Kleptomania – przyczyny; cechy kleptomana

Kleptomania to zaburzenie psychiczne, które zmusza chorego do kradzieży. Zjawisko negatywnie wpływa na reputację osoby zaburzonej i jej poczucie własnej wartości. W konsekwencji może nawet doprowadzić do konfliktu z prawem.

Dowiedz się, co to jest kleptomania i jakie są jej objawy. Jak leczy się nałogową kradzież?

Kleptoman w sklepie odzieżowym kradnie ubranie

Czym jest kleptomania? Cechy kleptomana

Pojęcie kleptomanii jest znane od 1816 roku. Wówczas szwajcarski lekarz André Matthey użył terminu klopemanie w opisaniu impulsywnych złodziei. Od tego momentu sama nazwa zjawiska, jak i jego znaczenie ulegało zmianom, ugruntowując się obecnie do rangi zaburzenia psychicznego. 

Kleptomania została sklasyfikowana według Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD-10) jako zaburzenie polegające na trudności lub też całkowitej niemożności powstrzymania się od kradzieży przedmiotów. Przy czym trudność ta musi mieć charakter powtarzający. W kleptomanii przede wszystkim chodzi o sam akt kradzieży, a nie o przedmiot i jego późniejsze wykorzystanie. 

Kleptoman jest osobą zaburzoną zjawiskiem kleptomanii. Jest to człowiek chory, który wymaga terapii, a nawet w niektórych przypadkach leczenia farmakologicznego. Działania kleptomana kierowane są niezidentyfikowanym popędem. Chory kradnie przedmioty w wyniku nagłej potrzeby. Wszystkich kradzieży dokonuje samodzielnie. Nie może powstrzymać rodzącej się w nim chęci posiadania. 

W przeciwieństwie do przestępców działających z rozmysłem kleptoman nie zamierza osiągnąć zysku z ukradzionych przedmiotów. Co więcej, nawet sam nie planuje ich używać w praktycznym celu. Zdarza się, że wyrzuca uzyskane pod wpływem impulsu kradzieży przedmioty. Innym sposobem na ich spożytkowanie jest przekazanie pozyskanych dóbr osobom trzecim. Niektórzy kleptomani pozostawiają sobie skradzione przedmioty, gromadząc je bezcelowo. 

Kleptomania: klasyfikacja

Zgodnie z ICD-10 kleptomania wchodzi w skład:

  • Zaburzeń osobowości i zachowania dorosłych.
  • Zaburzeń nawyków i popędów (F63).

Aby dobrze zrozumieć, co to jest kleptomania, należy sięgnąć do kategorii F63. W jej skład wchodzą zaburzenia o pewnych podobieństwach. Przede wszystkim są to zachowania powtarzające się, które nie są motywowane racjonalną analizą chorego. Ponadto zaburzenia kwalifikowane do tej kategorii, tak jak kleptomania są szkodliwe nie tylko dla samego Pacjenta, lecz również osób znajdujących się w jego otoczeniu. Przyczyny kleptomanii, jak i to, czy kleptomania jest dziedziczna, nie jest do końca znane. Jednak jest to jedno z poważniejszych zaburzeń, które popycha chorego do działań nie tylko szkodliwych zdrowotnie i społecznie, lecz w dodatku niezgodnych z prawem. 

Jak działa kleptoman?

Jaki wpływ na życie wywiera kleptomania? Choroba psychiczna sprawia, że kleptoman doświadcza negatywnych emocji tuż przed kradzieżą. Włada nim stres, który stopniowo ustępuje już w czasie dokonywania kradzieży. Negatywne emocje w pełni zostają wynagrodzone po udanej operacji wejścia w posiadanie przedmiotu. Gdy kleptoman osiągnie swój cel, odczuwa krótkotrwałe uczucie nagrody. To zaspokaja jego popęd, a wizja kolejnej kradzieży wzmaga potrzebę uczucia gratyfikacji. 

Znane są 3 postaci zaburzenia kleptomanii:

  • krótkie epizody kradzieży + długie okresy remisji; 
  • dłuższe okresy kradzieży + krótkie okresy remisji;
  • ciągłe epizody kradzieży + niewielka zmienność częstotliwości. 

