Czym jest asertywność? Jak można ją rozwijać?

Asertywność polega na otwartym komunikowaniu własnych potrzeb, opinii i emocji bez wyrządzania szkody innym. To również umiejętność uważnego słuchania, akceptowania odmiennych punktów widzenia i znajdowania rozwiązań.   Postawa asertywna umożliwia skuteczną współpracę z innymi przy jednoczesnym realizowaniu własnych celów, dlatego jest bardzo pożądana w życiu. 

Asertywność, uległość i agresja to trzy różne style komunikacji, które mają swoje korzenie w osobowości człowieka. Każdy z nich wpływa w określony sposób na nasze relacje z innymi oraz to, jak jesteśmy postrzegani w środowisku.

Osoba uległa nie potrafi wyrazić swoich potrzeb i nie walczy o własne interesy w sytuacjach konfliktowych. Uległość wiąże się z poczuciem braku wpływu, obniżoną samooceną i ryzykiem bycia wykorzystywanym przez otoczenie. Agresywny styl komunikacji cechuje się natomiast narzucaniem swojego zdania, ignorowaniem uczuć innych i przekraczaniem postawionych granic. Efektem agresji jest zwykle zaostrzenie konfliktu oraz pogorszenie relacji międzyludzkich.

Można powiedzieć, że asertywność stanowi złoty środek między uległością a agresją. Sprzyja utrzymaniu dobrych relacji społecznych i sprawia, że możliwe staje się wypracowanie rozwiązania zadowalającego wszystkie strony. 

W sytuacjach związanych z pracą osoba asertywna:

• Śmiało przedstawia swoje zdanie i broni go.
• Jest otwarta na opinie współpracowników, próbuje zrozumieć ich punkt widzenia.
• Przyjmuje konstruktywną krytykę.
• Szuka rozwiązań i dąży do kompromisu.
• Podejmuje decyzje w sposób zdecydowany i konsekwentny.
• Jasno wyznacza granice dotyczące zakresu zadań, czasu pracy czy sposobu traktowania. 

Asertywna postawa pomaga w tworzeniu dobrej atmosfery w miejscu pracy, realizowaniu celów, a w ostatecznym rozrachunku – osiąganiu sukcesów zawodowych.

Asertywność ma ogromne znaczenie także w budowaniu zdrowej relacji romantycznej. Nic dziwnego: dobra komunikacja to w końcu fundament trwałego, szczęśliwego związku. Styl komunikacji oparty na mówieniu o swoich emocjach oraz oczekiwaniach partnerowi, słuchaniu go i dążeniu do porozumienia pozytywnie wpływa na relację i bardzo ułatwia wspólne życie.

Postawa rezygnowania z własnych potrzeb na rzecz ukochanej osoby może wydawać się części osób o łagodnym charakterze dobrym rozwiązaniem, jednak na dłuższą metę prowadzi zwykle do problemów. Umiejętność wyrażania swoich potrzeb — oczywiście w granicach rozsądku i z poszanowaniem potrzeb drugiej strony — jest potrzebna, by nie narażać się na frustrację, poczucie bycia zaniedbywanym czy nierozumianym.

O asertywności warto pamiętać również podczas takich sytuacji życia codziennego, jak spotkanie z rodziną, rozmowa z sąsiadem czy innymi pacjentami czekającymi w kolejce do lekarza. Przykładem asertywnego zachowania może być wówczas odmowa niechcianej pomocy albo reakcja na naruszenie przysługujących nam praw.

W takich okolicznościach trzeba jednak pamiętać, że bycie asertywnym nie powinno nigdy łączyć się z nieuprzejmością ani agresją. Umiejętność odmawiania w sposób stanowczy, ale kulturalny jest cechą, która bardzo przydaje się w codziennym funkcjonowaniu i ułatwia załatwianie ważnych spraw.

Gdy czyjeś zachowanie nam nie odpowiada albo chcemy wyrazić swoją opinię lub zakomunikować decyzję, które mogą nie spodobać się rozmówcy, warto użyć np. następujących sformułowań:

• Dziękuję za zaproszenie, ale nie czuję się na siłach, żeby przyjść / niestety mam już inne plany.
• Kiedy nie odpowiadasz na moje wiadomości, czuję się ignorowana/y.
• Rozumiem, że masz inną opinię, jednak chciałabym/chciałbym, żebyśmy spróbowali znaleźć kompromis.
• Wybacz, ale ten temat jest dla mnie trudny i nie chcę o nim rozmawiać.
• Muszę dokładnie przeanalizować sytuację, zanim podejmę decyzję. Na początku przyszłego tygodnia dam Ci jednoznaczną odpowiedź.
• Nie czuję się komfortowo, gdy przeklinasz. Proszę, powstrzymaj się przed tym, kiedy ze mną rozmawiasz.
• Nie jestem pewna/y, czy to właściwe podejście. Czy możesz wyjaśnić, dlaczego uważasz, że to rozwiązanie się sprawdzi?
• Niestety dzisiaj nie mogę Ci z tym pomóc, ponieważ już zobowiązała/em się do innych zadań. Jeśli jutro nadal będziesz potrzebował wsparcia, chętnie się tym zajmę. 

