Psycholog zajmuje się pomocą i doradztwem psychologicznym, wykonywaniem testów, diagnozowaniem i opiniowaniem. Może też wspierać przy wyborze drogi edukacyjnej czy zawodowej. Niekiedy prowadzi również psychoterapię (to metoda leczenia osób z rozpoznanymi zaburzeniami zdrowia psychicznego).
Specjalista pracujący z nastolatkami jest ekspertem w rozwiązywaniu problemów związanych z okresem dorastania. Wspiera zarówno nastolatka, jak i jego rodzinę. Praca psychologa pracującego z młodymi Pacjentami opiera się przede wszystkim na rozmowie, której istotną częścią jest empatyczne słuchanie.
Specjalista może posługiwać się różnorodnymi technikami. Nierzadko wykorzystuje tzw. dialog ukierunkowany (sokratejski). Umożliwia on nastolatkowi samodzielne dochodzenie do odpowiednich wniosków i rozwiązań. W niektórych sytuacjach szczególnie przydatne są techniki odgrywania czy zamiany ról. Psycholog nierzadko prowadzi również psychoedukację, np. na temat okresu dorastania. Tę metodę działania wykorzystuje zarówno w odniesieniu do nastolatka, jak i jego rodziców.
Co prawda zmienność nastroju, nietypowe pomysły czy skłonność do eksperymentów to typowe problemy nastolatków, jednak w tym czasie mogą się również pojawić objawy zaburzeń psychicznych. Ten problem występuje częściej, niż zwykliśmy sądzić. Zwraca się zwłaszcza uwagę na rozpowszechnienie szeroko rozumianych zaburzeń depresyjnych. Dotyczą one około 20% nastolatków. Trzeba więc zachować czujność i – w przypadku zaobserwowania objawów sygnalizujących problemy zdrowia psychicznego, np. zaburzeń osobowości, zaburzeń odżywania, zaburzeń psychotycznych – zgłosić się po specjalistyczną pomoc.
Sygnałem alarmowym są objawy, które trwają dłuższy czas i zakłócają funkcjonowanie nastolatka w domu, szkole czy grupie rówieśniczej. Szybkiej pomocy wymaga cierpienie czy destrukcyjne zachowanie dziecka – lęki, stany depresyjne, unikanie chodzenia do szkoły, zaprzestanie jedzenia, wymuszanie wymiotów, zażywanie narkotyków lub dopalaczy, samookaleczanie się i myśli samobójcze.
Sygnały, które mogą świadczyć o tym, że nastolatek potrzebuje wsparcia specjalisty to wszystkie problemy młodzieży — m.in.:
- wahania nastroju, wzmożona emocjonalność, nastroje depresyjne;
- apatia, wycofanie, unikanie kontaktu z rówieśnikami, porzucenie zainteresowań;
- nasilone przejawy buntu, przeciwstawianie się autorytetom, łamanie zasad;
- trudności w uczeniu się, brak motywacji do nauki, problemy z koncentracją;
- trudności z utrzymaniem przyjaźni, przyjmowaniem zdania innych czy akceptowaniem nagłych zmian;
- nieprzemijające zainteresowania charakterystyczne dla młodszych dzieci;
- zmiany w nawykach żywieniowych, nadmierne ćwiczenia fizyczne, ograniczanie jedzenia;
- brak asertywności;
- objawy uzależnienia od substancji psychoaktywnych, internetu czy hazardu;
- przejawy nieakceptowania zmian w swoim wyglądzie;
- problemy z określeniem rodzącej się tożsamości;
- problemy z odkrywaniem seksualności.
