Prokrastynacja – co to jest? Jak z nią walczyć?

Odkładanie wszystkiego na później, uleganie rozpraszaczom takim jak media społecznościowe, a później stres i wyrzuty sumienia – jeśli brzmi to dla Ciebie znajomo, być może dotyczy Cię problem prokrastynacji.

W psychologii prokrastynacją określa się nieuzasadnione opóźnianie wykonywania zadań, które mają być zrealizowane. To zjawisko często dotyczy uczniów, studentów i pracowników, ale bywa też związane choćby z obowiązkami domowymi, ważnymi decyzjami czy osobistymi postanowieniami. Przejawem prokrastynacji może być np. zostawianie na ostatnią chwilę nauki do testu, przekładanie porządkowania szafy „na następny tydzień” czy odraczanie momentu zapisania się na badania profilaktyczne.

Przyczyny prokrastynacji można podzielić na wewnętrzne i zewnętrzne. Przyczyny wewnętrzne mają związek z osobowością, motywacją i przekonaniami jednostki, natomiast przyczyny zewnętrzne wynikają z otoczenia, w którym dana osoba funkcjonuje.

Wśród przyczyn wewnętrznych prokrastynacji wymienia się perfekcjonizm, lęk przed porażką, brak umiejętności organizacji czasu i niskie poczucie własnej wartości. Z kolei do przyczyn zewnętrznych zaliczamy m.in. zbyt dużą liczbę zadań do wykonania, brak jasnych celów oraz presję otoczenia.

Prokrastynacja zazwyczaj ma negatywny wpływ na relacje  międzyludzkie oraz wyniki w nauce czy pracy. Na skutek nieustannego przekładania zadań na później prokrastynator może odczuwać niezadowolenie z siebie i mieć poczucie winy. Zdarza się, że te negatywne emocje prowadzą do rozwoju objawów depresji, takich jak przygnębienie i apatia.

Stany depresyjne mogą być też nie skutkiem, ale przyczyną prokrastynacji. Osoby cierpiące na depresję często mają obniżoną motywację do działania, a także trudności z koncentracją i organizacją czasu, co prowadzi do prokrastynacji, pogłębiającej złe samopoczucie.

Z prokrastynacją mamy do czynienia, gdy dana osoba zdaje sobie sprawę z wagi zadania i chce je wykonać, ale z różnych przyczyn tego nie robi. Czuje się jednak z tego powodu winna i nie potrafi w pełni cieszyć się z aktywności wybieranych zamiast zaplanowanych działań.

Lenistwo natomiast charakteryzuje się niechęcią do angażowania się w pracę lub jakąkolwiek produktywną aktywność. Taka postawa jest często spowodowana niskim poziomem ambicji lub obojętnym stosunkiem do obowiązków. Osoba leniwa czerpie przyjemność z bezczynności i na ogół nie odczuwa wyrzutów sumienia związanych z odkładaniem zadań na później.

Oto kilka wskazówek, które pomogą Ci w walce z prokrastynacją:

• Ustal priorytety – zacznij od sporządzenia listy zadań do wykonania, a następnie przydziel im odpowiednią wartość. Wykonuj zadania według ustalonej kolejności, zaczynając od najważniejszych.
• Dziel zadania na mniejsze części – myślenie o wszystkim, co jest do zrobienia, może przytłoczyć, dlatego warto dzielić projekty na mniejsze etapy. Wykonywanie podzadań pozwoli na stopniowe realizowanie celów i wywoła uczucie satysfakcji.
• Motywuj się –  zastanów się, co motywuje Cię do działania, i wykorzystaj to, aby zwiększyć swoją efektywność. Możesz na przykład przyznawać sobie nagrody  w postaci drobnych przyjemności po wykonaniu zadania lub jego części.
• Unikaj rozpraszaczy – podczas wykonywania obowiązków wyłącz telewizor, odłóż smartfon i usuń z zasięgu wzroku wszystko to, co może odciągnąć Cię od pracy. Skup się na zadaniu do wykonania i poświęć mu pełną uwagę.
• Wykorzystaj techniki planowania czasu – istnieje wiele metod, które pomagają zwiększyć efektywność pracy. Możesz skorzystać np. z techniki pomodoro, zakładającej pracę w blokach czasowych trwających 25 minut, oddzielonych od siebie 5-minutowymi przerwami.
• Znajdź wsparcie – porozmawiaj z kimś, kto pomoże Ci zmotywować się do działania.  Jeśli zmagasz się z prokrastynacją i masz trudności z jej przezwyciężeniem, skonsultuj się ze specjalistą – psychologiem lub psychoterapeutą. Psychoterapia jest skutecznym sposobem na zwalczenie prokrastynacji i poprawę funkcjonowania.
• Nie bądź dla siebie zbyt surowy – walka z prokrastynacją nie jest łatwa, dlatego wykaż wobec siebie wyrozumiałość, jeśli coś pójdzie niezgodnie z planem. Pamiętaj też, że produktywność nie świadczy o Twojej wartości.

Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) jest jedną z najskuteczniejszych metod radzenia sobie z prokrastynacją. Wymaga jednak czasu i wysiłku, a pacjent musi być skłonny do pracy nad sobą. Ten rodzaj terapii skupia się na zmianie niekorzystnych sposobów myślenia i zachowania oraz na budowaniu dobrych nawyków.

Podczas terapii pacjent uczy się, jak identyfikować i zmieniać myśli oraz zachowania prowadzące do prokrastynacji. Z pomocą terapeuty opracowuje też plany działania, które sprzyjają osiąganiu wyznaczonych celów.

Ważne jest ponadto ustalenie, co stoi za skłonnością do odkładania rzeczy na później. W zależności od przyczyny konieczna może być np. praca nad poczuciem własnej wartości albo oswojeniem lęku przed niepowodzeniem.

Farmakologiczne leczenie prokrastynacji nie jest stosowane, ponieważ nie ma specyficznych leków na to zjawisko. Istnieją jedynie leki, które mogą zmniejszyć objawy depresji, związanej czasami z prokrastynacją. Leki przeciwdepresyjne, takie jak selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny (SSRI), są przepisywane przez lekarza psychiatrę.

Zapobieganie prokrastynacji polega przede wszystkim na budowaniu lepszych nawyków. Ważne jest:

• Rozwijanie umiejętności organizacji czasu – nauka planowania, wyznaczania priorytetów, delegowania zadań i wykorzystywania czasu w sposób efektywny.
• Jasne określanie celów – ustalanie, co chcemy osiągnąć w danym czasie, i podejmowanie działań, które do tego prowadzą.
• Nauczenie się, jak radzić sobie ze stresem – stosowanie technik relaksacyjnych, takich jak joga czy medytacja, może pomóc w zmniejszeniu stresu i poprawie efektywności.