DDA – syndrom Dorosłych Dzieci Alkoholików

Warto zaznaczyć, że pojawia się kilka istotnych wątpliwości związanych z syndromem Dorosłych Dzieci Alkoholików. Przede wszystkim nie ma on swojego miejsca w żadnej klasyfikacji chorób (jak Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób ICD czy Klasyfikacja Zaburzeń Psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego), powszechnie używanych jako baza do diagnozowania rozmaitych zaburzeń. Może to wynikać z faktu, iż istnieją wątpliwości co do jednorodności grupy osób, które wychowywały się w domu z problemem alkoholowym, niemożliwym wydaje się zatem utworzenie odrębnego zespołu, specyficznego dla wszystkich osób dorastających w rodzinach z problemem alkoholowym.
Drugą kwestią jest użyte w nazwie syndromu słowo „alkoholik”. Jest to określenie bardzo stygmatyzujące. Ma wydźwięk negatywny, utrwala także stereotyp kogoś, kto na własne życzenie pije, a nie jest osobą chorą. Jednak — jako że określenie DDA od lat funkcjonuje w społeczeństwie — warto się mu dokładniej przyjrzeć.

Osoby wychowujące się w domu z problemem alkoholowym doświadczają różnego rodzaju trudności. Charakterystyczna dla takich domów jest zwłaszcza nieprzewidywalność. Dziecko w zasadzie nigdy nie wie, czego się spodziewać: czy opiekun wróci z pracy trzeźwy, czy pod wpływem alkoholu, a także w jakim będzie humorze — czy będzie danego dnia zły.
Tego rodzaju doświadczenie często kształtuje w przyszłości u tych „dorosłych dzieci” alkoholików chęć poszukiwania adrenaliny — czy to w kontekście relacji, czy też używek. Po prostu wielu osobom trudno jest znieść nieznaną im stabilizację.

Dzieci w rodzinach z problemem alkoholowym mogą przyjmować określone role, obecne także w dorosłości jako zespół utrwalonych cech. Ich charakterystykę prezentujemy poniżej.

Za Wegscheider można wskazać cztery role przyjmowane przez dzieci alkoholików. Są to podstawowe typy zachowań, które przenoszą się z dzieciństwa także na późniejsze życie, kształtując osobowość i schemat postępowania dorosłych dzieci alkoholików.

1. Bohater rodzinny. To dziecko, które przejmuje odpowiedzialność za pozostałych członków rodziny. Trudno jest mu się angażować zabawę, odpoczynek, wydaje się być nadmiernie dojrzałe i niezwykle odporne. W dorosłości często poświęcają się dla innych, nie myśląc o sobie.
2. Kozioł Ofiarny. Dziecko, które odwraca uwagę od rzeczywistych problemów w rodzinie (np. uzależnienia czy przemocy) i skupia na tych, które samo generuje (np. problemy w szkole). W dorosłości często kontynuuje swoje trudności z dzieciństwa (np. używki), może mieć trudność np. w dostosowywaniu się do obowiązujących norm. Często brakuje mu wiary we własne możliwości i akceptacji siebie.
3. Dziecko we mgle. Dziecko alkoholików zachowujące się tak, jakby go nie było. Niesprawiające trudności, o nic nieproszące. W dorosłości może to prowadzić do trudności w nawiązywaniu i podtrzymywaniu kontaktów interpersonalnych, samotności czy poczucia, że nie jest się wartym uwagi innych ludzi.
4. Maskotka. Rozładowuje napięcia rodzinne śmiechem. Dziecko zachowuje się jak „clown” - rozbawia innych i żartuje, by znieść dystres związany z wychowywaniem się w rodzinie z problemem alkoholowym. W dorosłości taka osoba może być duszą towarzystwa, trudno jest jej jednak nawiązać trwałe relacje.

Osoby z DDA często doświadczają nie tylko psychicznych, ale i fizycznych trudności. Choroba alkoholowa w rodzinie i jej konsekwencje obserwowane w domu rodzinnym sprzyjają pojawianiu się objawów somatycznych wynikających z wysokiego poziomu stresu i lęku. Mogą to być takie problemy jak:

• drżenie rąk i całego ciała;
• bóle i/lub zawroty głowy;
• uderzenia gorąca, nadmierna potliwość;
• przyspieszony oddech;
• kołatanie serca;
• bezsenność;
• chroniczne zmęczenie;
• omdlenia.

Według badań wśród dzieci pochodzących z rodzin dysfunkcyjnych, w których obserwuje się przemoc, częściej występuje agresja wyrażana w nieakceptowanych zachowaniach w przedszkolu, szkole czy na placu zabaw. Dzieci osób uzależnionych od alkoholu stosunkowo często są niestety świadkami awantur domowych lub przepychanek. Agresja może być też sposobem na rozładowywanie frustracji wynikającej z trudnej, patologicznej sytuacji i faktu, że nie jest zaspokojona jedna z podstawowych potrzeb dziecka: potrzeba bezpieczeństwa. Pewne cechy DDA, takie jak dążenie do niebezpiecznych, ryzykownych zachowań czy szkodliwych używek bywa interpretowane właśnie jako kompensacja nagromadzonej agresji.

