Dyslalia

Dyslalia to zespół zaburzeń mowy przyczyniający się do nieprawidłowej realizacji składowych wyrazów (fonemów). Wady wymowy diagnozowane są już we wczesnym dzieciństwie. Brak odpowiedniej terapii może przyczynić się utrwalenia wady i zmagania się z problemem w przyszłości. Sprawdź, czym jest dyslalia i z jakimi wiąże się objawami, a także jak wygląda pomoc logopedyczna dla Pacjentów nią dotkniętych.

Terminem dyslalii określa się wady wymowy, które grupowane są pod względem objawów nieprawidłowo realizowanych głosek.

W terminologii polskiej dyslalia zwana jest specyficznym zaburzeniem artykulacji. W kolejnych, międzynarodowych edycjach klasyfikacji chorób i problemów zdrowotnych ICD oraz zaburzeń Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, dokonywano zmian w nazewnictwie poszczególnych zaburzeń rozwoju, w tym również tej dotyczącej wad wymowy.

W ten sposób nazwami stosowanymi w specjalistycznej literaturze są:

• zaburzenia fonologiczne (kod 315.39); DSM IV/TR
• zaburzenia tworzenia dźwięków mowy (kod 315.33); DSM 5
• specyficzne zaburzenia artykulacji (kod F80.0); ICD-10
• rozwojowe zaburzenie brzmienia mowy (kod 6A01.0) obejmujące zaburzenia artykulacji; ICD-11

Dyslalii, jako zwykłej wady wymowy, nie wiąże się z zaburzeniami neurologicznymi, wadliwymi mechanizmami mowy, zaburzeniami w sferze czuciowej czy upośledzeniem umysłowym.

Specyficzne zaburzenia mowy i języka charakteryzują się brakiem realizacji prawidłowych wzorców umiejętności językowych – już od wczesnych stadiów rozwoju.

Dyslalia u dzieci może pociągać za sobą inne trudności:

• trudności w nauce czytania i pisania (dysleksja);
• trudności ortograficzne;
• trudności w kontaktach rówieśniczych.

Odmiany wadliwego wymawiania poszczególnych dźwięków (dyslalii) wyodrębnia się, stosując różne kryteria: ilościowe, jakościowe, stopnia nasilenia objawów, etiologiczne i dodatkowe (rozszerzone o interpretację autorów doniesień źródłowych, dodatkowo dzielące kryterium objawowe). 

Dyslalia jest odstępstwem od prawidłowości występującej w procesie komunikowania się, czyli nadawania mowy. Cechuje się różnorodnym przebiegiem – od prostej wady kwalifikowanej do lekkiej korekty, do znacznych trudności w wymowie poszczególnych głosek. Wyróżniamy:

I. Sygmatyzm – seplenienie, szeplenienie, siepienienie (gr. Sigmatismus):

• cechuje się nieprawidłowym sposobem wymawiania niektórych głosek;
• nieprawidłowa artykulacja spółgłosek dentalizowanych tj.: s, z, c, dz, sz, ż, cz, dż, ś, ź, ć, dź;
• seplenienie dotyczy wady głosek: s, z, c, dz;
• szeplenienie dotyczy głosek: s, z, c, dz, sz, ż, cz, dż, ś, ź, ć, dź;
• siepienienie dotyczy głosek: ś, ź, ć, dź; s, z, c, dz; sz, ż, cz, dż;

II. Kappacyzm, kekanie (gr. Kappacismus):

• ogólnie, kappacyzm dotyczy wady w obrębie głoski „k”;
• wada wymowy cechuje się nieprawidłowym wymawianiem głosek tylnojęzykowych;
• w realizacji głoski następuje zamiana głoski „k” na „t” oraz „g” na „d”;

III. Lambdacyzm, lelanie (gr. Lambdacismus):

• wada dotyczy nieprawidłowej realizacji głoski „l”;
• w tej grupie wad wymowy wyróżnia się dodatkowo lambdacyzm właściwy, paralambdacyzm i mogilambdacyzm;
• lambdacyzm właściwy, w tym m.in. „l” międzyzębowe;
• paralambdacyzm – zamiana głoski „l” na inną głoskę wypowiadaną prawidłowo np. „j”;
• mogilambdacyzm – brak głoski „l: w systemie fonetycznym np. „las” wypowiadane jako „as’;

IV. Rotacyzm, reranie (gr. Rhotacismus):

• w typologii wady występują trudności w realizacji głoski „r” poprzez deformację, zastępowanie lub nieprawidłowe wymawianie;
• deformacja słyszalna jest jako inne dźwięki, niewystępujące w systemie fonetycznym danego języka;
• zastępowanie głoski „r” głoską „l” lub „j”;
• nieprawidłowe wymawianie głoski t.zw. wargowo, policzkowo, tylnojęzykowo, gardłowo tzw. francuskie „r”.

V. Gammacyzm, geganie (gr. Gammacismus):

• wada głoski „g”.