Warto zaznaczyć, że choć kleptoman działa impulsywnie, to w przypadku wizji poniesienia konsekwencji jest w stanie powstrzymać się od dokonania kradzieży. Mowa o sytuacjach, w których przedmiot będący celem kradzieży jest np. pilnowany przez pracownika ochrony lub wprost na obiekt skierowana jest kamera. 

Kleptomania u dzieci

W publikacjach medycznych można spotkać się ze stwierdzeniami, że kleptomania u dzieci ma możliwość rozwoju już we wczesnym dzieciństwie, czy w okresie dojrzewania. Okres dzieciństwa charakteryzuje się dużymi zmiennościami w zachowaniach, zatem trudno jest oszacować jakie czynności są zgodne z normą, a jakie wskazują na zaburzenie. Jeśli dziecko ma problemy z emocjami wówczas może pojawić się skłonność do zachowań destrukcyjnych. Przykładem zachowań są wybuchy złości, upór, czy napady przemocy. 

Dzieci wówczas nie radzą sobie z gniewem i panowaniem nad nim — podobnie może dziać się z innymi rodzajami emocji. Trudniejsza staje się również nauka, czy utrzymanie prawidłowych relacji z rówieśnikami. Symptomy zaburzeń w czasie dorastania są zatem bardzo różnorodne. Jeśli u dziecka pojawiają się zachowania destrukcyjne, istnieje prawdopodobieństwo późniejszego rozwoju zachowań antyspołecznych. Kleptomania u dzieci, piromania, czy zaburzenia antyspołeczne to jedne z obserwowanych u nich zaburzeń psychicznych klasyfikacji Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (DSM-5).

Kleptomania – przyczyny; cechy kleptomana

Objawy kleptomanii

Kleptomania jest stosunkowo rzadkim zjawiskiem, o czym świadczy zaledwie 0,3–0,6% osób zaburzonych wśród populacji. Badania dowodzą, że 7,8% osób chorych psychicznie wykazuje również objawy kleptomanii. Co ważne, kleptomania w większości przypadków dotyka kobiet (75%), głównie młodych, które nie ukończyły jeszcze 20 roku życia.

Rozpoznanie kleptomanii przebiega poprzez wykonanie badań neuroobrazowych oraz badań psychologicznych. Ich celem jest wykrycie impulsywności w zachowaniach zaburzonego i wskazanie, czy dotyczy go kleptomania. Jak rozpoznać chorego bez przeprowadzenia badań? Ciężko w tym przypadku mówić o fachowej diagnozie, jednak istnieją objawy kleptomanii, które mogą wskazywać na zaburzenie. Jakie? 

  • Dokonanie więcej niż dwóch kradzieży bez wizji zysku dla siebie lub innych osób;
  • Odczuwany lęk, poczucie winy, czy przygnębienie pomiędzy okresami kradzieży;
  • Odczuwanie popędu do kradzieży;
  • Uczucie napięcia przed dokonaniem kradzieży;
  • Kradzież poprzedzona stanami depresyjnymi;
  • Poczucie ulgi po dokonaniu kradzieży.

Ponadto istnieją przypadki potwierdzające współwystępowanie kleptomanii z uzależnieniem od leków, czy występowaniem zaburzeń osobowości.

Kleptomania: terapia

Pacjenci dotknięci kleptomanią wstydzą się swoich działań i niechętnie udają się w tym celu do lekarza, czy terapeuty. Ze względu na niedostateczne dane na temat skuteczności farmakoterapii, w leczeniu kleptomanii szczególnie polecana jest terapia CBT. Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) w MindHealth Centrum Zdrowia Psychicznego może pomóc uporać się z zaburzeniem. Jak przebiega terapia kognitywno-behawioralna?  