Spora część osób wywodzących się z rodzin alkoholowych sama zmaga się w dorosłym życiu z problemem alkoholizmu. Według wyników badania opublikowanego przez NACoA (National Association for Children of Alcoholics — brytyjska organizacja charytatywna skupiająca się na pomocy osobom DDA) dorosłe dzieci alkoholików są aż cztery razy bardziej niż ogół populacji narażone na uzależnienie. Wynika to oczywiście ze wzorców wyniesionych z domu, ale i nabytych cech, które mają często działanie destrukcyjne w dorosłym życiu i zwiększają prawdopodobieństwo zbyt częstego sięgania po alkohol.

W takim wypadku psychoterapię związaną z cechami DDA łączy się (lub poprzedza) terapia uzależnień.

Dzieci wychowujące się w rodzinie z problemem alkoholowym często są bardzo samotne. Zdarza się, że nie przyznają się do tego, co dzieje się w ich domu, ponieważ wstydzą się tego. Może być im trudno nawiązywać relacje z innymi osobami.

Dorosłe dzieci alkoholików często odczuwają irracjonalne poczucie winy związane z chorobą opiekuna lub opiekunów. Pojawiają się u nich myśli takie jak: „gdybym nie był taki, jaki jestem, to może ojciec by nie pił”, często podtrzymywane przez słowa rodzica, który racjonalizuje swoje nadużywanie alkoholu, mówiąc na przykład „to wszystko przez Was”.

Tego rodzaju uczucia pozostają w DDA, towarzysząc im (często podświadomie) także w dorosłym życiu. Z tego względu osoby wychowujące się w rodzinach z problemem alkoholowym nawet wiele lat później doświadczają problemów z akceptacją siebie, wiarą we własne możliwości, niemożnością budowania stabilnych i trwałych relacji czy nazywaniem i rozpoznawaniem swoich uczuć.

Osoby z syndromem DDA często mają problemy z budowaniem związków i głębszych relacji międzyludzkich. Wynika to z trudnych doświadczeń z dzieciństwa. Mimo naturalnej potrzeby miłości, bliskości i akceptacji może towarzyszyć im silny (często podświadomy) lęk przed odrzuceniem, a także przed powtórzeniem we własnym związku schematu rodziny dysfunkcyjnej obserwowanego w pierwszych latach życia. W kontaktach z innymi Pacjenci z DDA są ostrożni, często wycofani. Trudno jest im otwarcie mówić o swoich uczuciach względem bliskich im osób.

W zależności od przyjętej roli osoba z syndromem dziecka alkoholika może zachowywać się w związkach i przyjaźniach w różny sposób. Tzw. dzieci elastyczne, które nauczyły się radzić sobie z problemami występującymi w rodzinie, aby przetrwać, są bardziej odporne na urazy psychiczne i mniej boją się wchodzenia w relacje. „Dziecko we mgle” prawdopodobnie przez całe dorosłe życie będzie zmagało się z poczuciem mniej lub bardziej rzeczywistego odrzucenia. Szansą na poprawę nastawienia do innych ludzi, a tym samym podniesienie satysfakcji życiowej, niesie ze sobą podjęcie specjalistycznej psychoterapii.

Dorosłe dzieci alkoholików mierzą się z wieloma problemami, które często je przerastają: nadużywanie alkoholu, problemy w nawiązywaniu relacji czy radzeniu sobie z emocjami to poważne trudności, które przeszkadzają w codziennym funkcjonowaniu. Rozmowa z krewnymi lub przyjaciółmi nie zawsze pomaga: dzielenie się swoimi odczuciami przynosi oczywiście ulgę, jednak osoby nieznające podłoża trudności nie będą w stanie udzielić odpowiedniego wsparcia.

Pomocna w takiej sytuacji okazuje się terapia indywidualna bądź grupowa. Poradzenie sobie z trudnościami budowanymi do dzieciństwa i przepracowanie traum DDA to zadania możliwe do zrealizowania w gabinecie wspierającego specjalisty czy w grupie osób, które mają podobne doświadczenia.

Mówi się o terapii dedykowanej Dorosłym Dzieciom Alkoholików, ale tak naprawdę każda terapia może pomóc jednostce w poradzeniu sobie z bieżącymi i dawnymi problemami oraz pomóc jej w lepszym poznaniu siebie i lepszym funkcjonowaniu na co dzień. Zapraszamy na konsultacje u psychologa w Centrum Zdrowia Psychicznego MindHealth: mamy w zespole wielu dobrych terapeutów DDA.