenie osobowości, nerwica lub inne powiązane choroby zostaną zdiagnozowane, wówczas lekarz wyklucza patologiczne kłamanie jako oddzielne zaburzenie.

W społeczeństwie występuje stosunkowo niewielu mitomanów, a sam problem nie został jeszcze dostatecznie zbadany. Mimo to część Pacjentów dostrzegających objawy mitomanii w swoim zachowaniu poszukuje pomocy. Mitomania nie jest formalnie uznanym zaburzeniem, przez co lekarze wciąż muszą mierzyć się z ograniczeniami w zakresie diagnozowania choroby. Obecnie jedynym sposobem na leczenie zaburzenia jest terapia. Mitomania wymaga zmiany sposobu myślenia Pacjenta i jego zachowania. Zaleca się więc terapię poznawczo-behawioralną. W ramach spotkań z terapeutą Pacjent uczy się kontrolowania kłamstw. Specjalista stara się przeanalizować możliwe przyczyny zaburzenia i zmniejszyć tendencję do mówienia nieprawdy.

Patologiczne kłamstwo jest niebezpiecznym zaburzeniem, ponieważ potrafi niekorzystnie wpływać na życie zawodowe oraz kontakty międzyludzkie. Otoczenie chorego w końcu zauważa, że Pacjent mówi nieprawdę i zmienia się ich postrzeganie, nie chcą utrzymywać z nim kontaktów. Osoba taka przestaje być wiarygodna dla bliskich i w swoim otoczeniu zawodowym. Dlatego tak ważna jest pomoc specjalisty. Psychoterapia pomaga ograniczyć wpływ zaburzenia na funkcjonowanie Pacjenta i uporządkować jego życie.

Źródła:

• D. Zinkiewicz, „Kłamczuch" - czyli jak oduczyć dzieci mówienia nieprawdy (https://www.pp8garwolin.pl/images/K%C5%82amczuch_-jak_od%C5%82uczy%C4%87_dziecko_m%C3%B3wienia_nieprawdy_.pdf - dostęp 23.09.2022);
• American Psychological Association, Pathological Lying: An Overview (https://www.apa.org/pubs/books/pathological-lying-sample-chapter.pdf - dostęp 23.09.2022);
• T. Witkowski, Kłamcy patologiczni, „Niebieska Linia” 2003, nr 5, s. 20-21;
• C. C. Dike, Pathological Lying: Symptom or Disease? Lying With No Apparent Motive or Benefit, „Psychiatric Times” 2008, t. 25, nr 7, s. 67-73;
• D. A. Curtis, C. L. Hart, Pathological Lying: Theoretical and Empirical Support for a Diagnostic Entity, „Psychiatric Research and Clinical Practice” 2020, t. 2, nr 2, s. 62-69.