Człowiek asertywny najczęściej odznacza się następującymi cechami: 

• pewność siebie – wierzy w siebie i swoje możliwości, dzięki czemu nie obawia się przedstawiania własnego zdania, niezależnie od opinii innych;
• samoświadomość – rozumie swoje potrzeby i emocje; uznaje, że są one tak samo ważne, jak potrzeby i emocje innych ludzi;
• zdrowa empatia – zwraca uwagę na to, co mówi rozmówca, zadaje pytania i stara się zrozumieć jego perspektywę, nie tracąc jednak własnej;
• rozwinięte umiejętności komunikacyjne – jest w stanie wyrazić swoje myśli w sposób bezpośredni, szczery i pełen szacunku. Odpowiednio dobiera słowa, dostosowuje ton głosu i mowę ciała do sytuacji;
• proaktywność – nie unika trudnych rozmów; podchodzi do nich z nastawieniem na znalezienie konstruktywnego rozwiązania;
• opanowanie – nie daje się ponieść emocjom, dzięki czemu może skutecznie negocjować i współpracować z innymi w celu osiągnięcia obopólnie korzystnych rezultatów;
• otwartość – ochoczo przyjmuje zmiany i pomysły, a jednocześnie potrafi głośno mówić o swoich wątpliwościach i obawach.

Asertywność w życiu to:

• zdrowsze i bardziej harmonijne relacje z innymi;
• mniejsze napięcie i stres;
• zachowana równowaga emocjonalna;
• większa skuteczność w pracy;
• szacunek ze strony innych;
• większe poczucie wpływu;
• wyższe poczucie własnej wartości;
• zadowolenie z siebie i swojego życia (osiągnięte cele, zaspokojone potrzeby).

Dostępnych jest wiele testów, które pozwalają dokonać samooceny pod kątem asertywności. Należy traktować je jako zabawę i sposób na lepsze poznanie siebie. Dzięki nim możemy uświadomić sobie, jakie zachowania asertywne stanowią dla nas największe wyzwanie. 

Przykładowe pytania pozwalające ocenić stopień asertywności:

• Czy łatwo przychodzi Ci mówienie o swoich potrzebach i oczekiwaniach wobec innych?
• Czy potrafisz powiedzieć „nie” w sytuacji, gdy czujesz, że coś jest dla Ciebie nieakceptowalne?
• Czy potrafisz wyrazić swoje zdanie, nawet gdy jest ono odmienne od zdania innych osób?
• Czy potrafisz radzić sobie z krytyką i negatywnymi opiniami innych?
• Czy prosisz o pomoc, kiedy jej potrzebujesz? 

Odpowiedź „nie” na większość z wymienionych pytań może sugerować, że masz problem z postawą asertywną. Jednak nie martw się: asertywności można się nauczyć! 

Asertywność jest umiejętnością, nad którą można pracować. Rozwija się ją przez praktykę – wykorzystuj więc każdą okazję, by wprowadzić w życie to, czego dowiedziałeś się z artykułów i książek o tej tematyce. Przy odrobinie konsekwencji taki trening asertywności z pewnością przyniesie pozytywne rezultaty. W ćwiczeniu asertywności pomocne bywają też szkolenia z komunikacji, które uczą, jak odpowiednio reagować na różne sytuacje. 

Oto kilka wskazówek, które pomogą Ci stać się bardziej asertywnym: 

• Określ swoje cele oraz potrzeby i kieruj się nimi.
• Zapytaj siebie: na czym mi zależy? Co chcę osiągnąć?
• Pamiętaj, że nie musisz zawsze spełniać oczekiwań innych. Masz prawo odmawiać i postępować zgodnie ze swoimi przekonaniami. Powstrzymaj się przed ciągłym przepraszaniem i niepotrzebnym tłumaczeniem się.
• Mów o swoich uczuciach i potrzebach, używając tzw. komunikatów JA (np. „Czuję się nieswojo, gdy…”, „Chciałbym, żebyśmy…”).
• Podkreślaj, że rozumiesz punkt widzenia rozmówcy. Spraw, by poczuł się wysłuchany.
• Utrzymuj kontakt wzrokowy z rozmówcą i używaj otwartej mowy ciała. Przemawiaj spokojnie, ale pewnie. 

Jeśli masz problemy z asertywnością, skorzystaj ze wsparcia psychologa lub psychoterapeuty. Specjalista pomoże Ci zbudować wiarę we własne możliwości i poleci dostosowane do Twojej sytuacji ćwiczenia na asertywność.