Zastosowanie terapii ma na celu naukę Pacjenta panowania nad impulsami, jakie popychają go do kradzieży. Terapia powstrzymująca uzależnienie od kradzieży w pierwszej kolejności opiera się na wywiadzie z Pacjentem. Rozmowy i rozpoznanie środowiska Pacjenta pozwala na zdefiniowanie czynników powodujących zaburzenie. Terapeuta określa również funkcje zaburzenia, tzn. czy nałogowa kradzież pomaga mu w radzeniu sobie z rozładowaniem określonych emocji. Terapeuci stosują różne techniki mające powstrzymać uzależnienie od kradzieży. W literaturze przytaczane są np.:

  • Ukryta sensytyzacja

Terapeuta uczy Pacjenta zestawiania wizji kradzieży z konsekwencjami, jakie poniesie, dokonując jej. Pacjent uzmysławia sobie, że jego czyny mogą zakończyć się np. osadzeniem w areszcie. W ten sposób chory z czasem zaczyna odbierać negatywne uczucia, myśląc o kradzieży. W połączeniu z innymi technikami ukryta sensytyzacja może osłabić potrzebę dokonania kradzieży. 

  • Identyfikowanie automatycznych myśli i przekonań prowadzących do kradzieży. 

W tym przypadku terapeuta stara się zidentyfikować błędne przekonania kleptomana (np. o tym, że nie zostanie złapany) i zmodyfikować je w taki sposób, by nie popychały osoby zaburzonej do dalszych kradzieży. 

Leczenie kleptomanii

Ze względu na skojarzenia kleptomanii z zaburzeniami obsesyjno-kompulsywnymi zaczęto stosować odpowiadającą temu zagadnieniu farmakoterapię. Uzależnienie od kradzieży zwalczano więc lekami z grupy SSRI (selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny). W literaturze można się jednak spotkać z przypadkami, w których leki wręcz przeciwnie, zamiast leczyć, przyczyniły się do rozwoju nałogowej kradzieży. W walce z kleptomanią jako skuteczne przywoływane są stabilizatory nastroju, takie jak lit, czy kwas walproinowy. Za skuteczny lek, co potwierdzają badania, uważany jest naltrekson — środek stosowany także w leczeniu uzależnień od opioidów i od alkoholu. Skuteczność farmakoterapii jest jednak w literaturze poddawana wątpliwości. Zatem w pierwszej kolejności warto zastanowić się nad terapią w MindHealth Centrum Zdrowia Psychicznego.

Według szacunków spośród wszystkich osób dopuszczających się kradzieży 5% jest dotkniętych zaburzeniem kleptomanii. Może to być jednak znacznie więcej, gdyż osoby zaburzone niechętnie poddają się badaniom lekarskim. Uzależnienie od kradzieży nie jest tak często przywoływane w publikacjach, jak inne zaburzenia psychiczne. Jest to jednak jedno z niebezpieczniejszych zaburzeń, gdyż może doprowadzić do konfliktów z prawem. Zdiagnozowana kleptomania może stanowić czynnik łagodzący w razie kontaktu z wymiarem sprawiedliwości. W razie wystąpienia objawów kleptomanii warto zatem zdecydować się na terapię poznawczo-behawioralną. Terapia nie tylko może powstrzymać nałogową kradzież, lecz w przypadku kontaktu z prawem świadczy o dobrej woli chorego w walce z zaburzeniem.

Weryfikacja merytoryczna

Weryfikacja merytoryczna

mgr Sylwia Rozbicka

psycholog, psycholog dziecięcy

Źródła:

  • J. Sipowicz, R. Kujawski, Kleptomania czy kradzież pospolita – trudności diagnostyczno-orzecznicze, „Psychiatria Polska” 2018, nr 52(1), s. 81-92;
  • O. Padała, S. Masternak, A. Makarewicz, A. Biała-Kędra, H. Karakuła-Juchnowicz, Kleptomania u 15-letniego chłopca z ADHD — opis przypadku, „Current Problems of Psychiatry” 2019, nr 20(2), s. 149-160;
  • Światowa Organizacja Zdrowia, Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych. ICD-10, 2009 r.;
  • E. Zawadzka, Zachowania o charakterze destrukcyjnym w okresie średniego dzieciństwa: norma czy patologia?, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, sectio J – Paedagogia-Psychologia” 2018, nr 31 (3), s. 231-245.
Kleptomania – przyczyny; cechy kleptomana