Rodzaj występującego zaburzenia mowy determinowany jest liczbą nieprawidłowo realizowanych głosek. W ten sposób wyróżniana jest:

• dyslalia jednoraka – wadliwa realizacja jednej głoski;
• dyslalia wieloraka – wadliwa realizacja dwóch lub więcej głosek;
• dyslalia całkowita;
• dyslalia izolowana;
• dyslalia częściowa;
• dyslalia uogólniona.

Pod względem liczby nieprawidłowo realizowanych cech dystynktywnych głoski, wyróżniana jest:

• dyslalia prosta

• dyslalia złożona 

W kryterium ilościowym wad wymowy wyróżnia się również liczbę zaburzonych sfer artykulacyjnych:

• dyslalia monomorficzna (wadliwa wymowa w obrębie jednej strefy artykulacyjnej);
• dyslalia polimorficzna (wadliwa wymowa w obrębie kilku stref artykulacyjnych).

Wyodrębnione kryteria jakościowe wad wymowy, kategoryzują rodzaj dyslalii pod względem:

I. Nieprawidłowo realizowanej głoski:

• mogilalia;
• paralalia;
• dyslalia właściwa.

II. Objawu lub nazwy zaburzonej w wyniku wady głoski lub szeregu głosek:

• seplenienie (sygmatyzm);
• kappacyzm;
• lambdacyzm;
• reranie;
• gammacyzm; 
• betacyzm;
• nosowanie (mowa nosowa, rynolalia, rynizm).

Pod względem stopnia nasilenia objawów wad wymowy, dyslalia dzielona jest na:

1. Dyslalię uporczywą (trwałą);
2. Dyslalię nieuporczywą (nietrwałą);
3. Dyslalię stałą;
4. Dyslalię konsekwentną;
5. Dyslalię niekonsekwentną.

Kryterium obejmuje:

• dyslalię obwodową, mechaniczną, peryferyjną;
• dyslalię centralną:

- ośrodkową;

- motoryczną;

- sensoryczną;

• środowiskową;
• asocjacyjną;
• audiogenną;
• sprzężoną.

Istnieje kilka przyczyn powstawania dyslalii. Wśród nich wyróżnia się m.in.:

• wady wymowy związane z ankyloglosją;
• skrócone wędzidełko języka;
• nieprawidłowy przyczep, anomalia języka (w tym częściowe lub całkowite przytwierdzenie języka do dna jamy ustnej;
• niska sprawność narządu artykulacyjnego;
• wada zgryzu;
• wady uzębienia (w tym diastemy);
• nieprawidłowa budowa narządu słuchu, niedosłuch;
• przerost migdałków podniebiennych;
• uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego;
• niepoprawne wzorce najbliższego otoczenia (rodzic-dziecko, używanie zdrobnień, zmiękczeń, zbyt szybkie tempo mowy, wada wymowy u osób najbliższych).

Według norm wiekowych rozwoju mowy określa się, że:

• 3-latek powinien wymawiać wszystkie samogłoski i spółgłoski: 

a, ą, b, b’, ć, d, dź, e, ę, f, f’, g, g’, h, h’, i, j, k, k’, l, l’, ł, m, m’, n, ń, o, p, p’, ś, t, u, w, w’, y, ź;

• 4-latek powinien wymawiać głoski: 

c, dz, s, z;

• 5-latek powinien wymawiać głoski: 

cz, dż, r, sz, ż;

• 6-latek może jeszcze upraszczać grupy spółgłoskowe;
• 7-latek ma opanowaną technikę mówienia oraz utrwaloną poprawną wymowę głosek.

Należy pamiętać, że każde dziecko rozwija się we własnym tempie i nie każda, potencjalna wada mowy musi świadczyć o dyslalii lub innym poważnym problemie. Każde podejrzenie warto jednak skonsultować z logopedą.

Leczenie dyslalii polega w pierwszej kolejności na wyeliminowaniu fizycznej przyczyny trudności w wymowie (jeżeli występują). Kolejnym krokiem powinna być terapia u logopedy, w trakcie której specjalista dobiera odpowiednie ćwiczenia i przeprowadza je z Pacjentem.

Rodzaj ćwiczeń korekcyjnych na dyslalię zależy od jej rodzaju, a także stopnia nasilenia problemu. W każdym wypadku najważniejsza jest regularność, dlatego specjalista często zaleca kontynuowanie ćwiczeń w domu.

Źródła:

• Hasło: Logopedia, w: Encyklopedia Logopedii KOMLOGO (dostęp internetowy https://www.komlogo.pl/index.php/encyklopedia/116-d/561-dyslalia-rozne-rodzaje?highlight=WyJkeXNsYWxpYSJd, przew. rad. red.  prof. dr hab. Edward Łuczyński;
• Kaczmarek L., Nasze dziecko uczy się mowy, Lublin 1966;
• Zarząd Główny Polskiego Związku Logopedów, „Logopeda”: 1(6)/2008;
• W świecie logopedii, t.2: Studia przypadków pod redakcją Katarzyny Węsierskiej i Alicji Podstolec, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2013.